تبیان، دستیار زندگی
آگاه باشید هر كس در زمان غیبت او در برابر آزار (دشمنان) و تكذیب (آنها) پایداری پیشه سازد، چون مجاهدی است كه با شمشیر در پیشگاه رسول خدا ـ درود و سلام خدا بر او باد ـ جنگیده است
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

راهی برای امتحان مردم

امام زمان

خداوند هرگز به ظلمی كه ظالمان در حق مؤمنان روا می‏دارند، راضی نیست و آن را نه تكویناً و نه تشریعاً اراده نكرده است. تكویناً اراده نكرده چون ظلم ظالمان به اختیار و حریت خود ایشان صورت می‏گیرد و خداوند در فعل اختیاری هیچ انسانی، خواست تكوینی خود را تحمیل نمی‏كند؛ زیرا اگر چنین كند، جبر لازم می‏آید و خداوند، عادل‏تر از آن است كه كسی را مجبور به كاری كند و سپس به خاطر انجام آن، مذمت و عقوبتش فرماید.

از برخی روایات استفاده می‏شود كه غیبت امام مهدی‏(عج)، امتحانی الهی است كه خداوند به وسیلة آن، مؤمنان راستین و ثابت قدم را از مدعیان دروغین و مسلمانان سست عنصر تمییز می‏دهد. از جمله این روایات، روایتی است كه از امام موسی كاظم‏(علیه السلام) نقل شده و در آن آمده است:

چون پنجمین امام از فرزندان امام هفتمین غایب شود، الله الله در دینتان؛ مراقب باشید كسی آن را از شما زایل نسازد. ای فرزندان من! به ناچار صاحب‏الامر غیبتی دارد تا آنجا كه معتقدان به این امر از آن باز گردند. این محنتی است كه خدای تعالی خلقش را به واسطه آن بیازماید... .(1)

در روایتی كه از امام علی‏(علیه السلام) نقل شده، در این زمینه چنین آمده است:

به خدا سوگند، من و این دو فرزندم (حسن و حسین) كشته خواهیم شد و خداوند در آخرالزمان، مردی از فرزندانم را به خون‏خواهی ما برمی‏انگیزد و او مدتی غایب خواهد شد تا گمراهان جدا گردند [این غیبت به درازا می‏كشد] تا جایی كه افراد نادان می‏گویند: خداوند دیگر به آل محمد نیازی ندارد.(2)

آگاه باشید هر كس در زمان غیبت او در برابر آزار (دشمنان) و تكذیب (آنها) پایداری پیشه سازد، چون مجاهدی است كه با شمشیر در پیشگاه رسول خدا ـ درود و سلام خدا بر او باد ـ جنگیده است

امام حسین‏(علیه السلام) در روایتی ضمن پیش‏بینی غیبت امام مهدی‏(عج) تصریح می‏كند كه در این غیبت، گروهی از دین برمی‏گردند و گروهی بر دین پابرجا می‏مانند. این بیان امام حسین‏(علیه السلام) نیز می‏تواند شاهدی بر امتحان بودن غیبت امام دوازدهم باشد. متن روایت به این شرح است:

برای او (امام مهدی‏ (عج)) غیبتی است كه در آن برخی از دین برمی‏گردند و برخی بر دین پابرجا می‏مانند. پس آنها آزار می‏بینند و به ایشان گفته می‏شود: «اگر راست می‏گویید، این وعده‏ای كه می‏دهید، كی محقق می‏شود.» آگاه باشید هر كس در زمان غیبت او در برابر آزار (دشمنان) و تكذیب (آنها) پایداری پیشه سازد، چون مجاهدی است كه با شمشیر در پیشگاه رسول خدا ـ درود و سلام خدا بر او باد ـ جنگیده است.(3)

در روایتی كه از امام باقر(علیه السلام) نقل شده است، آن حضرت در حضور جمعی از یاران خود كه ظاهراً در مورد ظهور دولت حق و قیام امامی كه به سختی‏های شیعه پایان می‏دهد، گفت‏وگو می‏كردند، می‏فرماید:

امام باقر

شما به چه می‏اندیشید؟ به خدا سوگند، هرگز آنچه چشم به راه آنید، محقق نمی‏شود تا اینكه شما غربال شوید. به خدا سوگند، آنچه به آن امید بسته‏اید، رخ نخواهد داد تا اینكه شما آزمایش شوید. به خدا سوگند، آنچه در انتظار تحقق آن هستید، واقع نمی‏شود تا اینكه شما از هم جدا شوید. به خدا قسم، آنچه دل در گرو آن دارید، تحقق نخواهد یافت مگر پس از ناامیدی شما. به خدا قسم، آنچه چشم انتظار آن هستید، رخ نمی‏دهد، تا اینكه آنان كه مستعد تیره‏بختی‏اند، تیره‏بخت و آنان كه مستعد نیك‌بختی‏اند، نیكبخت شوند.(4)

گفتنی است نعمانی نیز به هنگام بررسی روایات مربوط به غیبت امام زمان‏(عج)، پس از تعریف غیبت كبرا، فلسفة این غیبت را امتحان و آزمایش مردم می‏داند و برای این موضوع به آیه‏ای از قرآن نیز استشهاد می‏كند:

