چه کسی مسجود ملائکه خداست؟
هر که میخواهد قلبش تسلیم خدا شود، باید در مرحله اوّل، تسلیم ولیّ خدا شود. وقتی رهبر بزرگوار خودش را تسلیم اوامر امام کرد و بیشتر از دیگران تسلیم بود، خدا هم ایشان را اوج داد.
حقیقت عمل برای خدا
پروردگار عالم به واسطه یک خصلت خوب خصّیصین خود، چنان درجهای به آنها مرحمت میکند که بر اساس روایات شریفه، فردای قیامت اهل عالم به این مقامات عالی که این بندگان خاصّ خدا به دست آوردهاند، غبطه میخورند.
این خصوصیّتی است که اگر در کسی پیدا شود، خدا او را هم در دنیا عزیز میکند و هم در آخرت. چنان مقامی به او مرحمت میکند که در باور خود او هم نمیگنجد.
آن خصوصیّت این است که انسان حقیقت عمل برای خدا را بداند. حقیقت عمل برای خدا این است که انتظار تمجید، تشکّر و سپاس از خلق را نداشته باشد.
نیت اخلاص، بی پاداش و سپاس
اگر کسی میخواهد اهل اخلاص شود، میبایست تنها خداوند را منظور نظر خویش قرار دهد و هیچ کاری را برای مزد و مواجب انجام ندهد، بلکه اگر کار خیری را انجام میدهد حتی منتظر تشکر نباشد.
بسیاری از ما انسانها کاری را که برای دیگری انجام میدهیم هرچند در زبان میگوییم که برای خدا بوده اما در دل خود توقع جبران و پاداش و یا حداقل تشکر را داریم و این خود نشان از آن دارد که کار ما ناخالصی دارد و صددرصد برای خدا نیست.
براین اساس باید گفت معیار اینکه بدانیم کار ما خالصانه بوده یا نه این است که اگر پس از انجام کاری، انتظار تلافی کردن و جبران و یا تشکر و تقدیر داشتیم عمل ما به طور حتم برای خدا نبوده، اما اگر برای ما فرقی نکند که کسی از ما تشکر کند و یا جبران نماید یا نه، پس باید بدانیم عمل خالصانه به محضر خدا تقدیم نمودهایم.
خداوند در سوره انسان با اشاره به اهل بیت(علیهم السلام) به عنوان الگوها و اسوههای کامل اخلاص میفرماید که ایشان در کارهای نیک خویش نیت خیر و خالصی داشتهاند و کاری را برای مزد و تشکر انجام نمیدادند: انما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاء و لاشکورا؛ «ما برای خشنودی خداست که به شما میخورانیم، توقع پاداش و تشکر از شما نداریم» (الانسان، آیه9)
اما اینکه نیت ایشان وجه الله بوده و پاداش و سپاسی را در کارهایشان نمیخواستند، به معنای این نیست که دیگرانی که برای ایشان کاری انجام شده پاداش ندهند و یا سپاس نگویند؛ زیرا میبایست از خداوند چنان که خود در همین سوره گزارش داده یاد گرفت؛ خداوند خود از اهل بیت(علیهم السلام) ستایش کرده و پاداش بزرگ در دنیا و آخرت به ایشان عطا نموده و بهشت را به آنان بخشیده است. (انسان، آیات 11 تا 15)
به عبارت دیگر اهل بیت کارشان را بدون چشم داشت پاداش و تشکر و صرفاً برای رضای خدا انجام میدادند: انما نطعمکم لوجه الله لانرید منکم جزاء ولاشکورا، و خداوند هم به بهترین نحو از آنان تشکر کرده و پاداش گرانقدر به آنها داد: «ان هذا کان لکم جزاء و کان سعیکم مشکورا».
پاداش بی پایان برای مخلص
آن قدر خدا به واسطه این عمل، به او لطف و محبّت میکند و درجه میدهد که به فرمودهی آیتالله العظمی سلطانآبادی بزرگ(اعلی اللّه مقامه الشّریف)، اوّلین خصوصیّتی که بلاشک در دنیا به آن میرسد، این است که پروردگار عالم چشم او را به حقایق باز میکند. هر که چشمش به حقایق باز شد، دیگر انتظار از مردم برای او کنار میرود و قرب حضرت حق، ذوالجلال و الاکرام برای او به وجود میآید. اصلاً حقیقت اخلاص همین است.
وجود مقدّس و منوّر خاتمالانبیاء، محمّد مصطفی(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) میفرمایند: «إِنَّ لِکُلِّ حَقٍّ حَقِیقَةً» برای هر حقّی حقیقتی هست، «وَ مَا بَلَغَ عَبْدٌ حَقِیقَةَ الْإِخْلَاصِ حَتَّی لَا یُحِبَّ أَنْ یَحْمَدَ عَلَی شَیءٍ مِنْ عَمَلٍ لِلَّهِ» و بنده خدا به واسطه حقیقت اخلاص به جایی میرسد که دیگر دوست ندارد او را به واسطه عملی که دارد برای خدا انجام میدهد، تمجید کنند. اصلاً شاید نه تنها از تمجید دیگران به رنجش درآید، بلکه حتّی احساس کند تمجید دیگران یعنی اجر و مزد او برای امر دنیاست.
