امام جواد علیه السلام  و حج

نقلى جالب از حج امام جواد علیه السلام

آن حضرت ، در اوائل خلافت معتصم ، على رغم كنترل شدیدى كه بر ایشان اعمال مى شد، موفق گردید كه در مراسم حج شركت كند.(1) در همان سال و در ضمن مراسم حج ، شخصى از اهالى سجستان حضور آن امام رسیده و عرضه داشت : اى پسر رسول خدا صلى الله علیه و آله ، من در شهرى زندگى مى كنم كه حاكم آن نسبت به شما ارادت دارد. مالیاتى بر من وضع كرده كه از توانم خارج است . اگر ممكن است ، نامه اى به او نوشته و در این باب مرا مساعدت فرمایید. حضرت فرمود: اما من او را نمى شناسم . آن شخص مى گوید:(2) عرض كردم : فدایت شوم ، او خود را از دوستداران شما معرفى مى كند. چند كلمه از طرف شما كافى است تا این مالیات سنگین از من برداشته شود. حضرت با بزرگوارى تمام ، كاغذ و قلم خواسته و اینگونه نوشت : به نام خداوند بخشنده مهربان . اما بعد، همانا حامل این نامه ، از تو به نیكویى در مذهب و مرام خویش یاد كرده و آگاه باش آنچه از عمل خیر به تو سود رساند، همان است كه به نیكى رفتار كنى ، بنابراین با برادران دینى خویش نیك رفتار بوده و متوجه باش كه حقتعالى روزى از تو، پیرامون سبك و سنگین عملت پرسش خواهد نمود(3).او مى گوید نامه را برداشته و به سرعت به سوى شهر خویش روانه شدم حسین بن عبدالله نیشابورى كه والى شهرمان بود وقتى نامه را دید، اشك ریزان آن را بر چشم و صورت خویش مالیده و بوسید و آنگاه از نیاز من پرسید. وقتى حاجتم را گفتم ، دستور داد كه مالیات از من برداشته شده و حقوقى نیز براى من و خانواده مقرر ساخت و تا زنده بود، همین وضعیت ادامه داشت (4).

روایتى دیگر از حج آن حضرت

شخصى به نام موسى بن قاسم از اصحاب آن حضرت مى گوید: در مراسم حجى شركت داشتم كه افتخار همراهى با حضرت جواد علیه السلام نیز براى میسور شد. در حین مناسك حج ، حضور امام رسیده و عرض كردم : اى فرزند رسول الله صلى الله علیه و آله ، من مى خواستم از جانب شما و پدرتان (حضرت رضا علیه السلام ) طواف انجام دهم ، شنیدم كه شخصى مى گفت : طواف به جاى اوصیاء الهى صحیح نیست . (حال ، تكلیف چیست ؟)

حضرت فرمود: بلكه جائز است و مى توانى چنین كنى .

من نیز با فراغ و آسودگى قلبى به نیابت از آن حضرت و پدرش ، با اجازه خود او، طواف به جاى آوردم (5). سپس خدمت آن حضرت عرض كردم : من روزى از جانب رسول الله صلى الله علیه و آله طواف به جاى آوردم . حضرت با شنیدن نام جد خویش ، سه مرتبه به وى درود فرستاد.

سپس ادامه دادم : در روز دوم از جانب امیرالمؤ منین طواف كرده و همینطور در روزهاى دیگر به نیت پدران معصومتان طواف نمودم و در روز دهم نیز از جانب شما طواف كردم و بر این نعمت ولایت شما خاندان كه حقتعالى به من ارزانى داشته ، شكر گزارم .

حضرت فرمود: به خدا قسم ، این حالت (توجه به ولایت ما) همان دینى است كه حقتعالى از بندگان خواسته است .

عرض كردم : گاهى نیز از جانب مادرتان فاطمه علیهاالسلام ، طواف مى كنم .

فرمود: به همین عمل كن كه فضیلت و برترى فراوانى نزد ذات كبریایى دارد(6).

روایت على بن مهزیار از حج آن حضرت

على بن مهزیار از جمله راویان مخصوص و اصحاب ویژه امام جواد علیه السلام و امامان بعد از اوست (7). وى در سالى كه مشرف به حج شده بود افتخار شرفیابى به حضور امام جواد علیه السلام را پیدا نمود. او مى گوید: شبى امام جواد علیه السلام را دیدم كه طواف نساء به جا آورده و سپس نزد مقام ابراهیم نماز طواف را نیز گزارده و سپس با وقار خاصى به سوى زمزم رفت . مقدارى از آب آن نوشیده و آب آن را به تن خود پاشید. امام این عمل را هر سالى كه به موسم حج مى آمد، تكرار مى كرد(8).

