چرا معاد جزء اصول دین است؟

این که چرا معاد را جزو اصول دین قرار داده اند، در حالی که با پذیرش نبوت، پذیرش آن نیز ضروری است و باید پذیرفت و لزومی ندارد که آن را مستقلاً مطرح کرد، سوالی است که برای پاسخ به آن به کلام استاد شهید مرتضی مطهری مراجعه می کنم، ایشان چنین پاسخ داده اند: «کسی که این مطلب را مطرح می کند، قبول دارد که اگر کسی منکر معاد باشد، مسلمان نیست، ولی به اعتبار این که انکار معاد، انکار نبوت است، اکنون بحث بر سر این است که آیا این اعتقاد، جزو پایه ها هست یا خیر؟ به نظر من، علمای اسلام برای این حرف دلیلی داشته اند. توضیح مطلب این که شاید شما بگویید، پس نماز هم از اصول دین است، زیرا اگر کسی منکر نماز شود، مسلمان نیست و خیلی ضروریات دیگر نیز ما داریم که معاد هم در ردیف آنهاست، چون انکارش به انکار پیامبر(صلی الله علیه و آله) برمی گردد.

اما باید گفت که معاد از این جهت با ضروریاتی همچون نماز فرق دارد. در قرآن راجع به معاد نظیر نبوت و توحید، ایمان خواسته اند، البته دستور ایمان آوردن مربوط به کتاب ها، رساله ها و ملائکه هم مطرح شده، اما این ها همه از توابع نبوت است.

به هر حال موضوع قیامت در هر جا که مطرح شده به عنوان چیزی بوده است که باید به آن ایمان بیاوریم، اما در مورد نماز گفته نشده است که به آن ایمان بیاورید. کسانی هم که آن را از اصول دین شمردند، مقصودشان این بود که این هم مستقلاً یک موضوع ایمانی است. همین طور که خدا در فطرت و روح انسان یک پایه ای دارد و نبوت هم همین طور، معاد نیز در روح انسان پایه ای دارد، یعنی همین تمایل به بقای چیزی است در انسان.

انسان فکر، شعور و ادراکش به گونه ای است که نمی تواند فنا و نیستی خودش را بپذیرد، در واقع در روح انسان مایه ای از ایمان به معاد هست. به هر حال، حرف اساسی این است که شما بخواهید اصول دین را دو تا بدانید یا سه تا، به جایی ضرر نمی زند. متکلمان که این حرف را گفته اند، اساس حرفشان این بوده که در قرآن، معاد، جزو موضوعات ایمانی شناخته شده است.»

استاد مطهری سپس در مقابل این اشکال که: «ما آن دو اصل را از طریق عقل و استدلال می پذیریم، در حالی که معاد را از این طریق نمی توانیم بپذیریم، می فرماید: «به اندازه ای که در نبوت می توان بحث کرد و دلیل عقلی آورد، در معاد هم می توان بحث کرد.» تفصیل ادله ی مربوط به مباحث معاد در کتاب های گوناگون فلاسفه و متکلمان آمده است.

منابع:

1- مرتضی مطهری، نبوت، ص 36- 35

2- ملاصدرا، الاسفار الاربعه، ج 9