تبیان، دستیار زندگی
در این مقاله نویسنده به دنبال یافتن تاریخ و چگونگی تولید 5قطعه از پرده های مقام ابراهیم است که هم اکنون در موزه کاخ گلستان موجود می باشد. برای دست یابی به اطلاعات دقیق نویسنده از تطبیق نوشته های پرده ها با نمونه های مشابه کمک می گیرد و در نهایت پرده را مت
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان


در این مقاله نویسنده به دنبال یافتن تاریخ و چگونگی تولید 5قطعه از پرده های مقام ابراهیم است که هم اکنون در موزه کاخ گلستان موجود می باشد. برای دست یابی به اطلاعات دقیق نویسنده از تطبیق نوشته های پرده ها با نمونه های مشابه کمک می گیرد و در نهایت پرده را متعلق به دوره قاجار میداند.


پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان

وجود پنج قطعه پارچه منصوب به کعبه متعلق به دوران قاجار ,کاخ گلستان را از این حیث در مرتبه ی بالایی قرار می دهد و بنا به گفته ی امین اموال پیشین این پرده ها قسمتی از پرده ی کعبه بوده است که در زمان سلطنت عبدالحمید دوم پادشاه عثمانی در سال 1315 ه.ق به مظفرالدین شاه قاجار اهدا شده بود .

اما چند نکته در مورد یکی از این پرده ها مبهم بود . اولا در کتیبه زیر پرده از شخصی به نام سلطان احمد خان نام برده شده. ثانیا نام امام دوم و سوم شیعیان بر روی پرده به چشم می خورد که استفاده از این دو نام در یک کشور سنی مذهب بر روی پرده کعبه بسیار بعید به نظر می رسید . مشخصات پرده به طور کلی عبارت است از:

پرده سجاده مانند از جنس پارچه ضخیم ابریشم و نخ : به شماره اموالی 6988 و دارای طول و عرض  2 متر در 134 سانتیمتر

آستر از جنس چلوار رویه سیاه رنگ می باشد این قطعه پارچه از پنج كادر تكه دوزی با رنگ های سبز و زرد و طلایی قرمز و زرد و سبز پایین تزئینات تشكیل یافته است . اطراف این نوشته ها با گل و برگ های برجسته و حاشیه طلایی ابریشم و زرد دوزی شده است این پارچه طرح ذوزنقه دارد كه در قسمت انتهای طرح دو ستون ابریشم دوزی برجسته در طرفین آن دیده می شود در قسمت پایین حاشیه ای دارد بشكل نیم هلال ها در متداخل با گلهای واژگون سه پر كه ابریشم دوزی می باشند . بعضی قسمت های ابریشم دوزی ساییده و ریخته شده و پارگی دارد .

همانطور که گفته شد در موزه کاخ گلستان 4 قطعه دیگر از این نوع قرار دارد که به بررسی آنها این نتیجه حاصل شد که:

اولا این چهار قطعه کاملا بایکدیگر مرتبط بودند یعنی نوشته های بر روی آن ها با یکدیگر مرتبط و به دنبال هم قرار داشتند .

ثانیا در پرده اول نام الله و حضرت محمد (ص) , در پرده دوم نام ابوبکر و عمر , در پرده سوم عثمان و حضرت علی (ع) و در پرده چهارم نام حضرت امام حسن (ع) و امام حسین (ع) به چشم می خورد .

از لواحق كعبه و مسجد الحرام است; سنگى است كه ابراهیم(علیه السلام) به هنگام بنا كردن كعبه و نیز به هنگام بانگ حج و فرا خوان مردم بدین مهم ، بر روى آن ایستاد و در هنگام نماز آن را در سمت قبله خود قرار مى داد . بر روى این سنگ رد پاهاى حضرت ابراهیم(علیه السلام) حفر شده و این خود آیتى از آیات الهى است . هر كس در پشت مقام ابراهیم نماز بخواند گناهانش آمرزیده شود; چه ، قرآن به نماز خواندن در پس این مقام فرمان داده است.

ثالثا در پرده سوم و چهارم مشخص گردید که دستور ساخت  این پرده ها توسط سلطان عبدالحمید دوم پادشاه عثمانی صادر شده است .با بررسی نوشته ها و کتیبه های این چهار اثر مشخص گردید که نام احمد خان همان احمد سوم یکی از سلاطین عثمانی است که عبدالحمید از آن به عنوان اجداد خود نام برده است .

اما هنوز در مورد اینکه آیا این پارچه واقعا قسمتی از پرده کعبه می باشد و همچنین ازچرایی اسامی موجود بر روی پرده اطلاعی در دست نبود . آیا این پارچه ها واقعا پرده کعبه هستند ؟

پس از جستجوی بسیار، در نهایت در كتابخانه الكترونیكی تبیان در فضای اینترنت به كتاب هایی بس ارزشمند دسترسی پیدا كردم كه به اكثر سوالاتم جواب داده شد. کتاب مکه ومدینه تصویری از توسعه و نوسازی گزارش جامع از نوسازى ها و توسعه هاى حرم هاى مكه و مدینه در طول تاریخ و به ویژه در دهه هاى اخیر است . این كتاب برگردانى از دو اثر عربى به نام هاى «الكعبة المعظمة و الحرمان الشریفان عمارة و تاریخاً» و «قصة التوسعة الكبرى» است كه به ترتیب، به قلم «عبیدالله محمد امین كردى» و «حامد عباس» تألیف شده است همچنین از کتاب «التاریخ القویم» اثر « محمدطاهر كردی مكی  » كه توضیحات كامل و جامعی در مورد مسجدالحرام ارائه كرده نیز استفاده گردید . در این کتب در مورد مقام ابراهیم آمده بود که:

از لواحق كعبه و مسجد الحرام است; سنگى است كه ابراهیم(علیه السلام) به هنگام بنا كردن كعبه و نیز به هنگام بانگ حج و فرا خوان مردم بدین مهم ، بر روى آن ایستاد و در هنگام نماز آن را در سمت قبله خود قرار مى داد . بر روى این سنگ رد پاهاى حضرت ابراهیم(علیه السلام) حفر شده و این خود آیتى از آیات الهى است . هر كس در پشت مقام ابراهیم نماز بخواند گناهانش آمرزیده شود; چه ، قرآن به نماز خواندن در پس این مقام فرمان داده است.

