تبیان، دستیار زندگی
صحیفه سجادیه فقط مجموعه ای ‌از‌ دعاها نیست، بلکه بحق دایرة المعارفی علمی، عقیدتی، اجتماعی، سیاسی... ‌به‌ گونه های مختلف است که زبان، یاری بیان ‌و‌ توصیف ‌آن‌ ‌را‌ ندارد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :
شهید اول و صحیفه سجادیه(1)

زبور آل محمد(1)

اشاره

صحیفه سجادیه فقط مجموعه ای ‌از‌ دعاها نیست، بلکه بحق دایرة المعارفی علمی، عقیدتی، اجتماعی، سیاسی... ‌به‌ گونه های مختلف است که زبان، یاری بیان ‌و‌ توصیف ‌آن‌ ‌را‌ ندارد. این مجموعه، اثری است جاودانی که موحدان شیعه ‌و‌ سنی ‌را‌ ‌از‌ تدبر ‌در‌ الفاظ ‌و‌ معانی ژرف آن، چاره ‌و‌ گریزی نیست.

آنچه ‌در‌ زیر تقدیم می شود، نگاهی است اجمالی ‌به‌ نسخه ای نفیس ‌و‌ ارزشمند ‌و‌ منحصر ‌به‌ فرد ‌از‌ صحیفه ی شریفه ی سجادیه، ‌به‌ ‌خط‌ عالم بزرگ ‌و‌ فقیه ‌آل‌ رسول صلی الله علیه ‌و‌ آله ‌و‌ سلم شهید اول محمد ‌بن‌ مکی عاملی - رضوان الله تعالی علیه.

نسخه شهید

شهید، صحیفه سجادیه ‌را‌ ‌دو‌ مرتبه نگاشت: یک بار ‌در‌ سال 772 ه ‌و‌ بار دیگر ‌در‌ سال 776 ه، شمس الدین محمد جبعی جد شیخ بهائی، ‌از‌ روی نسخه ی شهید رونویسی کرد ‌و‌ سپس ‌آن‌ ‌را‌ ‌با‌ نسخه ی دوم مقابله نمود.

مجلسی دوم عین عبارت جبعی ‌را‌ آورده است:

«آن ‌را‌ ‌با‌ نسخه دیگری ‌به‌ ‌خط‌ شیخ محمد ‌بن‌ مکی - نوشته شده ‌در‌ سال 776 - مقابله کردم. نسخه های اساس ‌در‌ مورد آن، همان نسخه های اساس نسخه ی اول است. ‌و‌ ‌من‌ تمام موارد ‌را‌ عینا ‌از‌ روی نسخه نوشتم، مگر برخی موارد رایج ‌در‌ میان کاتبان، مانند ترک حرف همزه ‌و‌ آوردن الف ‌در‌ موردی که لام الفعل، واو باشد ‌و‌ مانند آن.»

نسخه ای که اکنون ‌در‌ اختیار داریم همان نسخه ی اولی است که ‌در‌ تاریخ 11 شعبان سال 772 ه یعنی 14 سال قبل ‌از‌ شهادت شهید کتابت شده ‌و‌ خود شهید ‌در‌ صفحه دوم بدان اشاره کرده است که بیانش خواهد آمد ‌و‌ ‌بر‌ پشت صفحه ی اول آمده است: «دعاء الصحیفة الکاملة عن مولانا زین العابدین علی ‌بن‌ الحسین ‌بن‌ علی ‌بن‌ ابی طالب صلوات الله علیه، انتهی.»

شهید این نسخه ‌را‌ ‌به‌ فرزند دانشمندش ضیاء الدین علی اهدا کرده ‌و‌ شاید این اهدا باعث حفظ ‌و‌ ایمنی نسخه تاکنون شده باشد، بخصوص آنکه نام ضیاء الدین علی ‌در‌ بسیاری ‌از‌ طرق روایی صحیفه آمده. ‌در‌ سمت راست این صفحه، ‌یا‌ نص عبارت ‌به‌ ‌خط‌ شهید آمده است: «للولد الاعز المعتضد قرة العین ابی القاسم علی ‌بن‌ محمد ‌بن‌ مکی نفعه الله بها ‌و‌ رزقه بما فیها (و استجاب لی؟) دعاه بمحمد ‌و‌ آله صلوات...».