«و غیبت دوم آن است كه سفیران و افرادی كه واسطه [میان مردم و آن حضرت] بودند، برداشته شدند برای امری كه خداوند آن را اراده فرموده بود و نیز به خاطر تدبیری كه خدا در میان مردم مقرر فرموده بود و همچنین برای واقع شدن آزمایش و امتحان و زیر و رو و غربال شدن كسانی كه ادعای این امر [تشیع] را می‏كنند. همچنان‏كه خدای عزّ و جلّ فرموده است: «و خدا بر آن نیست كه مؤمنان را به این [حالی] كه شما بر آن هستید، واگذارد تا آنكه پلید را از پاك جدا كند و خدا بر آن نیست كه شما را از غیب آگاه گرداند...»(5) و هم‏اكنون آن زمان فرا رسیده است. خداوند در آن ما را از پایداران بر حق و از جمله كسانی كه در غربال فتنه خارج نمی‏شوند، قرار دهد.»(6)

خداوند هیچ اراده‏ای (نه تكوینی و نه تشریعی) در مورد ظلم و ستم ظالمان بر مؤمنان ندارد. اما از آنجا كه خداوند، انسان‏های مختار را آزمایش می‏كند، لازمة اختیار داشتن آنها این است كه «بتوانند» ظلم كنند و اگر خدای متعال مانع ظلم ظالمان نشود، مخالف عدل و حكمت خویش عمل نكرده است. پس جلوگیری نكردن از وقوع ظلم ـ به خاطر امتحان یا هر حكمت دیگر ـ به معنای ارادة آن از ناحیة خداوند نمی‏باشد

برخی از دانش‏وران شیعه معتقدند روایاتی كه در آنها از امتحان مردم در زمان غیبت سخن گفته شده است، تنها جنبة خبری داشته و تنها بر سختی‏ها و دشواری‏هایی كه در زمان غیبت برای شیعیان پیش می‏آید، دلالت می‏كنند؛ زیرا اگر بپذیریم كه خداوند خواسته است با غیبت امام‏(عج)، مردم را امتحان كند، لازمة آن پذیرش ستمی است كه در زمان غیبت از سوی ستمكاران بر مؤمنان می‏رود:

اخباری كه بر امتحان شیعه در زمان غیبت و دشواری كار برایشان و آزمایش صبر آنان بر غیبت، دلالت می‏كنند، تنها از سختی‏هایی [كه برای] شیعیان [پیش می‏آید] خبر می‏دهند، نه اینكه خداوند متعال امام‏(عج) را غایب كرده تا اینكه مردم را امتحان كند. چگونه خداوند چنین چیزی را اراده كند، در حالی كه لازمه آن، ظلم و معصیتی است كه از جانب ستم‏كاران بر مؤمنان می‏رود و خدای متعال این را نمی‏خواهد، بلكه سبب غیبت همان ترسی است كه گفته‏ایم.(7)

برخی از اهل تحقیق، این اشكال شیخ طوسی را رد كرده و در پاسخ آن نوشته‏اند:

خداوند هرگز به ظلمی كه ظالمان در حق مؤمنان روا می‏دارند، راضی نیست و آن را نه تكویناً و نه تشریعاً اراده نكرده است. تكویناً اراده نكرده چون ظلم ظالمان به اختیار و حریت خود ایشان صورت می‏گیرد و خداوند در فعل اختیاری هیچ انسانی، خواست تكوینی خود را تحمیل نمی‏كند؛ زیرا اگر چنین كند، جبر لازم می‏آید و خداوند، عادل‏تر از آن است كه كسی را مجبور به كاری كند و سپس به خاطر انجام آن، مذمت و عقوبتش فرماید. از طرفی، خواست تشریعی خداوند نیز درست خلاف ظلم آنهاست؛ چون ارادة تشریعی عبارت است از امر و نهی الهی و خداوند ظالمان را از ارتكاب ظلم نهی فرموده است. پس خداوند هیچ اراده‏ای (نه تكوینی و نه تشریعی) در مورد ظلم و ستم ظالمان بر مؤمنان ندارد. اما از آنجا كه خداوند، انسان‏های مختار را آزمایش می‏كند، لازمة اختیار داشتن آنها این است كه «بتوانند» ظلم كنند و اگر خدای متعال مانع ظلم ظالمان نشود، مخالف عدل و حكمت خویش عمل نكرده است. پس جلوگیری نكردن از وقوع ظلم ـ به خاطر امتحان یا هر حكمت دیگر ـ به معنای ارادة آن از ناحیة خداوند نمی‏باشد.(8)

پی‌نوشت‌ها:

1. كمال الدین و تمام النعمه، ج1، باب 34، صص 359 و 360، ح 1.

2. كتاب الغیبة (نعمانی)، ص 141، باب 10، ح 1.

3. كمال الدین و تمام النعمة، ج 1، باب 30، ص 317، ح 3؛ بحارالأنوار، ج 51، ص 133.

4. الكافی، ج 1، ص 370 و 371، ح 6؛ كتاب الغیبة (نعمانی)، صص 208 و 209، ح 16 (با اندكی تفاوت).

5. سوره آل عمران (3)، آیه 179.

6. كتاب الغیبة (نعمانی)، باب 10، ص 174.

7. كتاب الغیبة (شیخ طوسی)، ص 335.

8. سید محمد بنی‏هاشمی، راز پنهانی و رمز پیدایی، چاپ اول: تهران، نیك معارف، 1384، صص236و237.

بخش مهدویت تبیان


منبع:

ماهنامه موعود شماره 88 - ابراهیم شفیعی سروستانی

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.