این اثر «مهارنشده»

«مهارنشده»(Uncontained) که درست از روز رونمایی و به‌واسطه حضور غیرمنتظره رئیس جمهور در آن مراسم مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت اثری مستند-داستانی است که با رویکردی پژوهشی بررسی پرونده هسته‌ای ایران را در دستور کار قرار داده است. محور اصلی روایت این مستند که به زبان انگلیسی ساخته شده جستجوی یك دانشجوی پاكستانی در ایران سالهای 2010 و 2011 است. دانشجویی به نام «محتشم» که بعد از ترور دو دانشمند هسته‌ای در نوامبر 2010 میلادی، درگیر پرونده اتمی ایران شده و وادار به بررسی اتهام ایران در ساخت سلاح اتمی می‌شود. مستند «مهار نشده» به كارگردانی مصطفی رضوانی و تهیه‌كنندگی محمد حسن‌پور از هفته گذشته در سینما سپیده اكران عمومی شده‌ و تماشای آن برای عموم دانشجویان، خبرنگاران، اعضای صنوف خانه سینما و كانون فیلم سینما حقیقت با ارائه كارت شناسایی رایگان است.

خالقان «مهارنشده» کیستند؟

نخستین نکته‌ای که با مرور اخبار منتشر شده پیرامون مستند «مهارنشده» جلب توجه می‌کند اقبال ویژه به آن از سوی متولیان و مدیران است؛ اقبالی که با حضور رئیس جمهور در آیین رونمایی از این مستند به اوج رسید تا برخی درباره پروسه تولید این فیلم شبهاتی را مطرح کنند. اما به‌ راستی این مستند چگونه ساخته شد و چه کسانی مقدمات ساخت آن را فراهم آوردند؟ در تیتراژ ابتدایی و نیز بر پوستر طراحی شده برای این مستند عبارت «تهیه‌شده در مرکز مستند سفیر» درج شده‌است. عبارتی که با مراجعه به سایت رسمی این مستند چنین توضیحی را می‌توان درباره آن یافت: «مرکز مستند سفیر، به‌عنوان یکی از مجموعه‌های تولیدکننده فیلم‌های مستند، سال گذشته با هدف تربیت نیروهای هنرمند متعهد و تولید آثار بصری کوتاه و بلند تاسیس شد. این مرکز تلاش دارد تا با تلاش مستمر خود قدمی هرچند کوچک و در حد بضاعت، در جهت اهداف انقلاب اسلامی ایران بردارد. امید است با عنایات الهی، راهنمایی شما مخاطبان سفیر و حسن نیت همه زحمت کشان مرکز مستند سفیر، این مهم همواره و به طور مستمر تحقق یابد.» اما شاید جالب باشد بدانید یکی دیگر از مستندهای جنجالی سال‌های اخیر هم برآمده از دغدغه‌مندی اعضای جوان همین گروه مستندساز بوده‌است؛ مستند «یزدان تفنگ ندارد» که تا به امروز جدی‌ترین تلاش در راستای بازنمایی برخی حقایق حوادث پس از انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری بوده‌است.

ورود به عرصه جنگ نرم

محسن اخوان مسول بخش تولیدات بلند مرکز تخصصی مستند «سفیر» است. او چندی پیش در تشریح چگونگی شکل‌گیری این مرکز گفته بود: «پس از سخنان حضرت آقا در نمازجمعه 29 خرداد 88 و توصیه ایشان به جوانان مبنی‌بر ورود به عرصه جنگ نرم، با تیمی شش نفره از بچه‌های دانشگاه صنعتی شریف تصمیم به فعالیت در جنگ نرم گرفتیم و نام «آرمان» را بر گروه خود گذاشتیم. در اوایل کار گروه آرمان، شبکه‌سازی، مباحث مربوط به جهان اسلام، تولیدات رسانه محتوایی و پژوهشی در دستور کارمان بود. پس از مدتی ایده ساخت مستندی در بین‌مان مطرح شد که به بحث تبعیض رسانه‌ای می‌پرداخت. مستندی که نام «یزدان تفنگ ندارد» را به خود گرفت و ساخت آن از بهمن 1388 تا شهریور 1389 به طول انجامید. «یزدان تفنگ ندارد» در آبان همان سال در دانشگاه صنعتی شریف رونمایی شد و توانست بازه زمانی بین 13 آبان تا 16 آذر 89 را به خوبی پوشش دهد، مستندی که در بیش از 40 دانشگاه کشور اکران شد.» اخوان ادامه داد: «پس از اکران این فیلم گروه آرمان اقدام به تاسیس یک مرکز تخصصی ساخت مستند کرد. مرکزی با نام «سفیر» که پس از یزدان تفنگ ندارد با دو کار بلند دیگر به فعالیت خود ادامه داد؛ یکی به اسم «بهای دیدار» که درباره سفر مقام معظم رهبری به قم بود و دومی «تنگه احد» نام داشت که به انفجارات تروریستی زاهدان می‌پرداخت. نکته جالب درباره «بهای دیدار» این بود که کار ساخت آن در پنجمین روز حضور حضرت آقا در قم به اتمام رسید و از شبکه سه پخش شد، «تنگه احد» هم در سطح استان سیستان و بلوچستان توزیع و به لطف خدا با استقبال خوبی روبرو شد.»

