امام هادى و امام حسن عسكرى علیهما السلام و حج

اشاره به حج در بیان اعتقادات

حضرت عبدالعظیم بن عبدالله الحسنى از جمله محدثین والامقام و شخصى است كه با چند واسطه نسب شریفش به امام حسن مجتبى علیه السلام مى رسد. وى در زمان امامت حضرت هادى علیه السلام جزء محدثین و مقربین آن حضرت و داراى وكالت و نیابت مخصوص از جانب آن امام بود. روزى خدمت امام هادى رسیده و در خواست نمود كه اعتقادات خویش را به حضور حضرت عرضه كند كه در صورت شبهه یا ایراد، امام آن را اصلاح كرده و با تاءیید امام هادى علیه السلام در این راه ثابت قدم باشد. امام از او خواست كه عقائدش را بیان كند. وى پس از بیان مبانى توحید و سایر اعتقادات اسلام ناب و حقیقى كه از زبان ائمه هدى علیه السلام بیان شده است ، عقیده خویش را در مورد امامت امامان پیش ‍ از حضرت على النقى بیان كرده و سپس در انتها عرض كرد: اى پسر رسول الله صلى الله علیه و آله ، من عقیده دارم كه فرائض و واجبات الهى بعد از ولایت شما خاندان ، نماز، زكات ، روزه ، حج ، جهاد، امر به معروف و نهى از منكر است .

امام ضمن تایید عقیده او فرمودند: اى ابوالقاسم (كنیه حضرت عبدالعظیم ) به خدا این اعتقادات ، همان دین مرضى حقتعالى است كه براى بندگانش ‍ خواسته است . پس در این دین ثابت قدم باش (1).

حج از ناصبى باطل است

على بن مهزیار مى گوید: از امام هادى علیه السلام پرسیدم : مردى از جانب شخصى ناصبى حج بجا آورده است . آیا حج ناصبى و نیابت این شخص ‍ صحیح است ؟ امام پاسخ داد: اساسا حج مستلزم اعتقاد صحیح است بنابراین از شخص ناصبى كه عقائدى فاسد دارد، قبول نیست . و به همین جهت نیابت از ناصبى نیز درست نبوده و نبایستى چنین نیابتى را پذیرفت(2).

از چنین بیان و بیاناتى شبیه به این استفاده مى شود كه مقصود از حج صرفا بجا آوردن اعمال و مناسك نیست به همین مناسبت از شخص ‍ فاسدالعقیده مورد قبول نخواهد شد.

امام حسن عسكرى علیه السلام

فلسفه لبیك گفتن  

در مورد علت و فلسفه شعائر و مناسك حج روایت متعددى از معصومین علیهم السلام رسیده است . یكى از شعائر حج ، تلبیه و گفتن لبیك هنگام احرام و در ادامه آن مى باشد.

در فلسفه تلبیه ، سخنان گهربارى از ائمه هدى علیهم السلام نقل شده كه از جمله آن روایتى است كه امام حسن عسكرى از اجداد طاهرینش به نقل از رسول الله صلى الله علیه و آله ، بیان كرده و مى فرماید: رسول الله صلى الله علیه و آله فرمود: وقتى خداوند، در عالم ازل امت اسلام را ندا كرده و فرمود: اى امت محمد صلى الله علیه و آله ، در عالم معنا جمیع امت اسلام از صدر تا ازل لبیك گفته و مانند الفاظ تلبیه عرضه داشتند: لبیك اى خداى ما، لبیك براى توست كه شریكى ندارى و همانا حمد و نعمت مخصوص ‍ ذات اقدس توست .

به همین سبب حقتعالى این نحوه پاسخ را شعار حج مسلمین قرار داده و تلبیه را واجب فرمود(3).

كرامتى از آن امام در حج

ابو یوسف ، شاعرى معاصر با دوران امام بود. وى مى گوید: سالى به حج مشرف شدم . آن سال به جهت تنگدستى فراوانى كه برایم پیش آمد، ناراحت بودم . زیرا خداوند فرزندى را به من روزى كرده بود و از بابت معیشت خود و خانواده سخت متفكر بودم .

روزى در حین طواف شخصى به نام ابو حمزه پیش آمده و كیسه اى پول در اختیارم قرار داد. پرسیدم این پول از كجاست ؟ او گفت : این را مولایم امام ابو محمد، حسن العسكرى براى تو فرستاده است تا خرج فرزندت كنى و از خداوند نیز طلب بركت ، براى تو نموده است .

ابو یوسف از این لطف و عنایت امام عسكرى سخت مسرور شده و از این جهت كه وقوع این قضیه مبارك در مراسم حج اتفاق افتاده ، شادمان شده و پس از پایان مناسك ، شاد و خرم به وطن خویش بازگشت و همیشه مرهون عنایت آن حضرت بود(4).

حج بذلى(5)

محمد بن مطهر مى گوید: نامه اى به حضرت عسكرى علیه السلام نوشته و توضیح دادم : به شش نفر مبلغ صد و پنجاه دینار داده ام كه با آن براى خودشان حج بجا آورند. ولى عده اى از ایشان بازگشته و گفتند دینارها را انفاق نموده اند و جمعى نیز باقى مبلغ را برگرداندند. حال آیا باید پولها را پس بگیرم ؟

حضرت در پاسخ نوشت : نسبت به كسانى كه نزد تو نیامده و راجع به نحوه صرف كردن پول چیزى نگفته اند، پى گیر نشو، چون تو اجر خویش را برده اى . در واقع امام به این شخص مى خواست بفهماند كه اعمال تابع قصدها بوده و چون نظر تو انفاق خیرى بوده ، ثواب آن به تو تعلق گرفته است . بنابراین لزومى به كنكاش در این خصوص نیست (6).

پی نوشت ها:

1-  امالى صدوق /204.

2-  كافى 4/309/ ح 2.

3-  تفسیر الامام العسكرى : 32-33، بشاره المصطفى 14/213 نقل از الحج فى السنه /134.

4-  حلیه الابرار 2/493 نقل از كشف الغمه على بن عیسى الاربلى .

5-  حج بذلى ، نوعى حج است كه شخص بجا آورده مناسك از طریق بخشش هزینه سفر از جانب فرد دیگرى مستطیع مى شود.

6-  همان /422/ ح 2868.

بخش عترت و سیره تبیان

منبع:

حج البیت در مكتب اهل بیت علیهم السلام؛ بهاءالدین قهرمانى نژاد شائق