تحول افرینی در فقه

اقدامات اثر گذار

احساس مسئولیتی که نسبت به طایفه و نسبت به اسلام و مسلمانان مخصوصاً شیعیان در این بزرگوار وجود داشت در بسیاری از علما که از نظر علمی تحقیقات عمیقی دارند، از نظر معنوی هم در مراتب عالی از کمال سیر و سلوک و عرفان و تقوا و زهدند وجود دارد، ولی این خصلت یعنی حس مسئولیت داشتن نسبت به اموری که در جهان اسلام می گذرد و خود را در قبال آن مسئول دانستن، در آنها کمتر دیده می شود.

مسئولیت بزرگ انبیا و ائمه همین بوده و علمای بزرگ ما هم که در تاریخ نقش اجتماعی فوق العاده ای داشته اند همین حس در آنان غالب بوده و آنان را به صحنه جهاد و مبارزه و تلاش، نه تنها تلاش های علمی، بلکه تلاش های اجتماعی، سیاسی، میدانی و در دل جامعه رفتن و درد مردم را شناختن و علاج کردن و ایستادگی برای گرفتن حق آنها، کشاند.

این یکی از مشخصه های مهم حرکت انبیا و ائمه اطهار در طول تاریخ است.

فکر شهید اول، در هر بخشی که وارد می شد، فکر تأسیس تشکیلات بود که در اینجا به دو بخش از اقدامات تأثیرگذار او به صورت خلاصه وار اشاره می شود:

تأسیس و تقویت حوزه های علمیه

عصر زندگانی شهید اول، اندکی پس از جنگ های صلیبی بود. تمام منطقه شامات، مخصوصاً منطقه جبل عامل لبنان که شیعه نشین بود، از جنگ های صلیبی آسیب بسیار دید، بسیاری از شیعیان کشته شده بودند و شهرهای بزرگی نابود شده بود. تا قبل از شهید اول حوزه های علمی آن چنانی در آن منطقه نبود، فقط علمایی از عراق به لبنان منتقل شده بودند. یکی از کارهای مهم شهید اول در این شرایء تأسیس حوزه های متعدد علمی در این منطقه بود. مخصوصاً در شهر جزین که زادگاه خودش بود و پدرش یکی از علمای آن بود و این شهر یکی از شهرهایی بوده که از حمله صلیبی ها تقریباً مصون مانده بود، چون از نظر جغرافیایی در موقعیت کوهستانی قرار داشت، شاید تنها شهری بود که به دست صلیبی ها تخریب نشد.

شهید، حوزه بسیار گسترده ای را در این شهر تأسیس کرد که منشأ تربیت علمای بسیاری شد، در برخی تواریخ نقل شده که در نماز میتی که بر یکی از شخصیت های معروف شهر جزین خوانده شد، هفتاد مجتهد شرکت کردند، یعنی آن حوزه دارای هفتاد مجتهد بود که در آن نماز میت شرکت کرده بودند و این نشان از توسعه این حوزه در آن شهر نسبتاً کوچک دارد. حوزه های دیگری به تبع حوزه جزین در شهرهای متعددی از جبل عامل ایجاد شد که نامشان در تاریخ وجود دارد. تأسیس این پایگاه های علمی و تربیت فقها و علما یکی از کارهای بسیار اساسی شهید اول است که حاکی از فکر تشکیلاتی بسیار قوی اوست و همین هم منشأ حفظ اسلام ناب مکتب اهل بیت (ع) در آن مناطق شد.

تحول آفرینی در علم فقه

ایشان نقش مهمی در ایجاد تحول و تکامل و رفع نواقص فقه شیعه در دور سوم از ادوار تاریخ فقه شیعه داشت؛ دوره ای که با محقق حلی شروع می شود و با شهید ثانی پایان می یابد. فقهای این دوره مکتب فقهی اهل بیت را تحکیم کردند و توسعه دادند، بحث های جدید را وارد کردند و استدلال های فقهی را جامعیت و تعمیق بخشیدند، هویت مستقل فقه شیعه را تثبیت کردند. یکی از کارهای بزرگ فقهای این دوره، طرح نظریات فقه مذاهب دیگر و به اصطلاح فقه تطبیقی و فقه مقارن بود. هر دو شهید در این قسمت هم نقش بزرگی داشته اند، شهید اول سال ها در دمشق کرسی تدریس فقه همه مذاهب اسلامی را داشت، شاگردان همه مذاهب پای درس ایشان حاضر می شدند، مثل کاری که مرحوم شیخ مفید در بغداد انجام می داد، ولی این اقدام در منطقه شام مخصوصاً دمشق که مهد افکار ضد تشیع بود، خیلی کار بزرگی بود. شام شهر بنی امیه بود و تعصب مذهبی ضد شیعی در این منطقه بسیار شدید بود، مثل بغداد و حله و نجف و کوفه و قم نبود، شیعه در این منطقه وجودی نداشت.

شهید اول، طرح فقه مقارن را در حوزه شام احیا کرد و علمای بعد از او - که از برکات تأسیس حوزه های علمی توسط شهید اول در آن منطقه بودند - این راه را ادامه دادند. طرح فقه مقارن موجب هویت بخشیدن به فقه شیعه در مرکز سیطره مذاهب اربعه شد، آن هم مذاهبی که شیعه را اصلاً مذهب و دارای فقه و استدلال و استنباط فقهی نمی دانستند و به آن همچون مثل بعضی از فرق مسیحی و باطنی نگاه می کردند.

منبع:فصل نامه تخصصی فقه اهل بیت  علیهم السلام

تهیه و تنظیم: فریادرس گروه حوزه علمیه