آیا ایران بمب اتم دارد؟

روند فعالیت‌های گروه «سفیر» به این حد محدود نماند و دی‌ماه سال 1389 این گروه ساخت مستندی دیگر را در دستور کار قراردادند. این مستند پس از 9 ماه تلاش مستمر در شهریورماه سال 90 به اتمام رسید و نام «مهارنشده» برای آن برگزیده شد. در معرفی این مستند آمده: «موضوع این فیلم مستند «قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران» است و سوژه آن، یک سوال است: آیا ایران بمب اتم دارد؟» نکته جالب درباره این مستند اینکه پیش از رونمایی رسمی این فیلم برای چهره‌های شاخصی چون دکتر فریدون عباسی رئیس سازمان انرژی اتمی، رامین مهمان‌پرست سخنگوی وزارت امور خارجه، مهدی کوچک‌زاده، پرویز سروری، محمد اسماعیل کوثری، جواد شمقدری معاون سینمایی وزارت ارشاد، حجت‌الاسلام علیرضا پناهیان، حسین شریعمتداری، دکتر حسن عباسی، وحید جلیلی، نادر طالب‌زاده، سید نظام‌الدین موسوی، محمد عطریانفر و... بصورت خصوصی اکران شده و تأیید این افراد را به همراه داشته‌است. حجت‌الاسلام علیرضا پناهیان که با حضور در دفتر مرکز مستند سفیر مستند «مهارنشده» را مشاهده کرده بود، پس از ذکر نکات مثبت و منفی آن برای عوامل، آن را از بسیاری مستندهای ساخته شده و حتی ساخته نشده در صداوسیما نیز بهتر دانست. وی همچنین در این دیدار صمیمی با اعضای مرکز مستند سفیر، آن‌ها را متوجه اولویت‌های مستندسازی در عرصه جهانی کرد و تأکید کرد: «امروز مخاطب اصلی مستندهای ما باید شهروندان آمریکایی باشند چراکه اگر حل بسیاری از مسائل داخلی ما در خارج و افکار عمومی آن است.» محمد عطریان‌فر، عضو سابق شورای مرکزی حزب کارگزاران و از چهره‌های شاخص رسانه‌ای در ایران هم ضمن مشاهده مستند «مهارنشده» در دفتر کار خود، آن را یک فیلم جوانگرا دانست و تاکید کرد: «علاوه‌بر اینکه امروز در مسئله هسته‌ای حق با ایران است، مسئله سلاح اتمی ایران صرفا یک بهانه برای جامعه جهانی است تا ایران را از مواضعش عقب برانند.»

می‌دانستیم که چه می‌خواهیم

«ایده این مستند از آبان ماه سال گذشته با محوریت انرژی هسته‌ای شکل گرفت و از آذرماه ما شروع به جمع‌آوری اطلاعات کردیم و بعد از آن سناریوی این فیلم نوشته شد. در ابتدا قصدمان این بود که مخاطب بین‌المللی داشته باشیم. شخصیتی که به عنوان راوی پاکستانی انتخاب شده بود از سال 2007 در ایران تحصیل می‌کند و این موضوع برای خود او هم جالب بود که بداند چرا اینگونه با موضوع انرژی هسته‌ای ایران در مجامع بین‌المللی برخورد می‌کنند. در نهایت کار تولید شد و بعد از بازبینی نهایی کامل شد و به اتمام رسید.» این روایت محمد حسن‌پور تهیه‌کننده «مهارنشده» که پروسه خلق این اثر است. تهیه‌کننده‌ای که معتقد است: «از ابتدا می‌دانستیم که چه می‌خواهیم. البته اتفاقاتی در طول مدت ساخت افتاد که آن‌ها را نیز اضافه کردیم. ما خوشحالیم که در عرصه جنگ نرم توانستیم سربازی برای رهبرمان باشیم.»

یک مرور؛ هنرمندان جلوتر از مسئولان!؟

مردادماه سال 1385 یعنی درست در روزهایی که جواد شمقدری ردای مشاورت رئیس‌جمهور در امور فرهنگی را تازه بر تن کرده بود و بیشتر در کسوت منتقد سیاست های سینمایی با رسانه‌ها به گفت‌وگو می‌نشست، ناصر شفق از تهیه‌کنندگان سینمای ایران در گفت‌وگویی اعلام کرد ساخت فیلمی با موضوع «انرژی هسته‌ای» را در دستور کار دارد که این فیلم می‌تواند تبدیل به یك فرصت شود. نکته جالب آن گفت‌وگو در این اظهارنظر شفق نهفته است که گفت: «هنرمندان كشور از مسوولان جلوتر هستند. مسوولان همیشه دیر تصمیم می‌گیرند؛ این طرح(ساخت فیلمی درباره انرژی هسته‌ای) را جواد شمقدری سه سال پیش مطرح كرد و اگر تصمیم به موقع مسوولان و زمان مناسب برای ساخت این فیلم با موضوعیت انرژی هسته‌ای بود، موفقیت بزرگی به دست می‌آوردیم.» امروز بیش از 5 سال از آن روز می‌گذرد؛ فیلم شفق هیچگاه به سرانجام نرسید و جواد شمقدری هم در این مدت ردای مشاورت را با معاونت تعویض کرده و خود به خیل «مسئولان» پیوست. سینما اما گویی هنوز برای «مسئولان» آنقدر جدی نیست که پتانسیل ورود به حوزه پرمخاطره‌ای چون «انرژی هسته‌ای» را داشته باشد؛ حتی اگر خود روزی از هنرمندان پیشنهاد دهنده برای ورود به این میدان بوده‌ باشد! هنرمندان هنوز هم جلوتر از مسئولانند.