رژیم‌های مناسب برای مزاج‌های مختلف

زیاد شدن خلط (خلط در لغت یعنی آمیزه یعنی چیزی که با چیز دیگر آمیخته باشد)، سبب سنگینی، غلظت خون و بالا رفتن حرارت بدن می‌شود، لذا فرد در خود احساس کسالت، سستی، میل به خواب، سردرد و کندذهنی می‌کند.

علت اصلی همه این حالات زیاده‌روی در خوردن و آشامیدن، استراحت زیاد، ورزش نکردن و استحمام کم است.

به طور کلی علت پیدایش بیماری‌های مختلف، به‌ هم ‌خوردگی اخلاط است که با توجه به نوع خلط، نشانه‌های مختلفی دارد.

این چهار خلط در بدن جایگاه مشخصی دارند: سودا در طحال، صفرا در کیسه صفرا، خون در کبد و بلغم در لنف (سرتاسر بدن) جای گرفته‌اند.

در مطلب "اهمیت سردی و گرمی غذاها" در مورد خلط بلغم و غذاهای مناسب برای این مزاج صحبت کردیم. در این مطلب به سایر مزاج‌ها می‌پردازیم:

صفــــرا:

غذاهای چرب و شیرین صفرا را زیاد می‌کنند. از علائم غلبه این مزاج می‌توان به تلخ شدن دهان، عطش، عصبی شدن، سرگیجه، سردرد، گاهی یبوست، تندخو شدن، کدر شدن رنگ ادرار، کم شدن اشتها و دیدن خواب‌های هولناک اشاره نمود. این افراد گاهی پرانرژی و گاهی کم‌انرژی هستند.

طبع صفرا کاملاً گرم و خشک است. از این‌رو پوست این افراد هم خشک و فاقد رطوبت مناسب است. رنگ پوست آن‌ها گرایش به زردی دارد. این افراد تمایل به گرمی‌ها دارند.

غذاهای مفید برای صفراوی مزاج‌ها:

غذاهای سرد برای این افراد بسیار مناسب است؛ مثل انواع میوه‌ها نظیر انار، هندوانه، مرکبات، سبزیجات تازه، لیموترش، نخودفرنگی، قارچ، برنج سفید، محصولات جو و آب زرشک. این افراد باید از غذاهای ملین مثل خاکشیر، آلو بخارا و اسفرزه به تناوب استفاده کنند.

غذاهای مضـــــر بــــرای صفراوی مــــزاج‌ها:

غذاهای آماده و سرخ‌کرده، غذای پرچرب، ماکارونی، آش رشته، شیرینی‌جات، آجیل، گوشت، تنقلات زیاد، بادمجان، غذاهای حاضری مثل ساندویچ، سوسیس، کالباس و ... . کلاً غذاهای گرم و ادویه‌جات گرم برای این افراد مضر است، چون زیاده‌روی در مصرف این مواد باعث ترشح بیش از حد صفرا و ایجاد سنگ‌های صفراوی در آن‌ها می‌شود.

ماست و لبنیات برای آن‌ها مفید است. کاهو هم بسیار مناسب می‌باشد، چون برعکس صفرا سرد و تر است و باعث دفع صفرا می‌شود.

خــــون

مزاج مهم بعدی خون است که مزه آن شیرین می‌باشد و بوی بدی ندارد. مهم‌ترین وظیفه این مزاج، تغذیه بدن است. به همین خاطر به همه بدن می‌رود و تقریباً در همه‌جا حضور دارد. این مزاج در تشکیل و تولید گوشت و عضلات بدن نقش اصلی را به عهده دارد. این مزاج گرم و تر است. افراد دموی مزاج پوست مرطوب و گرم و منافذ پوستی بازی دارند، معمولاً زیاد عرق می‌کنند و پر مو هستند. این افراد اشتهای خوبی داشته و تمایل به مواد گرم دارند. در صورتی که بالعکس برای کاهش حرارت بدن باید غذاهای سرد را هم به تعادل مصرف کنند.

معمولاً بیماری‌های افراد دموی در اثر افزایش حرارت و خون است. از این‌رو حجامت به کنترل حرارت بدن این افراد کمک می‌کند. اگر در فردی این مزاج غلبه کند، علائم آن سنگینی سر، کندی حواس، شیرین شدن دهان، سرخی پوست، قرمزی زبان و جوش‌های فراوان است. علت غلبه کردن این مزاج عمدتاً پرخوری و مصرف زیاد غذاهای پرادویه و سرخ‌کرده است.

