امام صادق علیه السلام و حج

اهمیت حج در كلام امام صادق علیه السلام

در روایتى كه از آن حضرت در باب اهمیت مناسك و كنگره عظیم الهى حج وارد شده به اصل و اساس این واجب بزرگ عبدالعظیم بن عبدالله الحسنى قرار گرفته ، آمده است : این كه خداوند فرمود: حج بیت الله به اشخاص ‍ مستطیع واجب است ،(1)براى كسانى است كه توانایى مالى و بدنى داشته باشند. بنابراین اگر استطاعت مالى داشته و از حج چشم پوشى كند، در واقع واجب بزرگى از شرایع دین را ترك كرده است .حال اگر كسى متكفل شخص ‍ دیگرى براى رساندن وى به مراسم حج باشد بایستى قبول كند و چگونه نپذیرد در حالى كه خداوند تارك حج را كافر شمرده است (2)

امام در دنباله روایت مى فرماید: حقتعالى فرمود: مراسم حج در ماهاى مشخصى است و از هر كارى ناروا مانند دروغ ، مجادله ، بدگویى دورى گزیند(3).

بنابراین مقصود از فرضیه لبیك گفتن ، درك مشعر و تقلید است و هر كه بخواهد فریضه حج را انجام دهد در همین سه ماه شوال ، ذى قعده و دهه اول ذى الحجه است و در غیر ایام فریضه نیست(4).

كور محشور شدن در قیامت

ابو بصیر یكى از راویان راستگو و پیروان حقیقى امام صادق علیه السلام بود.او مى گوید: از آن حضرت شنیدم كه مى فرمود: كسى كه حج بر او واجب شده و بدون بجا آوردن آن از دنیا رود در حالى كه برایش مقدور بود كه در زمان زنده بودن در مراسم حج شركت كند، از جمله كسانى است كه نابینا محشور خواهیم نمود.(5)ابوبصیر مى گوید: عرض كردم ، سبحان الله یعنى واقعا چنین شخصى كور محشور مى شود؟

امام فرمود: بله ، حقیقتا كه حقتعالى او را از طریق و راه صحیح نابینا كند.(6)

در روایت دیگرى در تفسیر آیه قرآن كه مى فرماید: كسى كه در این جهان كور باشد در جهان آخرت نیز كور و گمراه است ،(7)فرمود: این مثال كسى است كه داراى ثروتى همچون صد هزار (درهم یا دینار) بوده و از نظر مالى توانایى داشته باشد.آن وقت همین شخص حج خود را بدون عذر ترك كرده و هر سال را به سال دیگر موكول كى كند تا اجل رسیده و موفق به انجام این فریضه بزرگ نمى شود.در واقع او نسبت به واجبى از واجبات مهم الهى نابیناست(8).

در این باب سخن دیگرى از امام علیه السلام وارد شده كه فرمود: كسى كه پس از استقرار و واجب شدن حج بدون عذر حقیقى از قبیل گرفتارى یا بیمارى یا ممانعت حاكم ظالم ، این واجب را به جهت سهل انگارى انجام نداده و بمیرد به آیین یهودیت یا نصرانیت مرده است(9).

وارد شدن به حرم با پاى برهنه

ابان بن تغلب كه از یاران مخصوص امام علیه السلام بود نقل مى كند: همراه آن حضرت ، سواره به سمت مكه مى رفتیم .آن قدر پیش رفتیم تا به نزدیكى حرم رسیدیم .در این هنگام ، امام از اسب فرود آمده و غسل زیارت به جا آورد.سپس نعلین مباركش را از پاهایش برگرفته و با پاى برهنه وارد محوطه مسجدالحرام گردید.من نیز در مسئله همچون امام عمل نمودم .آن حضرت متوجه من شده و فرمود: اى ابان ، هر كه با پاى برهنه به جهت تعظیم و تواضع به حقتعالى وارد حرم گردد، خداوند صد هزار گناه را از وى پاك كرده و همین مقدار برایش ثواب خواهد نوشت و به همین تعداد به درجات معنوى او افزوده و همین تعداد حاجات و خواسته هایش را بر آورد(10).

بهترین دعا در حج

یكى از یاران امام به نام ابو قره مى گوید: امام صادق علیه السلام را دیدم كه از سر شب مرتب طواف مى نمود و چنین دعا مى خواند: خدایا مرا از بخل نفسم بازدار(و مرتب همین دعا را تكرار مى نمود).من از این كه امام تنها به همین دعا اكتفا مى كند تعجب كردم ، پرسیدم : فدایت شوم اى فرزند رسول خدا صلى الله علیه و آله ، چرا غیر از این دعا، چیز دیگرى طلب نمى كنى ؟

حضرت فرمود: آیا بدتر از بخل سراغ دارى ؟ آیا نشنیدى كه حقتعالى مى فرماید: كسى كه از بخل نفس خویش در امان باشد اهل رستگارى است(11) (در واقع امام با این بیان هم روشى در دعا بیان نموده و هم سرمشق مهمى در مباحث اخلاقى بیان فرمودند).(12)

