ایجاد نظام پارلمانی منافاتی با جمهوریت نظام ندارد

چندی پیش مقام معظم رهبری موضوع ایجاد نظام پارلمانی در كشور را مطرح كردند؛ مساله ای كه سرآغاز بحث های مختلفی از سوی كارشناسان و سیاسیون شد. عده ای این مساله را به كارشناسان امر واگذار كردند تا آن را به شیوه خود حك و اصلاح كنند اما برخی دیگر در ابتدای امر مخالفت با این موضوع را اعلام كردند و معتقدند كه ایجاد نظام پارلمانی در كشور و انتخاب رییس جمهور یا نخست وزیر توسط مجلس حذف جمهوریت نظام است.

حمیدرضا كاتوزیان نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی اما می گوید كه با ایجاد نظام پارلمانی عمق نظارت و نفوذ مجلس در امور قوه مجریه بیشتر می شود.

او بزرگترین مزیت چنین نظامی را این می داند که نخست وزیر یا رییس جمهور که منتخب مجلس است سر جای خود می نشیند و خود را بالاتر از قوای دیگر نمی داند.

مشروح گفت و گوی سایت اطلاع رسانی تبیان را با حمیدرضا كاتوزیان در پی می خوانید:

-با توجه به طرح موضوع ایجاد نظام پارلمانی در كشور از سوی مقام معظم رهبری ارزیابی شما از علت طرح این مساله و مقایسه آن با نظام فعلی چیست؟

اختیاراتی که در حال حاضر رییس جمهور در نظام فعلی ما دارد، خیلی محدود است. سال 68 که قانون اساسی اصلاح شد، بخش بزرگی از اختیارات رییس جمهور به رهبری داده شد. لذا ما مثل نظام های ریاستی نیستیم که در آن رییس جمهور فرمانده و هماهنگ کننده کل قوا باشد و مثلا اعلام جنگ و صلح بر عهده او باشد بلکه همه این اختیارات متعلق به رهبری است. پس رییس جمهور در کشور ما رییس قوه مجریه است و من فکر نمی کنم واقعا همانطور که در قانون اساسی آمده رییس جمهور نفر دوم کشور باشد بلکه صرفا رییس یک قوه مثل قوای دیگر است و مثلا آقای احمدی نژاد تفاوتی با آقای لاریجانی و آیت الله آملی در این باره ندارد.

در حال حاضر وظایف رییس جمهور در ریاست هیات وزیران، هماهنگی وزرا، اجرای قانون بر نامه و بودجه و ریاست امور اداری و استخدامی کشور خلاصه شده و این همان ریاست قوه مجریه است. پس رییس جمهور سایه رهبری و رهبر دوم نیست در حالی که اکنون تلقی رییس جمهور این است که رهبر دوم کشور است و به خاطر همین است که بعضی رفتارها اتفاق می افتد.

من فکر می کنم این جایگاه زمانی می تواند به شکل مناسبی تعریف شود که رییس جمهور منتخب مجلس باشد و به همین دلیل هم می تواند کاملا به مجلس پاسخگو باشد و به این وسیله عمق نظارت و نفوذ مجلس در امور قوه مجریه بیشتر می شود. وقتی رییس جمهور منتخب مجلس باشد برکناری او هم راحت تر است یعنی اگر رییس جمهور با سیاست های نظام زاویه پیدا کرد برداشتنش خیلی راحت است و این موضوع به یک بحران ملی تبدیل نمی شود که رییس جمهور چطور باید عزل شود و انتخابات مجدد برگزار شود.

در این شرایط است که رییس جمهور باید در مجلس پاسخگو باشد و خودش را طوری تنطیم کند که در چارچوب قوانین حرکت کند وگرنه مجلسی که خود رییس جمهور را انتخاب کرده او را عزل می کند و فرد دیگری را جایگزین او می کند.

-برخی افراد مثل آیت الله هاشمی انتقاداتی را به طرح موضوع نظام پارلمانی وارد كرده اند، نظر شما در این باره این انتقادات چیست؟

به نظر من شاید برای آقای هاشمی خلط مبحث صورت گرفته وگرنه باید گفت که جمهوریت نظام در نظام های 100 در صد جمهوری هم از بین رفته. مثلا آیا جمهوریت نظام سوریه خیلی عمق دارد؟ یا مگر مصر و کشورهایی که ما با عنوان استبدادی آنها را می شناسیم رییس جمهور ندارند؟ پس استبداد هم می تواند در نظام ریاستی و هم نظام پارلمانی وجود داشته باشد. در کشورهایی مثل آلمان و ایتالیا نخست وزیر، رییس قوه مجریه است و این کشورها کاملا دموکراتیک هستند. نظامی مثل آمریکا هم که جمهوری است دموکراتیک است. انگلیس هم که یک نظام دموکراتیک دارد نخست وزیری منتخب پارلمان دارد. پس این مساله باعث از بین رفتن جمهوریت نیست. چه اشکالی دارد همانطور که رهبری را خبرگان انتخاب می کند رییس جمهور یا نخست وزیر هم توسط مجلس انتخاب شود که خود منتخب مردم است و یک نهاد انتصابی نیست. پس جمهوریت منافاتی با این موضوع ندارد و می تواند حتی دموکراتیک تر از شرایط فعلی باشد.

-فكر می كنید ساختار مجلس شورای اسلامی این پتانسیل را دارد كه رییس جمهور یا نخست وزیر را انتخاب كند؟

البته باید اصلاح کوچکی در انتخابات مجلس انجام شود و نمایندگان به شکل استانی انتخاب شوند چرا که در این صورت نگاهشان ملی تر است و می توانند مسائل را به نحو بهتری سر و سامان بدهند.

-به نظر شما مهمترین مزیت نظام پارلمانی نسبت به نظام فعلی چیست؟

بزرگترین مزیت چنین نظامی این است که نخست وزیر یا رییس جمهور که منتخب مجلس است سر جای خود می نشیند، همانطور که باید باشد و فکر نمی کند که سایه رهبری یا رهبر ثانوی کشور است که بتواند امر و نهی کند یا رفتارهایی نشان دهد که خودش را بالاتر از قوای دیگر بداند، این یک حسن عمده ای است که در این رابطه وجود دارد.