حدیث فقاهت

از جمله اندیشمندان تلاشگر، دانشمند عالى مقام ، فقیه و محدث مشهور، ((سعید بن هبه الله راوندى )) معروف به ((قطب راوند )) بود كه در این نوشتار به تماشاى زندگى پر افتخارش مى نشینیم .

ایران در عصر قطب رواندى

سده ششم هجرى دوران حاكمیت دو سلسه بزرگ از پادشاهان ایرانى بود .سلجوقیان سلسه اى بودند كه پس از جدا شدن از حوزه ی خلافت بغداد حكومت مستقلى تشكیل دادند و از سال 429 الى 553 ق .

در سرتاسر ایران فرمانروایى كردند. آنان از مقتدرترین حكومتهاى این سرزمین بودند. پیروزى مسلمانان در جنگ با مسیحیان روم شرقى (بیزاس ) و گسترش ‍ قلمرو آ نان ر ا، از نقطه هاى برجسته در دوران حكومت این خاندان است .

پس از آنان خوارزمشاهیان بر ضد سلجوقیان طغیان كردند و اقتدار ساسى ایران را به دست گرفتند در این عصر - بخصوص در دوره سلجوقیان - افكار مذهبى و سنت گرایى بر گرایشهاى عقلى غلبه كرد و بسیارى از كتب علوم عقلى و فلسفى سوزانده شد. دولتمردان سلجوقى ، بویژه وزیر آنان ((خواجه الملك )) از سنت گرایان و سرمداران شورش شد عقلى بودند . (266)

وقوع جنگهاى صلیبى و هجوك و آگاهى اروپائیان به جهام اسلام عواقبى جون به تاراج بردن گنجینه هاى علمى مسلمنان را در بر داشت ولى به رغم حوادث فوق ، قرن ششم را مى بایست سده علم و معرفت نامید.

چرا كه دانشمندان بسیارى در این دوران پا به عرصه وجود نهاده ، با تلاش ‍ علمى و بى وقفه خویش خدمات بسیارى به اسلام انجلان دادند. (267)

از جمله این اندیشمندان تلاشگر، دانشمند عالى مقام ، فقیه و محدث مشهور، ((سعید بن هبه الله راوندى )) معروف به ((قطب راوند )) بود كه در این نوشتار به تماشاى زندگى پر افتخارش مى نشینیم .

زادگاه و نیاكان

((راوند)) كه در آن زمان روستایى در نزدیكى كاشان بود زادگاه عالمان بسیارى شناخته مى شد به گونه اى كه آقا بزرگ تهرانى بیش از ده نفر از بزرگان راوند را منحصر قرن ششم یاد مى كند.(268)

((سعید)) گلى از بوستان مكتب محمدى بود كه از آن دیار برخاست و قطب الدین لقب یافت او فرزند ((هبة الله بن حسین بن هبة الله بن حسن راوندى )) بود.

گرچه اطلاعات كافى از همه نیاكان او به دست نیامده ، همین اندازه معلوم است كه پدر و جد قطب الدین ، از عالمان و برجستگان آن دیار بوده اند. (269) با تأسف تاریخچه و شرح حالى از تولد و دوران كودكى او نیز به دست نیامده است .

تحصیل

فرزانه برومند، علاوه بر پدر، از محضر بزرگان دیگرى استفاده كرده است . قطب الدین خوشه چین خرمن عالمانى است كه ثمره اندیشه شان قرنهاى متمادى مشام انسانها را معطر ساخته است . افكار بزرگ شخصیتهایى چون شیخ صدوق ، سید مرتضى ، سید رضى و شیخ طوسى ، در اندیشه و تفكر او جاى پیدا كرده و یا نقل حدیث از شاگردان آنان ، جوهره علمى و عملى او نضج یافته است .

بنابر آنچه در ریاض العلماءاست ، قطب الدین روایاتى از برزگان حدیث در شهرهاى اصفهان ، خراسان و همدان شنیده و نقل كرده است . (270)و از این روزنه مى توان به مسافرتهاى علمى او به شهرهاى مختلف پى برد چنانچه قرار داشتن قبر شریف او در قم ، دلیلى بر استفاده او از محضر استادان آن دیار است .

برخى از استادان او عبارت اند از:

1- ابو جعفر محمد بن على بن محسن حلبى . او موفق به درك محضر شیخ طوسى شده و قطب الدین رواندى از روایات نقل كرده است .

2- ابو الحسن محمد بن على بن عبد ا لصند تمیمى نیشابورى . او از شاگردان فرزند شیخ طوسى بوده است .