حج امام در كودكى

امام صادق علیه السلام از كودكى و حج خویش در آن ایام داستانى را براى ابوبصیر كه از راویان مورد اعتماد اخبار ایشان بوده بیان كرده است. امام مى فرمود: من با شوق و ذوق خاصى مشغول طواف بودم و سپس با كوش ‍ فوق العاده اى عبادت مى كردم و(از فرط ركوع و سجود و تلاوت قرآن ) عرق از سر و رویم مى ریخت .ناگاه پدرم مرا دیده و از این حالتى كه خودم را به رنج و زحمت انداخته بودم تعجب كرد.بنابراین به سمت من آمده و فرمود: فرزندم، خداوند وقتى بنده اى را دوست بدارد، او را داخل بهشت برین خویش خواهد نمود و عمل كم را نیز از او قبول خواهد كرد(بنابراین به خود بیش از حد طاقت زحمت نداده و خود را به رنج و تعب مینداز).(13)

قطع طواف به خاطر حاجت مؤمن

ابان بن تغلب مى گوید: همراه امام صادق علیه السلام در حال انجام طواف بودم .در همان هنگام مردى به نزدم آمده و در حالى كه از صورتش ناراحتى نمایان بود، از من خواست براى رفع گرفتارى او به دنبالش بروم .حضرت صادق علیه السلام متوجه من شده و پرسید: اى ابان ، این مرد كیست و چه مى گوید؟

عرض كردم : شخصى از شیعیان شما و مسلمانى است كه مشكلى دارد و از من تقاضاى رفتن به دنبال رفع گرفتاریش دارد.

حضرت فرمود: شایسته است كه طواف را قطع كرده و همراه او بروى .

من با تعجب عرض كردم : اما یابن رسول الله من هنوز طوافم را به پایان نرسانده ام .

حضرت فرمود: مانعى ندارد، آنچه از طواف بجا آورده اى بخاطر سپرده و پس از بازگشت دنباله آن را بجا آور.

ابان مى گوید: پرسیدم ، آیا اگر طواف واجب هم باشد، جائز است ؟ حضرت فرمود: آرى(14).

دعاهاى امام صادق علیه السلام در سفر حج هنگام حركت به سوى مكه

امام هنگام حركت به مكه وقتى از نماز فارغ مى شد به آسمان گرفته و عرضه مى داشت :

خدایا حركت و مسیران را نیكو گردان(15) و هنگامى كه به بلندى صعود مى كرد مى گفت : خدایا شرافت و بزرگى فقط از آن توست(16).

هنگام طواف

یكى از یاران حضرت مى گوید: امام به من فرمود: وقتى هفت دور، گرد كعبه طواف كردى نزدیك باب مستاجر، خود را به بیت متصل كرده و بگو: خدایا، خانه خانه توست و من هم بنده توام و این مكان براى پناه جستن از آتش جهنم به سوى توست (17) و سپس فرمود: به گناهانت اقرار كن كه هر كه این چنین كند، خداوند در این مكان گناهانش را خواهد بخشید.

حضرت صادق علیه السلام شخصا در كنار خانه كعبه و هنگام طواف چنین مى گفت ، خدایا رحمت ، گشایش و عافیت از جالب توست . خدایا اگر عملم ضعیف است تو برایم افزایش بده و بر گناهانى كه تو از من مطلع هستى و بر مردم مخفى است ، مرا ببخش و مرا از آتش خود حفظم كن(18)

یعقوب بن شعیب مى گوید، به امام عرض كردم ، وقتى به استقبال حجر مى روم چه بگویم ؟ حضرت فرمود: تكبیر گفته و صلوات بر محمد و آلش ‍ فرست(19).

پی نوشت ها:

1- ولله على الناس حج البیت من استطاع الیه سبیلا.آل عمران /97

2- تفسیر عیاشى ج 1/190 ح 108، بحار 21/25، تفسیر برهان 1/304، وسائل /2/ باب وجوب حج .

3-  الحج اشهر معلومات فمن فرض فیهن الحج فلا رفث و لا جدال فى الحج .بقره /197.

4- همان مدرك .

5- طه /124.

6-  كافى 4/269/ ح 6.

7-  اسراء /72.من كان فى هذه اعمى فهو الاخره اعمن و اضل سبیلا.

8-  تفسیر عیاشى 2/306/ ح 130، وسائل 11/29/ ح 14161 نقل از الحج فى السنه /85.

9-  ثواب الاعمال و عقاب الاعمال 281/2، محاسن 1/170/ ح 257، المقنعه /386 نقل از همان / 87

10-  حلیه الابرار 2/173/7.

11-  و من یوق نفسه فاولئك هم المفلحون .الحشر/9- تغابن /16.

12-  همان مدرك نقل از تفسیر على بن ابراهیم قمى .

13-  همان مدرك /172.

14-  تهذیب 5: 120 / ح 392 نقل از حج الانبیاء و الائمه /381.

15-  اللهم خل سبیلا و احسن تسییرنا و اعظم عافیتنا. تهذیب 5/104 / ح 339 نقل از همان /375.

16-  اللهم لك الشرف على كل شرف .همان /365.

17-  اللهم البیت بیتك و العبد عبدك و هذا مكان العائذ بك من النار همان /376

18-  اللهم من قبلك الروح و الفرج و العافیه اللهم ان عملى ضعیف فضاعفه لى و اغفرلى ما اطلعت علیه منى و خفى على خلقك و تستجیر من النار همان

19-  دلائل الامامه /139.

منبع:

حج البیت در مكتب اهل بیت علیهم السلام؛ بهاءالدین قهرمانى نژاد شائق