تبیان، دستیار زندگی
یکی از امتیازات منطقه جبل عامل را می توان جایگاه ممتازش در روایات اهل بیت علیهم السلام یاد کرد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
جبل عامل در روایات

زادگاه در آیینه روایات

زادگاه شهید اول

جبل عامل (زادگاه شهید اوّل) منطقه ای است در جنوب لبنان و در ساحل دریای مدیترانه که از رود لیطانی به طرف جنوب تا حدود فلسطین امتداد دارد. البته حدود جغرافیایی آن دقیقا معین نشده ا ست. نام این منطقه، از قبیله بنی عامله گرفته شده است که پس از شکسته شدن سدّ مأرب از یمن کوچ کردند و در آنجا اقامت گزیدند.

شیخ حرّ عاملی، از دانشمندان مشهور جبل عامل، می نویسد: قدیمی ترین گروههای شیعی، بعد از شهر مدینه در جبل عامل نشو و نما یافتند و به جاهای دیگر نیز منتشر شده اند. او می گوید: هنگامی که رسول خدا صلی الله علیه و آله از دنیا رفت، چهار نفر از اصحاب وی به عنوان شیعیان مخلص علی علیه السلام شناخته شدند که عبارت بودند از: سلمان، ابوذر، مقداد و عمار و سپس 12 نفر دیگر به آنان پیوستند.

شیعیان، همچنان در زمان خلفا کم و زیاد می شدند، تا اینکه در عصر عثمان، ابی ذر به ناحیه شام تبعید شد. معاویه، فرمانروای شام، او را به جبل عامل فرستاد و ابی ذر نیز با تلاشهای خود، بذر تشیّع را در آنجا پاشید. او بیشترین فعالیت خود را در دو روستای صرفند در ساحل دریای مدیترانه و فعالیس در جنوب شرقی جبل عامل، بر فراز بلندیهای مشرف بر اردن متمرکز نمود. بعدها، توسط مردم قدرشناس آن خطّه، در هر دو روستای یاد شده مسجدی به نام ابوذر ساخته شد و بدین گونه تشیّع در منطقه جبل عامل نفوذ کرده، به دیگر مناطق راه یافت.

جبل عامل در روایات

یکی از امتیازات منطقه جبل عامل را می توان جایگاه ممتازش در روایات اهل بیت علیهم السلام یاد کرد. با بررسی متون دینی و گفته های علما و محققان، این واقعیت روشن می شود. امام صادق علیه السلام در حدیثی به درخشش این نقطه از جهان اسلام در عصر غیبت اشاره کرده اند. ایشان بعد از ستایش شیعیان مقاوم و استوار آنجا می فرماید:

«هؤُلاَءِ شِیعَتُنَا حَقّا وَهُمْ اَنْصَارُنَا وَاِخْوَانُنَا وَالْمُوَاسُونَ لِغَریِبِنَا وَالْحَافِظُونَ لِسِرِّنَا وَاللِّینَةُ قُلُوبُهُمْ لَنَا وَالْقَاسِیَةُ قُلُوبُهُمْ عَلَی اَعْدَائِنَا وَهُمْ کَسُکَانِ السَّفِینَةِ فِی حَالِ غَیْبَتِنَا تُمُحِّلَ الْبِلاَدُ دُونَ بِلاَدِهِمْ وَلاَ یُصَابُّونَ بِالصَّوَاعِقِ یَأمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکَرِ وَیَعْرِفُونَ حُقُوقَ اللّهِ وَیُسَاوُنَ بَیْنَ اِخْوَانِهِمْ اُولَئِکَ الْمَرْحُومُونَ الْمَغْفُورُ لِحَیِّهِمْ وَمَیِّتِهِمْ وَذَکَرِهِمْ وَاُنْثَاهُمْ وَلاَِسْوَدِهِمْ وَاَبْیَضِهِمْ وَحُرِّهِمْ وَعَبْدِهِمْ وَاِنَّ فِیهِمْ رِجَالاً یَنْتَظِرُونَ وَاللّهُ یُحِبُّ الْمُنْتَظِرِینَ؛ آنان شیعیان حقیقی ما هستند و یاران و برادران ما محسوب می شوند، با غریبان ما برادری و مواسات کرده و اسرار ما را حفظ می کنند دلهایشان برای ما نرم و بر دشمنان ما سخت است. آنان همانند ساکنین کشتی در حال غیبت هستند [که اهل نجات اند]. شهرها خشک و قحط زده می شود؛ امّا آنجا سرسبز است و در معرض بلایای طبیعی قرار نمی گیرد. امر به معروف و نهی از منکر می کنند، حقوق خدا را شناخته، در بین برادرانشان مساوات را رعایت می کنند. آنها مورد رحمت الهی هستند و زنده و مرده، مرد و زن، سیاه و سفید و آزاد و بنده شان آمرزیده می شوند و در میان آنان مردانی است که انتظار [ظهور دولت حقه را [می کشند و خداوند منتظران را دوست دارد.