شهید ‌در‌ صفحه دوم، درباره نسخه هایی که ‌از‌ روی آنها صحیفه ‌را‌ نقل کرده، می نویسد:

«نقلت هذه الصحیفة ‌من‌ ‌خط‌ علی ‌بن‌ احمد السدید، ‌و‌ فرغت فی حادی عشر شعبان سند اثنتین ‌و‌ سبعین ‌و‌ سبعمائة.»

شهید، بعد ‌از‌ استنساخ، ‌آن‌ ‌را‌ ‌با‌ اصل نسخه مقابله کرده ‌و‌ ‌در‌ سمت راست بالای صفحه دوم تصریح کرده است:«عارضتها بأصلها المذکور، ‌و‌ فیها مواضع مهملة التقیید فنقلتها علی ‌ما‌ هی علیه، ‌و‌ الحمدلله ‌و‌ صلواته ‌و‌ سلامه علی سیدنا محمد ‌و‌ آله، ‌و‌ کتب محمد ‌بن‌ مکی».

پس‌ اکتفا می کنیم ‌به‌ بیان نام های کسانی که شهید اول، صحیفه ‌را‌ ‌از‌ آنها روایت کرده ‌تا‌ ‌به‌ بهاء الشرف، ‌و‌ ‌از‌ آنجا ‌به‌ امام سجاد علیه السلام می رسد. ‌پس‌ ‌از‌ آن، جمعی دیگر ‌را‌ یاد می کنیم که ‌به‌ طریق روایت ‌یا‌ وجاده ‌از‌ شهید اول روایت کرده اند. ‌در‌ اینجا نیز ‌به‌ یک طریق واحد شناخته شده ‌از‌ جانب آنها ‌به‌ علامه مجلسی اکتفا می شود.

افرادی که شهید ‌از‌ ایشان صحیفه ‌را‌ نقل کرده است

بعد ‌از‌ کنکاش ‌و‌ جستجو ‌در‌ لابه لای کتب اجازات ‌و‌ تراجم ‌و‌ فهارس، اسامی ‌آن‌ عده ‌از‌ شخصیتهایی ‌را‌ که صحیفه ‌را‌ برای شیخ شهدا روایت کرده اند ‌به‌ شرح ذیل می آوریم:

1) ابوطالب محمد فرزند علامه حلی حسن ‌بن‌ یوسف ‌بن‌ علی ‌بن‌ مطهر اسدی مشهور ‌به‌ فخر المحققین .

2) سید ابوعبدالله محمد ‌بن‌ قاسم ‌بن‌ حسین ‌بن‌ قاسم ‌بن‌ معیه تاج الدین حسنی دیباجی حلی.

3) سید عمید الدین ابوعبدالله عبدالمطلب ‌بن‌ محمد ‌بن‌ علی ‌بن‌ محمد ‌بن‌ اعرج حسینی حلی بغدادی خواهرزاده علامه ی حلی ‌و‌ شاگرد او.

4) رضی الدین ابوالحسن علی ‌بن‌ احمد ‌بن‌ یحیی مزیدی حلی.

5) زین الدین ابوالحسن علی ‌بن‌ احمد ‌بن‌ طرد مطار آبادی حلی.

6) سید امین الدین ابوطالب احمد ‌بن‌ بدر الدین محمد ‌بن‌ ابی ابراهیم.

7) سید نجم الدین مهنا ‌بن‌ سنان ‌بن‌ عبدالوهاب ‌بن‌ نمیلة ‌بن‌ اعرج حسینی مدنی قاضی.

8) قطب الدین ابوعبدالله محمد ‌بن‌ محمد رازی که ‌به‌ وی قطب تحتانی.

9) جمال الدین ابومحمد مکی ‌بن‌ محمد ‌بن‌ حامد ‌بن‌ احمد نبطی عاملی پدر شهید اول .

10) جلال الدین ابومحمد حسن ‌بن‌ نظام الدین احمد ‌بن‌ نجیب الدین محمد ‌بن‌ جعفر ‌بن‌ ابوالبقاء هبة الله ‌بن‌ نمای حلی.

11) شمس الدین محمد ‌بن‌ احمد ابوالمعالی علوی حسینی موسوی.


منبع: سایت دارالعرفان

تهیه و تنظیم: فریادرس گروه حوزه علمیه