غذاهای مضــــر برای دموی مزاج‌ها:

پرخوری بدترین عادت این افراد است، به خصوص مصرف غذاهای سرخ‌کرده و حجیم، انواع غذاهای آماده و شیرینی‌جات، کره، غذاهای نشاسته‌ای، دوغ، نوشابه، آب یخ، گوشت زیاد، مصرف زیاد مواد و ادویه‌های گرم، مثل خرما، هل، دارچین، ماست، ترشیجات، سرکه، غذاهای آماده و بادمجان.

غذاهای مفید برای دموی مزاج‌ها:

توصیه مهم برای این افراد، نوشیدن آب زیاد است، چون به رقیق شدن خون کمک می‌کند و حرارت بدن را متعادل می‌نماید. از آنجایی که این افراد معمولاً پرخور هستند، رعایت میانه‌روی در خوردن قدم مهم بعدی برای آن‌هاست. به علت گرم بودن مزاج آن‌ها بهتر است از غذاهای سرد و خنک بیشتر در برنامه غذایی خود بگنجانند؛ مثل محصولات حاوی جو (نان جو و سوپ جو)، لیموترش، انار، غذاهای خام به خصوص میوه‌جات و سبزیجات، زرشک، غذاهای سبک و ساده، استفاده از روغن زیتون و همچنین از روغن، غذاهای غیرسرخ‌کردنی و بخارپز کمتر استفاده نمایند.

ســــودا:

مزاج بعدی سودا است که سرد و خشک است. لازم به ذکر می‌باشد که غذاهای مانده، شور، بیات و نمک سود، سودا را زیاد می‌کنند. پس در خوردن آن‌ها باید جانب احتیاط را رعایت نمود. سودا سنگین‌ترین خلط بدن است. سودای طبیعی همان رسوباتی است که در خون تشکیل می‌شود و تیرگی خون از آن است. پوست افراد سودایی خشک و رنگ پوست آن‌ها تیره است. مزه دهان آن‌ها هم شور یا ترش است و دهان خشک دارند. یبوست دارند. تمایل به گرمی‌ها دارند. در اثر غلبه سودا خستگی بدن حادث می‌شود. بی‌نشاط و افسرده می‌شوند و دچار خودخوری، شور بودن دهان، فکر بسیار، دل‌تنگی و بی‌حوصلگی هستند. اگر این خلط به تعادل نرسد، مشکلات روحی و روانی بر فرد عارض می‌شود.

غذاهای مضر برای افراد سوداوی:

غذاهای شور، شورها، غذاهای مانده و غذاهای دودی باعث افزایش سودا می‌شوند لذا برای این افراد مضر است. مصرف ماست، پنیر، شیرینی‌های آماده، غذاهای فرآوری شده، غذاهای سرخ‌کرده و بادمجان نیز باید برای آن‌ها محدود شود.

این افراد تمایل زیادی به خوردن چای، دوغ و ماست دارند، ولی باید از مصرف بی‌رویه آن‌ها اجتناب شود. یخ نیز سودا را زیاد می‌کند و بهتر است همه مزاج‌ها از آن پرهیز کنند.

غذاهای مفید برای سوداوی مزاج‌ها:

چون این طبع سرد است، خوردن غذاهای با طبع گرم برای این افراد مناسب‌تر است؛ مثل گوشت ماکیان، مرغ خانگی، شتر، گوسفند، سبزیجات و ادویه‌جات گرم مثل زنجبیل، هل، دارچین، نعنا، مرزه، زعفران و ... ، عسل و خرما که برای این افراد مفید است.

کلام پایانی:

به هر حال با رعایت نکات بسیار ساده عنوان شده می‌توان به تعادل بدن و سلامتی کمک بزرگی نمود. لازم به ذکر است از مواردی که در غلبه مزاج‌های مختلف مکرراً به آن اشاره شده است، اعتدال در خوردن و آشامیدن و انجام حرکات بدنی منظم می‌باشد که باعث تعادل حرارت بدن و مایعات آن می‌شود.

بخش تغذیه و آشپزی تبیان

منبع: ماهنامه دنیای تغذیه – شماره 109 - بهناز عباسی‌مقدم، کارشناس ارشد تغذیه

مطالب مرتبط:

تغذیه و طبع شناسی به زبان ساده

غذاها با طبیعت گرم و سرد در طب سنتی

طبع گرمی و سردی غذاها

مصرف غذاهای مختلف با یکدیگر