راههای بی دردسر افزایش روزی
خداوند منّان رحمت عام و فراگیر خود را شامل حال همه بندگان و آفریدگان خود مىکند و آنها را از پاکیزهترین نعمتهایش برخوردار مىسازد؛ اما آنگاه که از سر ناسپاسى و کفران نعمت، سر به طغیان و سرکشى زنند، خداوند نیز نعمتهاى خود را از آنان باز مىدارد تا کمى به خود آیند و دست از عناد و لجاجت بردارند
تدبیر
یکى از عوامل مؤثّر در تأمین رزق و روزى و افزایش آن، داشتن تدبیر، آینده نگرى و برنامهریزى است. بعد از انتخاب شغل و کسب در آمد، تدبیر رنگ جدی تری به خود می گیرد در این مرحله، مسائلى از قبیل نحوه هزینه و اولویت بندى در هزینهها و... وجود دارد که باید به گونه مناسبى تدبیر شود. بنا به فرموده امام علىعلیهالسلام: «قِوامُ الْعَیْشِ حُسْنُ التَّقْدیرِ وَ مِلاکهُ حُسْنُ التَّدْبیرِ؛(1) برپایى زندگى منوط به اندازهگیرى مناسب است و اندازهگیرى مناسب به تدبیر مناسب وابسته است.»
امام باقرعلیهالسلام در حدیث شریفى، تمام کمالات انسانى را در سه نکته خلاصه کرده است که یکى از آنها تدبیر در زندگى مىباشد: «الْکمَالُ کلُّ الْکمَالِ التَّفَقُّهُ فِی الدِّینِ وَ الصَّبْرُ عَلَى النَّائِبَةِ وَ تَقْدِیرُ الْمَعِیشَةِ؛(2) تمام کمالات در سه چیز نهفته است: فهم عمیق از دین، بردبارى در ناملایمات و برنامهریزى در زندگى.»
میانه روى
قرآن کریم در دستورى کلى و اساسى، همگان را به «مشى معتدل» در همه زمینههاى اجتماعى، سیاسى، اقتصادى و... فرمان مىدهد(3) و در فرمان دیگرى افراط و تفریط را موجب سرزنش و حسرت مىداند:«وَ لا تَجْعَلْ یَدَک مَغْلُولَةً إِلى عُنُقِک وَ لا تَبْسُطْها کلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً»؛(4) «هرگز دستت را به گردنت زنجیر مکن [و ترک انفاق و بخشش مکن] و بیش از حد [نیز] دست خود را مگشاى که مورد سرزنش قرار گیرى و از کار فرومانى.»
اسراف فقط در امور باطل و ناروا نیست، بلکه حتى در امور حق و روا نیز مصداق دارد. به تعبیر امام سجادعلیهالسلام: «إِنَّ الرَّجُلَ لَیُنْفِقُ مَالَهُ فِی حَقٍّ وَ إِنَّهُ لَمُسْرِفٌ؛(5) چه بسا کسى در راه حق مال خود را انفاق کند، حال آنکه اسراف کار شمرده مىشود.»
بنابر گواهى امام صادقعلیهالسلام: «إِنَّ السَّرَفَ یُورِثُ الْفَقْرَ وَ إِنَّ الْقَصْدَ یُورِثُ الْغِنَى؛(6) اسراف موجب فقر و ندارى، و میانه روى موجب غنى و بى نیازى مىگردد.»
و بنا به ضمانت امام کاظمعلیهالسلام: «ضَمِنْتُ لِمَنِ اقْتَصَدَ أَنْ لَا یَفْتَقِرَ؛(7) براى کسى که میانه روى کند، ضمانت مىکنم که هرگز فقیر نشود.»
بالاتر از فقیر نشدن، برخوردارى از نعمتهاى فراوان الهى در اثر میانهروى و اعتدال است. به فرموده پیامبر گرامى اسلامصلىاللهعلیهوآله: «مَنِ اقْتَصَدَ فِی مَعِیشَتِهِ رَزَقَهُ اللَّهُ وَ مَنْ بَذَّرَ حَرَمَهُ اللَّهُ؛(8) کسى که در زندگى خود میانهروى پیشه کند، خداوند به او [روزى مىدهد،] و کسى که تبذیر [و ریخت و پاش] کند، خداوند او را [از نعمات خود ]محروم نماید.»