كدام حج صحیح است ؟

ابو عبدالله خراسانى از كسانى بود كه در ابتداء به مكتب امامت نگرویده بود. وى پس از هدایت قلبى و راهیابى به مكتب زنده تشیع ، در یكى از مسافرتهاى حج خدمت امام رسیده و عرض كرد: من سالهاى گذشته در حالى كه مخالف روش شما بودم حج بجا آوردم و امسال با شرفیابى به شناخت و معرفت امامت ، حج انجام داده ام . به نظرم حج سالهاى گذشته ام باطل بوده است . نظر شما پیرامون این حج چیست ؟

امام جواد علیه السلام فرمود: حج امسال ، صحیح بوده و كفایت از حجه الاسلام نموده و حج سالهاى پیش مستحبى محسوب مى گردد (9) (در واقع این فراز از فرمایش امام تایید آیه اى است كه مى فرماید: خداوند به سبب توبه ، بدیهاى شما را تبدیل به نیكى مى كند).

كرامتى از آن حضرت

شخصى به نام این حدید، از شیعیان آن امام بزرگوار مى گوید: در مراسم حجى كه به همراه جمعى از دوستان شركت داشتیم ، قبل از رسیدن به مكه و در مسیر، مورد دستبرد راهزنان واقع شدیم . آنها هر چه توانستند از لباس و پول بردند. با غم و اندوه بسیارى وارد مكه شدیم . ناراحتى شدیدى بر جمع ما حكمفرما بود تا اینكه مطلع شدیم امام جواد علیه السلام را در موسم حج زیارت خواهیم نمود. من با اشتیاق فراوانى ، بدون فوت وقت خود را به مدینه رساندم . وقتى به زیارت وى نائل شدم تعدادى لباس و مقدارى معتنابهى پول در اختیارم گذاشته فرمود بین دوستانت به مقدراى كه دزد از ایشان برده تقسیم كن .

ابن حدید مى گوید: مرحمتى آن حضرت را برده و بین دوستانم تقسیم كرده و جالب این بود كه دقیقا به اندازه اى بود كه از برده بودند(10).

روایتى از آخرین حج

على بن مهزیار در روایت دیگرى پیرامون آخرین حج امام (در سالى كه منجر به شهادت آن حضرت گردید)(11) این چنین گفته است : امام جواد علیه السلام را در آن سال ، در مراسم حج دیدم كه با بیت الله الحرام وداع كرده و سپس طواف (وداع ) به جاى آورد. او در هر شوطى ركن یمانى را زیارت مى كرد و در شوط هفتم علاوه بر ركن یمانى ، حجر را نیز زیارت كرده و دست خود را بر آن كشید و سپس نزد مقام ابراهیم علیه السلام رفته و پشت آن دو ركعت نماز به جاى آورد. سپس در كنار «ملتزم» (12) به دعاء و راز و نیاز ایستاد و قدرى طول داد و بعد از آن از بیت الله خارج گردید(13).

پی نوشت ها:

1-  امام معصوم در هر زمان ، در مراسم حج همه ساله داشته و منظور از این حضور، شركت ظاهرى آن حضرت مى باشد.

2-  از ظاهر روایت معلوم مى شود كه این شخص از شیعیان نبوده است .

3-  دقت در همین نامه كوتاه و گویاى امام حكایت از عمق بینش الهى آن حضرت دارد.

4-  بحار 50: 56/2، حلیه الابرار 2/437.

5-  واقعا چه سعادت بزرگى است كه هنگام طواف بیت ، با اهل بیت محشور و مانوس بودن و این هماى سعادتى است كه بر بام هر كسى ننشنید.

6-  كافى 4: 314/ ح 2، تهذیب 5: 450/ ح 1572، وسائل 11، 200/ ح 14620 نقل از الحج فى السنه /199.

7-  وى از چهره هاى ممتاز شیعى بوده و از امام هادى علیه السلام و عسكرى علیه السلام نیز روایت كرده است مرقد منور وى اكنون در شهر اهواز مزار عام و خاص است .

8-  حلیه الابرار 2/5-434.

9-  همان مدرك 2: 430 ح 2884.

10-  الخرج و الجرائح 2/677، الثاقب فى المناقب 524/ ح 459

11-  در متن روایت هم سال 225 هجرى و هم سال 217 هجرى ذكر شده و چون سال شهادت آن حضرت 220 هجرى بوده یا سال درست ضبط نشده و یا روایت دوم صحیح است .

12- «ملتزم» قسمتی از دیوار و پایین دیوار کعبه است که در یک سوی آن حجرالاسود و در سوی دیگرش باب کعبه قرار دارد. این محل را از آن روی ملتزم می نامند که مردم در آن قسمت می ایستند و به دیوار ملتزم شده و می چسبند و دعا می خوانند. از رسول خداصلى الله علیه و آله نقل شده است که فرمود: ملتزم، محلی است که دعا در آنجا پذیرفته می شود و بنده ای نیست که در آنجا خدا را بخواند و خداوند دعایش را اجابت نکند.

13-  كافى 4: 532/ ح 3، تهذیب 5: 281/ ح 958مراه العقول 18: 229/ ح 3 نقل از كتاب حج الانبیاء و الائمه /464.

منبع:

حج البیت در مكتب اهل بیت علیهم السلام؛ بهاءالدین قهرمانى نژاد شائق