خارش سر کودک جدی است

ابتلا به شپش سر نشان‌‌دهنده رعایت نکردن بهداشت موها نیست. هرکسی ممکن است به شپش سر مبتلا شود، حتی افراد بسیار تمیز. شیوع این بیماری در بچه‌های بین 4 تا 11 سال بیشتر و در دختران بیش از پسران است. همچنین در سن شروع مدرسه نیر شایع‌تر است.

مادربزرگ‌ها می‌گویند با شنیدن نام «شپش» ترسی عجیب در وجودمان حس می‌کردیم، چون در قدیم تنها راه خلاص شدن از شر شپش‌ها، تراشیدن موها بود. باید از موهای زیبا و بلندمان دل می‌کندیم و این یعنی ترسی توصیف نشدنی برای یک دختر. هرچند امروزه با شامپو‌های ضدشپش دیگر این تراشیدن موها لزومی ندارد، اما هنوز ابتلا به شپش یکی از بیماری‌های ناخوشایند شایع در همه سنین به‌خصوص در سنین مدرسه است.

آگاهی از علایم و نشانه‌های این بیماری می‌تواند گامی ‌مثبت در کنترل آن در مدارس باشد. وقتی یک بچه‌ی مبتلا به شپش سر در کلاسی دیده شد، تمام دانش‌آموزان آن کلاس باید بررسی و درمان شوند. برادران و خواهران و اولیای دانش‌آموزان مبتلا نیز باید تحت ‌درمان قرار گیرند.

به بهانه شروع مدارس و شیوع شپش، با دکتر محمدعلی نیلفروش‌زاده، متخصص پوست و مو و رییس مرکز تحقیقات پوست و سلول‌های بنیادی گفت‌وگو کرده‌ایم.

چه کسانی در معرض ابتلا به شپش هستند؟

شپش سر یک مشکل شایع است. شپش‌ها حشرات کوچک و خاکستری رنگی هستند که روی پوست سر انسان زندگی‌ می‌کنند. طول بدن یک شپش بالغ حدود 1 تا 3 میلی‌متر است. این حشرات توانایی پرواز یا جهیدن یا نفوذ به درون پوست سر را ندارند، ولی 6 پای آنها کاملا به موها می چسبد.

ابتلا به شپش سر نشان‌‌دهنده رعایت نکردن بهداشت موها نیست. هرکسی ممکن است به شپش سر مبتلا شود، حتی افراد بسیار تمیز. شیوع این بیماری در بچه‌های بین 4 تا 11 سال بیشتر و در دختران بیش از پسران است. همچنین در سن شروع مدرسه نیر شایع‌تر است.

شپش سر معمولا به شکل فرد به فرد و با تماس سر افراد سرایت پیدا می‌کند. حدود 30 ثانیه طول می‌کشد که یک شپش از یک سر ‌به ‌سر دیگر منتقل شود. سرایت با روش‌های دیگر شیوع کمتری دارد، مثل کلاه، شانه یا بالش. نکته اینکه، شپش حیوانات به انسان سرایت نمی کند.

این مشکل چقدر شایع است؟

متاسفانه در سال‌های اخیر شپش سر شایع شده است. همین چند ماه قبل بود که هشداری در مورد شیوع شپش در مهدکودک‌ها دادیم؛ به‌خصوص مهدکودک‌های مخصوص متمولان.

در واقع شپش را نباید یک مشکل بهداشتی دانست، بلکه بیشتر یک مشکل فرهنگی است، زیرا فرد مبتلا اگر به موقع به پزشک مراجعه و خود را درمان کند و از اقدام‌های پیشگیرانه بهره ببرد از انتقال آن به دیگران جلوگیری می‌‌شود، ولی متاسفانه به علت کم‌‌توجهی، وقتی فردی مبتلا می‌‌شود، در محیط مدرسه یا کار به‌راحتی این حشره را به دیگری منتقل می‌‌کند و زمانی متوجه شپش سر می‌‌شود که دچار خارش‌‌های شدید شده‌ است و چند ماه از بیماری‌‌اش گذشته و ده‌‌ها نفر را مبتلا کرده‌ است.

مشکلی که الان در تهران مشاهده می‌‌کنیم، به‌همین علت است، وگرنه شپش‌‌ها به‌راحتی درمان می‌شوند و این درمان ساده می‌‌تواند از انتقال بیماری جلوگیری کند و برای این کار، همه اعضای خانواده باید درمان شوند.

در قدیم موی مبتلایان را می‌تراشیدند. آیا الان هم مواردی داریم که نیازی به این کار باشد؟

نه، برای درمان شپش سر نیازی به تراشیدن مو نیست و به‌راحتی با مصرف یک شامپو می‌توان آن را درمان کرد. این شامپو‌ها به علت داشتن ترکیب‌های شیمیایى مخصوص، باعث مرگ شپش‌ها می‌شوند و به مرور زمان با حل کپسول تخم‌های شپش، آنها را از مو جدا می‌کنند.

شامپو‌هاى ضدشپش از شوینده‌هاى قوى هستند و بدون تجویز پزشک نباید مصرف شوند. بیشتر بیماران با شامپوهاى مخصوص و به‌ندرت با داروهاى خوراکى درمان مى‌شوند.