تقوا، توبه، استغفار
گناه و نافرمانى خداوند، علاوه بر تنبیه معنوى که همان از دست دادن توفیق طاعت و شیرینى عبادت است، تنبیه مادّى خداوند را نیز در پى دارد تا هر چه زودتر انسان تبهکار به خود آید و به مسیر درست باز گردد:«وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً قَرْیَةً کانَتْ آمِنَةً مُطْمَئِنَّةً یَأْتیها رِزْقُها رَغَداً مِنْ کلِّ مَکانٍ فَکفَرَتْ بِأَنْعُمِ اللَّهِ فَأَذاقَهَا اللَّهُ لِباسَ الْجُوعِ وَ الْخَوْفِ بِما کانُوا یَصْنَعُونَ»؛(9) «خداوند [براى آنان که کفران نعمت مىکنند] مثلى زده است: منطقه آبادى که امن [و آرام] و مطمئن بود و همواره روزیش از هر جا مىرسید؛ اما نعمت خدا را ناسپاسى کردند و خداوند به خاطر اعمالى که انجام مىدادند، لباس گرسنگى و ترس را بر اندامشان پوشانید.»
بر اساس اصل اولیه، خداوند منّان رحمت عام و فراگیر خود را شامل حال همه بندگان و آفریدگان خود مىکند و آنها را از پاکیزهترین نعمتهایش برخوردار مىسازد؛ اما آنگاه که از سر ناسپاسى و کفران نعمت، سر به طغیان و سرکشى زنند، خداوند نیز نعمتهاى خود را از آنان باز مىدارد تا کمى به خود آیند و دست از عناد و لجاجت بردارند. علاوه بر آیه فوق، این آیه نیز شاهد همین ادعا است:
«کلُوا مِنْ طَیِّباتِ ما رَزَقْناکمْ وَ لا تَطْغَوْا فیهِ فَیَحِلَّ عَلَیْکمْ غَضَبی وَ مَنْ یَحْلِلْ عَلَیْهِ غَضَبی فَقَدْ هَوى»؛(10) «از روزیهاى پاکیزهاى که به شما دادهایم بخورید و در آن طغیان نکنید که [در این صورت ]غضب من بر شما وارد شود و هر کس که غضبم بر او وارد شود، سقوط مىکند.»
در نقطه مقابل، آنان که گناه نکنند و به جاى تابعیت شیطان، در زمره بندگان رحمان در آیند، برکات زمین و آسمان بر آنان خواهد بارید و آنها را غرقه رحمت الهى خواهد کرد: «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَیْهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ وَ لکنْ کذَّبُوا فَأَخَذْناهُمْ بِما کانُوا یَکسِبُونَ»؛(11) «و اگر اهل شهرها و آبادیها ایمان مىآوردند و تقوا پیشه مىکردند، برکات آسمان و زمین را بر آنها مىگشودیم؛ ولى [آنها حق را ]تکذیب کردند، ما هم آنان را به کیفر اعمالشان مجازات کردیم.»
همچنین اهل تقوى، از امدادهاى غیبى و مخزنهاى ویژه رحمت الهى برخوردارند. و از آنجا که امور غیبى از توان محاسبه انسان خارج است، انسانهاى تقوا پیشه از ارزاق بىحساب و غیرقابل محاسبه برخوردار مىشوند: «وَ مَنْ یَتَّقِ اللَّهَ یَجْعَلْ لَهُ مَخْرَجاً * وَ یَرْزُقْهُ مِنْ حَیْثُ لا یَحْتَسِبُ وَ مَنْ یَتَوَکلْ عَلَى اللَّهِ فَهُوَ حَسْبُهُ إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ قَدْ جَعَلَ اللَّهُ لِکلِّ شَیْءٍ قَدْراً»؛(12) «و هر کس تقواى الهى پیشه کند، خداوند راه نجاتى براى او فراهم مىکند و او را از جایى که گمان ندارد روزى مىدهد. و هر کس بر خدا توکل کند، خداوند امر او را کفایت مىکند. خداوند فرمان خود را به انجام مىرساند و او براى هر چیزى اندازهاى قرار داده است.»
