امام موسى بن جعفر و  امام رضا علیهما السلام و حج

حضرت امام رضا علیه السلام و حج 

فلسله حج از زبان امام رضا علیه السلام  

آن حضرت ضمن بیان شیوا و رسایى فلسفه این واجب بزرگ را چنین ذكر كرده و در پاسخ محمد بن سنان پیرامون منافع مهم این كنگره عظیم مى فرماید: همانا علت حج ، پاسخ به فرمان حقتعالى جهت درك فضیلت زیادى (در روزى )، خارج شدن از آنچه در گذشته كوتاهى نموده و توبه از آن ، از سر گرفتن مجددا اعمال (پس از غفران و بخشش حقتعالى از آنچه قبلا مرتكب شده ) و از جمله منافع دیگر حج پاك شدن اموال (به سبب این كه انسان مجبور است براى حج صحیح مال و اموال خویش را از خمس و زكاه پاك كند) و به رنج افتادن بدنها و دور شدن آن از شهوات و لذتهاى دنیا (به سبب محرمات احرام )، قصد قربت و خالص نمودن عمل براى حقتعالى ، خضوع و خشوع قلبى در همه حالات و رغبت روحى به خداوند سبحان است .

امام در دنباله فرمایش گهربار خویش ادامه مى دهد: از جمله منافع دیگر حج ، دور شدن از سنگدلى و قساوت قلب و خساست نفسى (به جهت دیدن بیوفایى دنیا و اجتماع و یكسان بودن همه در این مراسم ) و همچنین ترك فراموشى یاد خدا و ترك امید به غیر او، رغبت به اداء حق ، دور شدن روان آدمى از فساد(به جهت ایجاد روحیه معنوى در این مراسم ) و منافعى است كه براى همه انسانها كه از شرق و غرب ، خشكى و دریا، چه كسانى كه نیامده اند، به وجود مى آید و به جهت این كنگره بزرگ ، مسلمانان به اقشار مختلف و مسلمین و مشكلات آنان توجه پیدا كرده و جهت پیدا نمودن راه حل آن خواهند كوشید.(5) این معناى این فرمایش حقتعالى است كه فرموده : حج واجب شد تا منافع مسلمین تدارك و مشاهده گردد.(6)

فلسفه احرام  

فضل بن شاذان نیشابورى(7) كه از بزرگان اهل حدیث و ناقل سخنان فراوانى از معصومین علیهم السلام است ، روایت مفصلى از امام رضا علیه السلام نقل كرده كه فرمود: اگر پرسیده شود كه احرام به چه جهت واجب شده ، گوییم : براى این كه خشوع قلبى ، قبل از ورود به حرم امن الهى پدید آمده و به واسطه ترك محرمات احرام ، ذهن و روح آدمى از اشتغال به زینتها بازماند. همچنین باعث توجه انسان به عظمت كبریایى ، ذلیل كردن نفس ‍ خویش در نزد ربوبى ، امید به ثواب داشتن و ترس از عذاب الهى را براى انسان به ارمغان آورد و باعث دوام این حالات خضوع در روح و جان آدمى گردد.

داستان طواف از زبان آن حضرت

یكى از پرسشهایى كه محمد بن سنان پیرامون مناسك حج ، از آن حضرت طرح نمود، در مورد طواف بود. امام ضمن بیان تاریخ شروع آن ، فلسفه طواف را نیز بیان فرمود. امام رضا علیه السلام اینگونه نوشت : وقتى حقتعالى اراده آفرینش انسان را نمود، فرشتگانى كه به نحوى از سرشت آدمى مطلع بودند، در مقام پرسش توام با گلایه(8) عرضه داشتند: خدایا، آیا آدمى را كه خونریز است مى آفرینى ؟(9)و هنگامى كه خداوند متعال ، حقیقت امر را به آنان نمایاند، دانستند كه این اعتراض بى مورد بوده است بنابراین براى جبران این حالت ، با پشیمانى و استغفار، پیرامون عرش الهى مى گردیدند. حقتعالى اراده نمود كه بنى آدم نیز عبادتى به همین نحو به جاى آورد. بنابراین به امر حق ، خانه اى در آسمان چهارم ، (10)محاذات با عرش و همان نقطه اى كه فرشتگان به آن طواف مى نمودند، بنا گردید و سپس خانه اى به همان شكل در آسمان دنیا بنا گردیده شده و بیت المعمور زمین نام گرفت و حقتعالى به حضرت آدم علیه السلام كه به روى زمین هبوط كرده بود، دستور داد كه گرد آن طواف كند. وقتى آدم علیه السلام چنین كرد، حقتعالى توبه او را پذیرفته و این واجب ، جزء مناسك حج و بین اولاد بنى آدم تا به روز قیامت ثبت گردید. (11)

پی نوشت ها:

1. كافى 4: 412/ ح 3، مراه العقول 18: 30/ ح 3 نقل از الحج فى السنه /172 با اندكى تلخیص .

2.  امالى الصدوق 369/2، روضه الواعظین 328، عده الداعى 171 نقل از همان /239.

5.  در فراز آخر این بیان ، اهمیت رسیدگى به وضع وحشتناك مسلمین كه امروزه عمده از امریكا و صهیونیزم بین المللى است مورد تاكید قرار گرفته است . به حقیقت چقدر فاصله بین حج حقیقى و ظاهرى مى توان تصور نمود.

6.  سوره حج /28، علل الشرایع 404/5 و عیون اخبار الرضا 2/90

7-  وى از اجله محدثین شیعه در قرن سوم هجرى بوده و كتاب الایضاح وى شهرت بسزایى در مجامع علمى و حدیثى شیعه دارد.

8-  فرشته قدرت و قابلیت معصیت نداشته و از این پرسش و اعتراض نیز، گناه اراده نشده بود. ابلیس هم كه فرمان الهى را اطاعت نكرده و به آدم سجده نكرد، از فرشتگان نبود و بنابر نص قرآن از اجنه بوده است .

9-  بقره /26-20.

10-  یكى از نكات قابل توجه در آیات قرآن و كلمات قرآن و كلمات معصومین علیهم السلام ، اشاره به مراتب افلاك : كیهان و آسمانها كه شاید در قرون آینده به حقائقى از این مطالب بهتر پى برده شود. اگر چه در پایان قرن بیستم نیز به مطالب مهمى كه تاءكید بر پیشگوییهاى علمى مكتب وحى است دست یافته شده است .

11-  بحار: 11/110 / ح 24.

منبع:

حج البیت در مكتب اهل بیت علیهم السلام؛ بهاءالدین قهرمانى نژاد شائق