نکته مهم این است که باید تمام افرادى که ساعت‌های زیادى را در کنار هم سپرى مى‌کنند مثل اعضای یک خانواده، همزمان مورد درمان قرار گیرند، حتی اگر علامتى نداشته باشند و حتى اگر در معاینه پزشک، علامتى مبنی بر ابتلای سایر افراد خانواده وجود نداشته باشد. معمولا علت شکست درمان بیماران، رعایت نکردن همین نکته است. در برخى موارد درمان پس از یک هفته نیاز به تکرار دارد که حتما باید انجام شود.

روسرى، شانه، برس، کلاه، شال و روبالشى و ملحفه باید در آب داغ شسته شوند. ضدعفونى کردن و شستن فرش و موکت و مبلمان ضرورتى ندارد و نیازى به ضدعفونى کردن کل خانه نیست.

آیا می‌توان قبل از اینکه فرزندمان مبتلا شود، پیشگیری کنیم؟

باید بدانید اگر کودک مبتلا به شپش شد، بدترین رخداد عالم برای او اتفاق نیفتاده و مهم‌ترین نکته آن است که در این مورد والدین ترس به خود راه ندهند و برای درمان اقدام کنند. البته شپش اگر برای مدتی بدون درمان بماند، می‌تواند مشکلاتی برای سلامت شخص مبتلا و دیگران ایجاد کند.

پیشگیرى معمولا با ارتقای بهداشت کل جامعه میسر است، با آگاهى دادن به والدین، آموزگاران و افراد دیگر جامعه مى‌توان با کنترل هرچه سریع‌تر موارد مبتلا، به کاهش ابتلای دیگران کمک کرد. تاکید می‌کنم شپش‌ سر در هر طبقه اجتماعى و اقتصادى مى‌تواند دیده شود و رعایت دقیق موازین بهداشتى هرچند بسیار مفید و موثر است، ولى احتمال ابتلا را از بین نمی برد. والدین نباید خود را سرزنش کنند. گرچه بهبود وضعیت بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی تاثیر بسزایی در کاهش آلودگی به شپش داشته است، اما همچنان این انگل گستردگی جهانی دارد. طول مو، جنس، سن و رنگ مو تاثیری در انتقال شپش ندارد و شامپوهای معمولی باعث از بین رفتن یا پیشگیری از آن نمی‌شوند.

پس کافی است در موارد مشکوک، به پزشک مراجعه کنیم. آیا خارش سر هم جزو علایمی است که باید به آن مشکوک شد؟

شک به بیمارى، اولین قدم تشخیص شپش سر است. خارش سر به‌خصوص خارش بدون علت، در یک کودک در سنین مدرسه باید جدی گرفته شود. معمولا خارش در ناحیه پشت سر و اطراف گوش‌هاست یا در این نقاط شدت بیشترى دارد. اولین علایم بالینی در سر، زمانی دیده می‌شود که شپش شروع به حرکت می‌کند و معمولا از حاشیه دو طرف سر شروع می‌شود و بعد به طرف مرکز سر گسترش می‌یابد. اما از آنجا که تقریبا همه افراد، با اطلاع یافتن از وجود شپش سر در نزدیکان خود، ناگهان دچار خارش سر می‌شوند، باید گفت که فقط وجود خارش کافی نیست و لازم است معاینه و بررسی دقیق‌تری انجام شود.

خیلی از اوقات هم مدرسه یا همسایگان ممکن است شما را از وجود شپش در دانش‌آموزان مطلع کنند و لازم است در این موارد، خانواده خود را از این نظر بررسی کنید.

شپش سر اغلب با چسبیدن به قاعده مو خود را از چشمان شما مخفی می‌کند، ضمن آنکه از نور و گرما هم گریزان است و دور از تاج سر قرار می‌گیرد، بنابراین مشاهده رشک‌ (تخم شپش) چسبیده به سر است که شک به بیماری را برمی‌انگیزد. (در تصویر مقابل، تخم شپش در بین موها دیده می شود)

چگونه می‌توان مطمئن شد که تخم شپش (رشک) وجود دارد؟

ابتدا باید بتوانیم تخم شپش را از شوره سر و سایر موارد مشابه افتراق دهیم. شوره سر در واقع پوست مرده است که به‌راحتی از مو جدا می‌شود. گاهی بقایای اسپری‌های مو هم ممکن است با رشک اشتباه شوند، اما معاینه کامل پزشک به تشخیص رشک کمک می‌کند.

درمان را هم توضیح می‌دهید؟

برای درمان شپش سر، شامپویی به نام «لیندان» استفاده می‌‌شود که 5 تا 10 دقیقه روی سر می‌‌ماند و بعد شسته می‌‌شود و 7 تا 10 روز پس از مصرف، به مصرف دوباره نیاز است.

مصرف این شامپو در کودکان زیر 6 سال و مادران باردار ممنوع است و برای آنها با تجویز پزشک، باید از شامپو‌های جدیدتری استفاده کرد. بعد از یک بار استفاده از شامپو، قدرت انتقال شپش از بین می‌‌رود.

پس از مصرف شامپو، رفتن افراد به مدرسه و مهدکودک بلامانع است و نیازی نیست در خانه بمانند. تکرار مصرف شامپو پس از یک هفته برای از بین ‌بردن تخم‌‌های چسبیده به مو لازم است. در صورت‌ وجود عفونت‌ ثانویه‌ باکتریال‌ باید هر چه‌ سریع‌تر درمان ‌آنتی‌بیوتیک‌ را شروع‌ کرد.

ولی همانطور که قبلا گفته شد شامپوهای ضد شپش باید تحت نظر پزشک و با تجویز او استفاده شوند.

بخش سلامت تبیان