پلورالیسم و نظر امام علی(علیه السلام)

آنچه که جامعه امروز با آن دست و پنجه نرم می کند شبهات و انحرافاتی است که در مسائل اعتقادی ایجاد شده است . از جمله این شبهات نگرشی می باشد که بنا بر آن راه نجات انسان منحصر به اسلام نیست و دیگر ادیان نیز می توانند همان نقش نجات را ایفا کنند و انسان را به سعادت برسانند ، ادیان مختلف نیز قابل قبول بوده و اسلام تنها راه سعادت نیست و این یعنی قبول پلورالیسم دینی .

معنای لغوی پلورالیزم

واژه پلورالیسم برگرفته از دو کلمه  plural  به معنای جمع و ism به معنای گرایش است . بنابراین این واژه در لغت به معنای جمع گرایی و کثرت گرایی  است . همچنین واژه plural در مقابل لفظ singular  یعنی فرد است . pluralism در اصطلاح به معنای گرایش به اصول متعدد و در  مقابل آن monism  به معنای گرایش به  اصل واحد است . برای مثال اگر برای تبیین پدیده ای از اصول متعددی استفاده کنیم پلورالیست و اگر از یک اصل استفاده کنیم مونیست خواهیم بود .

زمینه های کاربرد پلورالیسم

پلورالیسم در حوزه های متعددی استفاده می شود اما وقتی بخواهند آن را در حوزه دین شناسی به کار برند برای آن صفت دینی را ذکر می کنند بنابراین مباحث پلورالیسم دینی تحت عنوان religious pluralism  مطرح می شود . پلورالیسم های دیگر نیز عبارتند از پلورالیسم احزاب سیاسی  : و آن این است که در جامعه احزاب متعددی فعالیت داشته باشند .پلورالیسم در عرصه فرهنگی : درهر جامعه ای اقوام گوناگون وجود داشته و هر یک دارای فرهنگی خاص باشند و این فرهنگ ها در کنار هم موجود باشد . و پلورالیسم زبانی که بیانگر وجود زبان ها و لهجه های متعدد می باشد .

پلورالیسم دینی

پلورالیسم دینی یعنی قائل بودن به ادیان متعدد نه دین واحد . بنابراین مقصود از دین فقط ادیان توحیدی نیست بلکه ادیان غیر توحیدی مانند بودایی ، هندو و سیک را نیز شامل می شود . در پلورالیسم دینی افزون بر اینکه پیروان تمام ادیان اهل نجات اند ، آموزه های همه ادیان توحیدی و غیر توحیدی و اعتقاداتشان نیز درست و برحق و مطابق با واقع است و نمی توان ادعا کرد دینی منحرف و باطل است . دین شناس پلورالیست همه نظرات و دیدگاه های متعدد و متباین را به رسمیت می شناسد و مدعی است که هیچ تفسیر رسمی و واحد از دین در دست نیست و هیچ مفسر رسمی از دین وجود ندارد و هر کس بار مسئولیتش را خود به دوش می کشد و در مقابل خداوند تنها حاضر و محشور می شود . حاکم سیاسی داریم اما حاکم فکری و دینی نه .

زمینه تاریخی پلورالیسم

این بحث در جهان غرب کمتر از نیم قرن است که به صورت مستقل در حوزه فلسفه دین مطرح شده است . این بحث برای نخستین بار به طور جدی در آثار جان هیک مطرح شده است ، او را می توان پایه گذار این اندیشه دانست . مباحث جان هیک عکس العملی در برابر آموزه های کلیسا است که نجات به کلیسا منحصر است و هیچ کس به بهشت نمی رود مگر به وسیله کلیسای کاتولیک ، جان هیک معتقد است که در میان پیروان ادیان دیگر انسان های پاک وجود دارد و باید گفت همه پیروان ادیان گوناگون  اهل نجات اند.

شاخه های پلورالیسم دینی

حقانیت : ادیان گوناگون راه های مختلفی به سوی حقیقت مطلق اند و ادیانی که در گذشته و حال ظهور کرده اند همه از حقانیت برخوردارند .

نجات : مراد از پلورالیسم نجات این است که پیروان ادیان مختلف اهل نجات اند و همگی سعادتمند خواهند شد .

اجتماعی : پلورالیسم اجتماعی به معنای دینی آن این است که پیروان ادیان گوناگون می توانند با یکدیگر زندگی مسالمت آمیزی داشته باشتند و آزادی عقیده یکی از محورهای اصل بحث پلورالیسم است.

اسلام و مسئله پلورالیسم

قرآن کریم اسلام را تنها دین مقبول و مورد رضای خداوند معرفی کرده و تصریح می کند جز اسلام  هیچ دینی نزد خداوند پذیرفته نیست و توجّه به آیات زیر این حقیقت را روشن می سازد :

آل عمران آیه 19 : در حقیقت دین نزد خدا همان اسلام است و کسانی که کتاب ( آسمانی ) به آنان داده شده با یکدیگر به اختلاف نپرداختند مگر پس از آنکه علم برای آنان آمد آن هم بر اثر حسدی که میان آنان بود و هر کس به آیات خدا کفر ورزد پس بداند که خدا زود شمار است . آل عمران آیه 85 : و هر کس جز اسلام دینی جوید هرگز از وی پذیرفته نشود و در آخرت از زیان کاران است . علامه طباطبایی درباره واژه اسلام به کار گرفته شده در این آیه می فرماید : اسلام همان دین توحید است که در آن جز الله پرستیده نمی شود .

حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند : با فرستادن پیامبر شریعت های ناشناخته را شناساند و ریشه بدعت های راه یافته در ادیان آسمانی را قطع کرد و احکام و مقررات الهی را بیان فرمود ، پس هر کس جز اسلام دینی را انتخاب کند به یقین شقاوت او ثابت و پیوند او با خدا قطع و سقوطش سهمگین خواهد بود ، سرانجامش رنج  اندوهی بی پایان و شکنجه ایی پر درد می باشد . ( نهج البلاغه / خطبه 161) . شهید مطهری در باب پلورالیسم می گوید که دین حق در هر زمانی یکی بیش نیست و بر هر کس لازم است که از آن پیروی کند .

در آخر باید متذکر شد که اولاً در میان ادیان توحیدی ، ادیان مسیحیت و یهودیت تماماً تحریف شده و دیگر نشانی  از ماهیت واقعیشان در آنان نمی توان یافت و مطالعه تاریخ دین یهودیت و مسیحیت بیانگر این موضوع هست . عقلانیت آدمی نیز برای مطرود دانستن ادیان غیر توحیدی کفایت می کند و تنها در این میان این دین اسلام است که در فراز و فرود حوادث چهره واقعی خویش را حفظ کرده و دستورات آن احکامی برگرفته از حقیقت مطلق می باشد ، حقیقتی که در طول جان آدمی قرار دارد  و با چنگ زدن به ریسمان محکم آن به درستی می توان اهل نجات و سعادت بود .

مریم پناهنده

بخش نهج البلاغه تبیان

منابع :

1. نهج البلاغه ترجمه دشتی

2. پلورالیزم دینی از منظر قرآن کریم / علی اسلامی

3. پلورالیزم دینی و استبداد روحانیت / استاد محسن غرویان

4. پلورالیزم دینی / سید محمود نبویان

5. مدارا نه از راه پلورالیزم / حسن رحیم پور

6.  بهترین ها و بدترین ها از دیدگاه نهج البلاغه / آیت الله محمد تقی مصباح یزدی