مطابق این آیه شریفه، انسان پرهیزکار در زندگى خود هیچگاه با «بن بست» و یا «در بسته» مواجه نخواهد شد. خداوندى که تمام علل و اسباب در دست اوست، در هر مشکل و بنبستى، براى او راه خروجى قرار خواهد داد، از جمله: در پیچ و خمهاى زندگى هیچگاه با بن بست اقتصادى علاج ناپذیر مواجه نخواهد شد و از جایى که گمان نمىبرد، خداوند مشکل او را رفع و روزى او را خواهد رساند.
البته چنانچه انسان از یاد خدا غافل شده و مرتکب گناه گردید، سپس گناه یا گناهان خود را با طلب مغفرت و بازگشت به خداوند متعال تدارک و جبران کرد، علاوه بر آنکه سیئاتش به حسنات تبدیل مىشود، و روح و روانى پاک مىیابد، روزى او نیز افزایش پیدا مىکند. خداوند متعادل در قرآن کریم مىفرماید: «وَ أَنِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُمَتِّعْکمْ مَتاعاً حَسَناً إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى وَ یُؤْتِ کلَّ ذى فَضْلٍ فَضْلَه»؛(13) «از پروردگار خویش آمرزش بطلبید! سپس به سوى او باز گردید تا شما را تا مدت معینى [از مواهب زندگى این جهان ]به خوبى بهره مند سازد و به هر صاحب فضیلتى به مقدار فضیلتش ببخشد.»
و بنا به توصیه همه انبیاء الهى، از جمله حضرت هود علیهالسلام توبه و استغفار، موجب رحمت بىپایان و پیوسته و افزایش توان و نیروى انسان خواهد شد:«وَ یا قَوْمِ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکمْ ثُمَّ تُوبُوا إِلَیْهِ یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکمْ مِدْراراً وَ یَزِدْکمْ قُوَّةً إِلى قُوَّتِکمْ وَ لا تَتَوَلَّوْا مُجْرِمینَ»؛(14) «و اى قوم من! از پروردگارتان طلب آمرزش کنید، سپس به سوى او بازگردید تا [باران ]آسمانى را پى در پى بر شما بفرستد و نیرویى بر نیرویتان بیفزاید و گنهکارانه روى [از حق ]برنتابید.»
حضرت علىعلیهالسلام مىفرمایند: «الاِسْتِغْفَارُ یَزِیدُ فِی الرِّزْقِ؛(15) استغفار، روزى را زیاد مىکند.»
ایشان در حدیث دیگرى به کمیل سفارش فرمودند که اگر در رسیدن روزى تو کندى و آهستگى پیش آمد، آن را با استغفار چاره کن: «إِذَا أَبْطَأَتِ الْأَرْزَاقُ عَلَیْک فَاسْتَغْفِرِ اللَّهَ یُوَسِّعْ عَلَیْک؛(16) هنگامى که رسیدن روزیت کند مىشود، از خداوند آمرزش بخواه تا روزیت را وسیع گرداند.»
در حدیث دیگرى، علىعلیهالسلام چگونگى استغفار را به ما آموزش مىدهند: مردى از مشکلى که براى او پیش آمده بود و از تنگناى مالى و فراوانى اهل و عیال خود در نزد حضرت علىعلیهالسلام شکایت کرد. حضرت به او فرمود بر تو باد استغفار کردن؛ چرا که خداوند مىفرماید:«اسْتَغْفِرُوا رَبَّکمْ اِنّهُ کانَ غِفاراً»؛ «از خدا آمرزش طلبید که او بسیار آمرزنده است.»
آن مرد بار دیگر خدمت حضرت رسید و گفت: یا امیرالمؤمنین! من فراوان استغفار کردم؛ اما راه چارهاى براى خود نمىبینم. حضرت پاسخ داد: «شاید آن چنان که شایسته است استغفار نکردى.» گفت: راه آن را به من یاد دهید. فرمود که نّیت خود را پاک کن، از پروردگارت اطاعت نما و بگو:«اللَّهُمَّ اِنِّى اَسْتَغْفِرُک مِنْ کلِّ ذَنْبٍ قَوِىَ عَلَیْهِ بَدَنِى بَعَافِیَتِک صَلِّ عَلَى خِیَرَتِک مِنْ خَلْقِک مُحَمَّدٍ النَّبِى وَآلِهِ الطَّیِّبِینَ وَالطَّاهِرِینَ وَفَرِّج عَنِّى؛
(17) خداوندا ! نسبت به تمامى گناهانى که آنها را با جسم سالمى که تو به من ارزانى داشتى انجام دادم، از تو آمرزش مىطلبم. بر بهترین مخلوقت محمدصلىاللهعلیهوآله و آل پاک و پاکیزه او درود فرست و براى من گشایشى قرار ده!»