نهضت فرهنگی شیعه، در جبل عامل پیشنه ای عمیق دارد و به قرنهای چهارم و پنجم هجری قمری برمی گردد. زمانی که باورهای شیعی در آن منطقه بارور شد، جنبشهای علمی و فرهنگی نیز به تدریج شکل گرفت؛ چرا که فرهنگ تشیع همواره با خیزشهای علمی و فرهنگی همراه بوده است. هنگامی که شیخ مفید، متفکر بزرگ شیعی در سال 413 ق در عراق وفات یافت، شخصیت وی شیعیان جبل عامل را به شدت تحت تأثیر قرار داد. عبد الحسین بن غلبون صوری (متوفی به سال 419 ق)، از شاعران پرشور جبل عاملی، در سوگ وی اشعاری سرود و پیوند عمیق خود و همشهریان شیعه اش را با آن عالم برجسته اعلام نمود. سیّد مرتضی، شاگرد شیخ مفید نیز برای مردم صیدا کتابی در زمینه فقهی نوشت و آن را مسائل صیداویه نامید. ابو الفتح کراجکی، شاگرد دیگر شیخ مفید، به شام، طرابلس، صیدا و صور سفر نمود و برای مردم صیدا، کتاب «انتفاع المؤمنین» و برای اهل صور، کتاب «الاصول فی مذهب آل رسول» را در هنگام اقامتش در آن دو شهر تألیف کرد.

در اثر همین پیوندهای مردم جبل عامل با مراکز فرهنگی شیعه بود که نخبگان شایسته ای به عراق آمده، به تحصیلات علوم دینی پرداختند. اسماعیل بن حسن عودی جزّینی (متوفی به سال 580 ق) بعد از کسب علم در دانشگاه حلّه، به زادگاهش جزّین بازگشت و معارف اهل بیت علیهم السلام را در آنجا ترویج نمود. طومان بن احمد مناری، یوسف بن حاتم و صالح بن مشرف، از شاگردان علامه حلّی و عز الدین حسن بن حسام، شاگرد فخر المحققین، از جمله عالمان پرتلاشی بودند که از خطّه جبل عامل به عراق هجرت کردند و به نهضت فرهنگی شیعه در زادگاه خود غنا بخشیدند.

شیخ طه بن محمد بن فخر الدین، جدّ شهید اوّل، از عالمان مورد اعتمادی بود که تأثیر به سزایی در شکوفایی مکتب جبل عامل داشت.

هنگامی که فقیه بزرگ شیعی، ابو القاسم بن حسین بن عود اسدی، در اواخر قرن هفتم در جبل عامل درگذشت، زمینه های یک نهضت فکری شیعی در آنجا به وجود آمد و بستر پرورش عالمان بزرگی در آینده نزدیک در آن ناحیه فراهم شد.

در آن هنگام، جبل عامل افق علمی روشنی را فرا روی خود داشت که پدید آمدن مکتب فعّال فقهی و اعتقادی شیعه را نوید می داد. همین زمینه ها از عواملی بود که بزرگ رهبر جهان تشیّع و بنیانگذار نهضت فرهنگی و سیاسی امامیه که در منطقه جبل عامل در اوایل قرن هشتم متولد شد، بعد از نیل به درجات عالیه علمی و معنوی، مدرسه تحوّل آفرین و سرنوشت ساز جزّین را تأسیس کند که بعدها آثار و برکاتش بر سرتاسر مناطق اسلامی، به ویژه کشور ایران ظاهر گردید. حتی امروزه بعد از گذشت 7 قرن، تأثیر عمیق مدرسه جزّین که شهید اوّل، به راه انداخت، به وضوح در پویایی، بالندگی و رشد اندیشه های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی جوامع شیعی کاملاً نمایان است.

چهره های ماندگار شیعی که از جبل عامل برخاستند، در قرنهای دهم و یازدهم و بعد از آن به دیگر مناطق به ویژه ایران مهاجرت کردند و مکتبهای مختلفی را در سایر مناطق بنیان نهادند، آثار ارزشمندی از خود به جای گذاشتند و شاگردان ممتازی را تربیت کردند که نمونه دیگری از برکات مدرسه جزّین در قرن هشتم می باشد.

حوزه علمیه جبل عامل در قرن هشتم آن چنان اوج گرفت که شیخ حرّ عاملی می نویسد: در یکی از روستاهای جبل عامل در زمان نزدیک به عصر شهید اوّل، هفتاد مجتهد در تشییع جنازه ای شرکت داشتند. بعد از شهادت شهید اوّل مدارس متعددی در شهرکهای جبل عامل تأسیس گردید که از میان آنها می توان به مدرسه میس، کرک، نوریه در بقاع و مدارس دیگری در بعلبک و جیع و عیناثا و نبطیه اشاره کرد.

دانشمندان و شعرای زیادی از این خطّه برخاسته اند که همچون ستارگان پرفروغی در آسمان تشیع می درخشند و فضای معنوی این شهرکِ مرتبط با قدس را زینت می بخشند. یکی از شعرای نامدار جزّین، عبد اللّه بن ایّوب جزّینی است که در زمان امام هشتم علیه السلام از شعرا و یاران آن حضرت بود. از فقها و دانشمندان این شهرک، می توان به اسد الدین صائغ جزّینی و شیخ احمد بن طی جزّینی (جد بزرگ شهید اوّل) و شیخ محمد مکی جزّینی (پدر شهید) اشاره کرد.


منبع: سایت حوزه نت

تهیه و تنظیم: فریادرس گروه حوزه علمیه