روزی از خداست این همه تفاوت چرا؟
خداوند می‌فرماید: «... روزی طلبان را یكسان در كسب روزی گردانید.» با وجود تساوی تلاش‌های انسان ها در كسب روزی، تفاوت درآمدها، ناشی از چیست؟
پاسخ :
خداوند نیازمندی‌های همه نیازمندان را پیش‌بینی كرده است و هیچ نیازی را بدون جواب و پاسخ نگذاشته است. قرآن شریف می‌فرماید: « وَجَعَلَ فِیهَا رَوَاسِیَ مِن فَوْقِهَا وَبَارَكَ فِیهَا وَقَدَّرَ فِیهَا أَقْوَاتَهَا فِی أَرْبَعَةِ أَیَّامٍ سَوَاء لِّلسَّائِلِینَ » [فصلت آیه 10] ؛ بر روی زمین کوهها پدید آورد و آن را پر برکت ساخت و به مدت چهار روزرزق همه را معین کرد ، یکسان برای همه سائلان.
تفسیر صحیح قسمت آخر آیه این است كه مواد غذایی به اندازه و مساوی نیاز نیازمندان و تقاضا كنندگان است (سواء للسائلین) چنان كه قرآن در آیه دیگری می‌فرماید: «پروردگار ما كسی است كه به هر موجودی آن‌چه آفرینش او اقتضاء داشت عطا كرد و سپس او را در مسیرش هدایت نمود.»[ طه/50] منظور از سائلین در اینجا ممكن است انسانها یا اعم از انسانها و حیوانات و گیاهان باشد مطابق این تفسیر نه تنها انسانها بلكه نیاز حیوانات و گیاهان را از آغاز در زمین پیش‌بینی كرده و آن‌چه برای ادامه حیات آن‌ها لازم بوده، آفریده است.[1]
«كلمه «سواءً» مفعول مطلق برای فعلی تقدیری است كه معنایش این می‌شود: «روزی مخصوص نیازمندان فراهم شد» احتمال دیگر این است كه سواء حال باشد. از «اقوات»، یعنی؛ خداوند روزی را برای نیازمندان به اندازه قرار داد به نحوی كه همه از آن استفاده كنند نه زیاد بیاید و نه كم. منظور از «سائلین» انواع نباتات و حیوانات و انسان است كه همه در زنده ماندن خود محتاج به روزی هستند و به این اعتبار این نیاز را سائل (درخواست كننده) خواند چون با زبان حال و زبان تكوین از پروردگار خود روزی می‌خواهند.[2]
پس این‌كه «خداوند روزی، روزی طلبان را به طور یكسان قرار داده است» برداشت صحیحی از آیه نیست. خود قرآن در آیه «71» سوره نحل به تفاوت روزی‌ها تصریح دارد، می‌فرماید: «خداوند بعضی شما را بر بعضی دیگر از نظر روزی برتری داد...) یعنی روزی بعضی بیشتر از دیگری است. در اینجا این سؤال مطرح می گردد كه آیا ایجاد تفاوت و اختلاف از نظر رزق و روزی در میان مردم با اصل عدالت پروردگار و مساواتی كه باید بر نظام جوامع بشری حاكم باشد، سازگار است؟
بدون شک اختلافی كه میان انسانها از نظر بهره‌های مادی و درآمدها وجود دارد بیشتر مربوط به عمل و رفتار و تلاش افراد و استفاده صحیح از استعداد و توانایی‌ها است. این باعث می‌شود بهره بعضی بیشتر و درآمد بعضی كم‌تر شود (البتّه موضوع بحث مربوط به یک جامعه سالم و خالی از استثمار و بهره‌كشی‌های ظالمانه است، نه جوامع منحرف و ظالمانه كه از قوانین آفرینش و اسلام بركنارند.) حتّی كسانی كه گاهی از آن‌ها انسان‌های بی‌دست و پا و بی عرضه‌ای یاد می شود و از این‌كه درآمدهای قابل ملاحظه‌ای دارند تعجب آور است. اگر با دقّت بیش‌تری در عمل و رفتار و اخلاق آن‌ها اندیشه شود، دیده می شود كه آن‌ها از نقطه قوّتی نیز برخوردار بوده اند و به خا طر آن به چنین چیزی دست یافته اند.[3]
پس آن‌چه در خلقت وجود دارد تفاوت است نه تبعیض. تبعیض آن است كه در شرایط مساوی و استحقاق‌های همسان بین اشیاء و انسان ها فرق گذاشته شود، ولی تفاوت آن است كه در شرایط نامساوی چنین فرقی وجود داشته باشد. به عبارت دیگر تبعیض از ناحیه دهنده است و تفاوت مربوط به گیرنده. به عنوان مثال اگر یک معلم به دانش‌آموزانی كه همه در یک درجه هستند و كار آن‌ها یكسان است نمره‌های مختلفی بدهد این تبعیض است، ولی اگر معلم همه دانش‌آموزان را به یک دیده بنگرد و همه را تعلیم دهد و به یک نحو امتحان كند، آن گاه برخی بر اثر كم‌هوشی یا به خاطر كم كاری، درست از عهده ی امتحان بر نیانید و نمره ی خوب اخذ نكنند و برخی به خاطر كوشش و تلاش نمره خوب اخذ نمایند در این صورت تفاوت عین عدالت است. چون عدالت همین است كه هر كس را به اندازه استحقاقش نمره آورد.[4]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. ناصر مكارم شیرازی، تفسیر نمونه، تهران، دارالكتب الاسلامیه، 1368، ج 9، صص 18 تا 23.
2. محمد حسین طباطبایی، المیزان، ج 17، ص 581.
پی نوشت ها :
[1] . مكارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالكتب الاسلامیه، 1368، ج 20، ص 224.
[2] . طباطبائی، محمد حسین، المیزان، ترجمه محمد باقر موسوی همدانی، تهران، انتشارات رجاء، 1363، ج 17، ص 581.
[3] . تفسیر نمونه، ج 11، ص 312.
[4] . همان، ج 11، صص 310 تا 321.
منبع : اندیشه قم