آن مرد گفت: من چندین بار به همین صورت آمرزش خواستم، تا اینکه خداوند از من ناراحتى و تنگدستى را زدود و رزقم را فراوان ساخت و گرفتاریم را بر طرف کرد.»
مسائلی را که بیان شد نباید نادیده گرفت اگر ما واقعا می خواهیم زندگی راحتی داشته باشیم در درجه اول باید راه درست کسب و کار را بیاموزیم بسیاری از ما هرگز از درآمدمان راضی نیستیم و به دنبال شغل دوم می گردیم در صورتی که اگر با یک برنامه دقیق و میانه روی و تدبیر امور معیشت خود را کنیم دیگر با تنگ دستی و چالش رو به راو نخواهیم شد .
می گویند استغفار کنید استغفار علاوه بر گشودن درهای رحمت خداوند عملی است که اگر ما بدان پایبند باشیم بسیاری از هزینه هایمان برداشته خواهد شد اسراف ها ،بریز و بپاش ها ، مخارج رفت و آمدهایی که خودمان خوب می دانیم تا چه حد بی مورد و برای کار حرام است ، تلفن زدن ها و گزافه گویی ها و مفاسد و زحماتی که در پشت همه این ها نهفته است با یک حساب سرانگشتی خودمان به همه وجوه آن خواهیم رسید ،اگر می گویند ذکر خدا ،استغفار و ...باعث افزایش روزی می شود ما نباید تصور کنیم که امری دور از ذهن است و اثراتش بعید است اگر انسان خود را به اخلاق الهی پایبند کتد و به دستورات قرآن و اسلام به دقت عمل نماید حاشا که مستمند و ندار بماند.
راهکارهای پیشنهادی دیگر
ذکر خدا
بر اساس قاعده کلى «فَاذْکرُونی أَذْکرْکمْ وَ اشْکرُوا لی وَ لا تَکفُرُونِ»،(18) رابطه بین ذاکر و مذکور، رابطهاى متقابل است و انسان ذاکر، مذکور خداوند نیز واقع مىشود. بر این اساس، اگر انسانى با یاد خداوند و به یاد او زندگى کند، خداوند نیز به یاد او است و او را از رزق مادى و معنوى خود برخوردار مىکند.
توکل بر خدا
«مَنْ جَاعَ أَوِ احْتَاجَ فَکتَمَهُ النَّاسَ وَ أَفْشَاهُ إِلَى اللَّهِ کانَ حَقّاً عَلَى اللَّهِ أَنْ یَرْزُقَهُ رِزْقَ سَنَةٍ مِنَ الْحَلَالِ؛(19) فرد گرسنه و نیازمندى که گرسنگى و نیازمندى خود را از مردم پنهان کند و نزد خداوند افشا نماید، بر خداوند است که رزق سال او را از مال حلال تأمین کند.»
کسب معرفت
پیامبر گرامى اسلامصلىاللهعلیهوآله فرمود:«اِنَّ اللَّهَ تَعَالَى قَدْ تَکفَّلَ لِطَالِبِ الْعِلْمِ بِرِزْقِهِ خَاصَّةً عَمَّا ضَمِنَهْ لِغَیْرِهِ؛(20) خداوند متعال گذشته از ضمانتى که براى رزق عموم مردم نموده است، به طور ویژه تأمین رزق طالبان علم را بر عهده گرفته است.»
وضو داشتن
وضو داشتن، علاوه بر برخوردارى از نورانیت باطنى و بهداشت ظاهرى، در افزایش رزق انسان و رسیدن او به مقاصد مورد نظر خود نیز مؤثّر است. بنا به نصیحت امام صادقعلیهالسلام:«مَنْ ذَهَبَ فِی حَاجَةٍ عَلَى غَیْرِ وُضُوءٍ فَلَمْ تُقْضَ حَاجَتُهُ فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ؛(21) کسى که براى انجام کارى بدون وضو حرکت کند و به مقصود خود نرسد، پس کسى جز خود را سرزنش نکند.»