3- سید ابو البركات محمد بن اسماعیل مشهدى . وى از شاگردان شیخ طوسى بوده است و علاوه بر قطب الدین منتخب الدین (صاحب كتاب الفهرست ) و امام ضیاء الدین از جمله شاگردانش بوده اند.

4- صفى الدین مرتضى بن داعى بن قاسم . او از شاگردان شسخ طوسى و مولف تبصره العوام است .

5- شیخ السادة مجتبى بن داعى بن قاسم . ایشان نیز همچون بردارش از محدثان بزرگ بوده ، و قطل الدین از این دو برادر روایت نقل كرده است .

6- ابوالفضل عبدالرحیم بن احمد شیبانى .

7- ابوجعفر محمد بن مرزبان . از شاگردان شیخ مفید است كه قطب الدین د ركتاب قصص الانیاء از روایات نقل كرده است .

8- هبة الله بن دوعویدار. از شاگردان شیخ صدوق به شمار آمده است .

9- ابو جعفر بن كیمیح .

10- ابو نصر الغارى .

11 - ابو صمصام احمد بن محمد على مرشكى .

12- ابوالسعید حسن بن على لارآبا دى .

14- ابوالقاسم حسن بن محمد حدیقى .

15- ابو صمصام ذوالفقار بن محمد بن معبد حسینى .

علاوه بر آنها، نام هقت نفر از بزرگان و اندیشه وران آن عصر در شمار استادان قطب الدین قرار داد. (271)

استاد بزرگ

ابو على فضل بن حسن طبرسى ، معروف به ((امین الدین )) از بزرگترین دانشمندان و مفسران شیعى در قرن ششم هجرى است .

شیخ طبرسى با خلق تفسیر بى نظیرى از قرآن كریم به نام ((مجمع البیان )) جاودانگى نام و یاد خوبیش را موجب گشت .

گرچه او بیش از دهها اثر مفید همچون ((اعلام الورى )) از خود به جا گذاشت ، تفسیر قرآن (مجنع البیان ) براى شناساندن شخصیت علمى اش از همه ممتازتر است قطب راوندى شاگرد ممتاز شیخ طبرسى بوده است و ا ین امتیاز و شایستگى ، به حدى رسیده بود كه قطب را با ا و او را با قطب مى شناسند.

قطب راوندى خود به قرآن عشق مى ورزید و د ر راه نشر معارف آن پر تلاش ‍ بود، اما تاءثیر نفس قدسى استادش طبرسى بزرگ ، در اندیه و آثار گران سنگ او نقش بسزایى داشت و از این رو، آثار و تالیفات راوندى ، رتگه ، خدایى و بوى ، وحى به خود گرفت . (272)

شاگردان

راوندى دانشمند بزرگ و وارسته قزن ششم از چهرهاى درخشان است كه فرزانگن بسیارى از محضر نورانى اش به فیض رسیده و دانش اندوخته و خود نیز شمع فروزان محافل علمى گردیده اند.

از میان انبوه جویندگان علم كه از خرمن فضل راوندى خوشه چینى كرده اند نام فرزندان وى درخششى ویژه دارد. او نه تنها در مسجد و منزل و م كتب بلكه در سفر و حضر، به نورافشانى پرداخته و شاگردان بسیارى را به جامعه اسلامى آن روز ارائه داده است . شاگران قطب الدین چهره هاى برجسته اى هستند كه از وى به نقل روایت پرداخته اند. برخى از آنان عبارتند از:

1 - احمد بن على بن عبدالجبار طبرسى . او علاوه بر قضاوت به نقل حدیث نیز مى پرداخت .

2 - حسین بن سعید بن هبة الله . وى فرزند دانشور قطب الدین بوده و از او به عنوان شهید یاد شده است .

3 - على بن عبدالجبار بن محمد. از دانشمندان و فقهاى بنام .

4 - على بن محمد المدائنى .

5 - محمد بن الحسن البغدادى .

6 - محمد بن سعید بنن هبة الله و او فرزند دیگر قطب راوندى است كه به ظهیر الدین معروف بود. (273)

محمد بن على معروف به ((ابن شهر آشوب )) از ستارگان درخشان تشیع و بر جسته ترین شاگردان قطب بود. ((ابن شهر آشوب )) در كتاب خویش ‍ ((معالم العلماء)) با یادى از قطب الدین به عنوان استاد خویش نام چند كتاب وى را ثبت كرده است .(274)

نویسنده: عبدالوحید وفایى

تهیه و تنظیم: محمد حسین امین گروه حوزه علمیه تبیان

منابع:

گلشن ابرار جلد اول