اعتبار کتابهایی مثل گنج های معنوی
آیا کتابهایی مثل گنج‌های معنوی و ... تمام روایات آمده در آن قابل قبول علمای دین است؟و دعا ها و نمازهای مذکور در آن ها مأثورند؟
پاسخ :
همان گونه که می‌دانید استخراج و استنباط معارف و احکام اسلامی از سه منبع عظیم، قرآن، سنّت، (احادیث و روایات معصومین ـ علیهم السّلام ـ ) و عقل استفاده می‌شود.[1] از این میان قرآن سند متقن و محکمی است که بدون کم و کاست و به همین صورت فعلی از طرف پروردگار عالم به ما رسیده است، چرا که قرآن به عنوان معجزه‌ای الهی و با وعدة الهی که در مورد حفاظت آن داده شده از هر گزندی محافظت می‌شود.[2]
امّا این وعده در مورد روایات وجود ندارد و در کتب حدیثی، احادیثی که به دروغ به معصومین ـ علیهم السّلام ـ نسبت داده شده نیز وجود دارد.[3] به همین خاطر در میان مسلمانان علومی که در شناخت احادیث درست از نادرست باشد مانند: علم رجال، داریه و ... به وجود آمده است.[4]
امّا باید به این نکته توجّه داشت که رعایت قوانین این علوم در مواردی ضرورت دارد که بخواهیم توسط آنها در رابطه با مسائل اعتقادی استدلال کرده و یا به وسیلة آنها پی به احکام شرعی ببریم.[5] اما در غیر این دو مورد این چنین دقتی برای تشخیص احادیث لازم نیست. مثلاً مواردی که احادیثی در رابطه با ثواب بعضی اعمال و یا ادعیه و اذکار وارد شده است. در این گونه موارد می‌توان با استناد به ادله‌ی تسامح در ادله‌ی سنن به مضمون آنها عمل کرد. با امید رسیدن به ثواب آنها که در روایت بیان شده است. این چنین شخصی (که طبق روایت عمل کرده) هر چند در واقع آن روایت از معصوم ـ علیه السّلام ـ هم نقل نشده باشد، خدای منّان ثواب و اجر آن عمل را به او خواهد داد.[6]
در این رابطه از امام صادق ـ علیه السّلام ـ حدیثی نقل شده است که ایشان فرمودند: اگر از طرف پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ برای عمل کردن یک عمل (دعا، نماز و ...) ثوابی (طبق روایات) آمده و نقل شده باشد و شخصی آن را انجام دهد به امید رسیدن به ثواب، آن شخص به ثواب آن خواهد رسید، هر چند آن روایت از پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ نقل نشده باشد.[7] از ائمة معصومین ـ علیهم السّلام ـ در مضمون این روایت، روایات دیگری نیز نقل شده است.[8]
با این توضیحات باید گفت: کتابهایی همچون گنج های معنوی و ... که از منابع گوناگون استفاده کرده و در مورد اعتقادات و بیان احکام نیست، بلکه کتابی است مشتمل بر ذکر ثواب بعضی ادعیه و نمازها و ... [9] تا وقتی که جعلی بودن مطالب آن ثابت نشده باشد می‌توان به مضمون آنها عمل کرد و امید ثواب آنها را از خدای متعال داشت.
و امّا اینکه از علماء کسی راجع به اعتبار آن مطلبی نوشته باشد یا نه؟ باید گفت:
از آنجا که این کتاب از کتابهایی است که اخیراً نوشته شده است، روایات آن از منابع و کتب حدیثی مختلف می‌باشد و علماء هم نوعاً راجع به اعتبار منابع و سند روایات عقیدة خود را بیان کرده‌اند، و طبق بیان قبلی که گفتیم این چنین احادیثی برای امید ثواب قابل عمل می‌باشند، فلذا می‌توان ادّعا کرد، علماء هم احتمالاً عمل کردن به این گونه کتب را بی‌اشکال بدانند. البته عمل به آنچه در این کتب و خصوصاً کتب شریف مفاتیح الجنان وارد شده است؛ اثرات زیاد دیگری نیز دارد که یکی از آنها ایجاد روحیة امید و نشاط و ... است.
نتیجه
اعتبار کتاب گنج های معنوی و کتبی از این دست که در اعتقادات و احکام نیستند، به این معنی است که عمل به مضمون روایات و احادیث موجود در کتاب به امید ثواب و این که مطلوب پروردگار باشد عمل کردن بدان‌ها جایز است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. مصباح المنیر (در دعا و ...)، آیت الله مشکینی، (مقدمة کتاب). [1] . ر.ک: علی نقی الحیدری، اصول الاستنباط، دارالکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1376، ص 287.
پی نوشت ها :
[2] . ر.ک: طباطبایی، قرآن در اسلام، دارالکتب الاسلامیه، 1353 ش، ص 18 الی 21.
[3] . ر.ک: نصیری، علی، علم حدیث، انتشارات نصایح، چاپ اول، 1381، ص 88 الی 93.
[4] . ر.ک: علم حدیث، همان، ص 23 و 24.
[5] . ر.ک: انصاری، مرتضی، فرائد الاصول، مجمع الفکر الاسلامی، چاپ اول، 1377 ش، ج2، ص 153.
[6] . همان، ص 154 الی 158.
[7] . ر.ک: عاملی، حر، وسائل الشیعه، دار احیاء التراث العربی، 1391 ق، ج1، ص 60.
[8] . ر.ک: کلینی، کافی، ج2، ص 87؛ عدّة الداعی، ص 12.
[9] . ر.ک: کریمی، رضا، گنجینه معنوی، انتشارات نسیم حیات.
گروه دین تبیان
منبع :اندیشه قم