پذیرایى از دیگران
یکى از عوامل ازدیاد رزق و روزى، پذیرایى از دیگران است. این عامل، چنان شتابان بر رزق انسان مؤثّر است که به حرکت سریع کارد در چربى کوهان شتر تشبیه شده است. پیامبر گرامى اسلامصلىاللهعلیهوآله مىفرماید: «الرِّزْقُ أَسْرَعُ إِلَى مَنْ یُطْعِمُ الطَّعَامَ مِنَ السِّکینِ فِی السَّنَامِ؛(22) سرعت رسیدن رزق به کسى که به دیگران غذا مىدهد، از سرعت حرکت کارد در کوهان شتر بیشتر است.»
انفاق مال
دخت گرامى پیامبرصلىاللهعلیهوآله در رابطه با علت تشریع زکات فرمود: «فَفَرَضَ اللَّهُ عَلَیْکمْ... الزَّکاةَ تَزْییداً فِى الرِّزْقِ؛(33) خداوند بر شما واجب کرد... زکات را براى افزایش رزقتان.» «صدقه» نیز به عنوان یکى از انفاقهاى مستحب، در افزایش رزق انسان مؤثّر است.
انجام حج و عمره
«حُجُّوا وَ اعْتَمِرُوا تَصِحَّ أَبْدَانُکمْ وَ تَتَّسِعَ أَرْزَاقُکمْ وَ یَصْلَحُ اَیْمانُکمْ وَ تُکفَوْنَ مَئُونَاتِ عِیَالِکمْ؛(23) حج گزارید و عمره انجام دهید که در این صورت، بدنهایتان سالم، روزیتان وسیع، ایمانتان اصلاح و هزینه زندگى نان خورهایتان تأمین خواهد شد.»
امانتدارى
از جمله عوامل مؤثّر بر افزایش رزق و روزى، امانتدارى و پرهیز از خیانت در امانت است. بنا به فرموده پیامبر اسلامصلىاللهعلیهوآله: «الْأَمَانَةُ تَجْلِبُ الرِّزْقَ وَ الْخِیَانَةُ تَجْلِبُ الْفَقْرَ؛(24) [باز گرداندن ]امانت، موجب جلب رزق و خیانت [در امانت ]موجب فقر مىشود.»
پی نوشت ها :
1) غرر الحکم و دررالکلم، عبدالواحد تمیمى آمدى، محمدعلى انصارى قمى، چ هشتم، بى نا، تهران، بى تا، ص354، ح 8084.
2) الکافى، محمد بن یعقوب کلینى، تحقیق علىاکبر غفارى، چاپ سوم، دار الکتب الاسلامیة، بىجا، 1388 ه . ق، ج 1،ص 33.
3) وَاقْصِدْ فى مَشْیِک»؛ لقمان/19.
4) اسراء/29.
5) وسائلالشیعة، ج 17، ص 65.
6) همان، ص 64.
7) همان.
8) الکافى، ج 2، ص 122.
9) نحل/112.
10) طه/ 81.
11) اعراف/96.
12) طلاق/3.
13) هود/ 3.
14) هود/52.
15) بحار الأنوار، محمدباقر مجلسى، چاپ دوم، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1403ه. ق، ج 90، ص 277.
16) همان، ج 74، ص 271.
17) کنز العمال، متقى هندى، تحقیق شیخ بکرى حیانى، شیخ صفوة السقا، مؤسسة الرسالة، بیروت، بىتا، ح 3966.
18) بقره/152. «مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم و براى من شکرگذارى کنید و به من کفر نورزید.»
19) معارج الیقین فى اصول الدین، ص 302.
20) منیة المرید فى ادب المفید و المستفید، شهید ثانى، تحقیق رضا مختارى، چاپ اول، مکتب الاعلام الاسلامى، قم، 1368، ص160.
21) وسائل الشیعه، ج 17، ص79.
22) الکافى، ج4، ص51.
23) میزان الحکمه، (4 جلدى)، محمد محمدى رى شهرى، تحقیق و نشر دار الحدیث، چاپ اول، قم، بى تا، ج 1، ص534.
24) وسائل الشیعه، ج19، ص76 و نیز ر. ک: بحارالانوار، ج78، ص60 و ج 75، ص114.
فرآوری : محمدی
بخش قرآن تبیان
منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره 102