چگونه به حقیقت اخلاص برسیم ؟
پیامبر(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) میفرمایند: برای هر حقّی حقیقتی است و بنده خدا به حقیقت اخلاص نمیرسد مگر این که دوست نداشته باشد در برابر کاری که برای خدا انجام میدهد، تمجید شود.
آن وقت است که پروردگار عالم چنان درها را برای او باز میکند و چنان لطفش را شامل حال او میکند که اوّلین حال او این است که در این دنیا چشمش باز میشود.
آن قدر مهم است که انبیاء الهی، آن هم انبیاء عظام به خصّیصین خودشان این تذکر را میدادند. ابوثمامه بیان میکند: «قَالَ الْحَوَارِیونَ لِعِیسَی (علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام): یا رُوحَ اللَّهِ مَنِ الْمُخْلِصُ اللّهِ» از عیسیبنمریم(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) سؤال کردند: ای روحالله! مخلص پروردگار عالم کیست؟
فرمودند:«الَّذی یَعَمَلُ اللّه لا یُحِّبُ أَنْ یَحْمَدُهُ النَاسُ عَلَیهِ» آن کسی که عمل را فقط برای خدا انجام میدهد و اصلاً دوست ندارد که دیگران او را ستایش کنند «أَنْ یَحْمَدُهُ النَاسُ عَلَیهِ» . دیگر از بهبه و آفرین دیگران تنفّر دارد؛ چون میترسد گفتن این آفرینها او را فریب داده، مغرور و بیچارهاش کند. لذا فقط و فقط میخواهد عملش برای خدا باشد.
رسیدن به مقام محمود
اولیاء الهی دو سه نکته راجع به عمل لله و حمد خدا بیان کردهاند، یکی این که فرمودند: اگر کسی خدا را فقط برای خودش عبادت کند و امر خدا را به عنوان تکلیف انجام دهد، بداند و یقین داشته باشد همانگونه که ذوالجلال و الاکرام محمود است، او را هم به مقام محمود میرساند.
اولیاء الهی میگویند: یک دلیل این که نماز شب، انسان را به مقام محمود میرساند، این است که انسان در نماز شب تنهاست و کسی نیست، خودش هست و خدای خودش.
هر چقدر در نماز شب حال داشتی، دلیل اخلاص توست. چرا؟ چون دیگر آنجا کسی نیست که به انسان بهبه بگوید. اگر اخلاصت در نماز شب بالا رفت و دیگر انتظار حمد و تشکّر دیگران را نداشتی - که هم پیامبر(صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) فرمودند: «لا یُحِّبُ أَنْ یَحْمَدُهُ» و هم عیسیبنمریم(علی نبیّنا و آله و علیه الصّلوة و السّلام) فرمودند: «لا یُحِّبُ أَنْ یَحْمَدُهُ النَاسُ عَلَیهِ» - خدا تو را به مقام محمود میرساند«عَسی أَنْ یَبْعَثَکَ رَبُّکَ مَقاماً مَحْمُوداً» ؛ چون خود خدا محمود است و ما حامد و حمد کنندهایم. لذا خصوصیّت کار برای خدا این است.
مرحوم آیتالله نخودکی اصفهانی(اعلی اللّه مقامه الشّریف) میفرمایند: مقام محمود این است که خود خدا از انسان تشکّر کند - این حرف بسیار بزرگی است - آن وقت خدا آنچه که متعلّق به خودش است، به بندهاش میدهد. یکی این که مسجود ملائکه الله میشود، همانگونه که ما خدا را سجده میکنیم، «وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا» .
چه کسی مسجود ملائکه خداست؟
مخلصین عالم، آنها که انتظار تشکّر و حمد و سپاس از خلق را ندارند. آن وقت است که پروردگار عالم خودش تشکّر میکند و میفرماید: من راضیم، همانگونه هم تو را راضی میکنم «ارْجِعی إِلی رَبِّکِ راضِیَةً مَرْضِیَّةً»، این مقام محمود است!
اخلاص در حقیقت این است: انسان به جایی برسد که هرگز نگوید: من بودم این کار را کردم، پس چه شد؟ چرا کسی تشکر نکرد؟! اصلاً اولیاء خدا تنفّر دارند از این که دیگران کار الهیشان را بفهمند. اگر کسی اینطور شد، ببیند چه اوجی میگیرد! لذا مخلصین عالم خصایصی دارند که یکی از آنها همین است. آن وقت دائم اوج میگیرند و دارای خصایص بسیار عالی میشوند.
فرآوری : زهرا اجلال
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منابع :
درس اخلاق آیتالله قرهی
روزنامه کیهان