با توجه به این سرنخ به دنبال تاریخچه مقام ابراهیم رفتم و دریافتم که:

در دوران قلقشندى، مقام داراى جامه و پوشش بوده است. لیكن این گفته، آغازِ جامه كردنِ مقام ابراهیم خلیل(علیه السلام) را براى ما روشن نمى سازد. اما آنچه می توان با اطمینان گفت آنكه جامه مقام در دوران ممالیك پدید آمده است.

اما در باب عثمانیان، باید گفت كه آنان اهمیت ویژهاى به جامه كعبه می دادند.. به طورى كه (سلطان) سلیم اول به هنگام اقامت خویش در مصر، به ساخته شدن جامه كعبه و جامه حجره نبوى شریف و جامه مقام ابراهیم خلیل(علیه السلام) اهتمام ورزید تا بدانجا كه در تزیین جامه هاى یاد شده، به صورت غیر معمول، آنچنان نمود كه در زیبایى و جمال بى نظیر گردید.

این بازسازی به وسیله یكی از مهندسان عثمانی كه دارای رتبه نظامی نیز بوده، طرح و اجرا گردیده است. نكته جالب توجه آن كه این مهندس عثمانی ، به احتمال قوی از شیعیان (كه امروزه از آنان به نام علویان یاد می شود) بوده و بدین وسیله توانسته است تا حدّ امكان و توانایی خود آثاری شیعی در حرمین شریفین بر جای گذارد

حاشیه این پرده به وسیله تارهاى نقره و طلا همانند پرده كعبه معظمه بافته شده بود و پرده یاد شده را همواره بر روى صندوق چوبى كه در داخل پنجره آهنى ، بر روى سنگ مقام قرار داشت، مى انداختند. این پرده همه ساله به همراه پرده كعبه، در دوران عثمانیان، از مصر به مكه ارسال مى شد. سپس در سالهاى اخیر ارسال پرده مقام قطع شد، بطورى كه پرده مقام در سال 1374 هجرى مربوط به هفده سال قبل ، همچنان بر روى مقام قرار داشت تا اینكه كنگره «رابطة العالم الاسلامى » (انجمن جهان اسلام) در سال 1384 هـ. تصمیم گرفت مقام ابراهیم را از وضعیت قبلى خود خارج ساخته ، آن را در زیر محفظه اى شیشه اى (همانند وضع كنونى آن) قرار دهد.

با بررسی نوشته های چهار سوى این پوشش دریافتم که این نوشته ها با آنچه که بر روی پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان وجود دارد اندکی متفاوت است. خوشبختانه با جستجوی بسیار کتاب دیگری پیدا کردم به نام« جامه مصری در دوران جدید »نوشته ی محمد الدقن با ترجمه هادی انصاری که در آن توضیحات جامعی در مورد پرده های موجود در  مسجدالحرام داده شده است . در قسمتی از این کتاب او از قول ابراهیم رفعت پاشا در کتاب  مرآة الحرمین در مورد جامه مقام ابراهیم توضیحاتی آمده بود(نك : ابراهیم رفعت پاشا ، مرآة الحرمین، ج1، ص295 )

این موارد با نوشته های موجود بر پرده مقام ابراهیم در کاخ گلستان جز در کتیبه ی اسامی سلاطین عثمانی(که می بایست چنین باشد زیرا پرده متعلق به زمان سلطنت پادشاه دیگری است ) شباهت کامل دارد. دو فرضیه را می توان مد نظر داشت نخست آن که احتمال بدهیم در کتاب  « مكه و مدینه ، تصویری از توسعه و نوسازی » نوسندگان آنان و یا مترجم سهوا بعضی از جملات را ننوشته باشند که بسیار بعید به نظر می رسد دوم اینکه شاید پرده مقام ابراهیم در طول زمان تغییراتی داشته است . با کمی بررسی فرضیه دوم را پسندیدم . آوردن نام حضرت علی (ع) بر روی پرده چون ایشان یکی از خلفای راشدین بودند عجیب به نظر نمی رسد اما اسامی امام حسن (ع) و امام حسین (ع) کمی ایجاد شبهه می نماید . در اینجا نظر شما را به ترجمه مقاله ای درماهنامه «العربی» چاپ كویت شماره 300، نوامبر 1983 میلادی (صص 151 ـ 144)، جلب می نمایم .در این نوشته بازساری مسجد الحرام و مسجد النبی شرح داده شده است.

این بازسازی به وسیله یكی از مهندسان عثمانی كه دارای رتبه نظامی نیز بوده، طرح و اجرا گردیده است. نكته جالب توجه آن كه این مهندس عثمانی ، به احتمال قوی از شیعیان (كه امروزه از آنان به نام علویان یاد می شود) بوده و بدین وسیله توانسته است تا حدّ امكان و توانایی خود آثاری شیعی در حرمین شریفین بر جای گذارد. بنابراین می توان نتیجه گرفت که آوردن اسامی امامان دوم و سوم ما شیعیان بر روی پرده کعبه و استمرار آن در زمان های بعد، از کوشش های این مرد بزرگ بوده باشد . بنا به دلایل مطرح شده در این پژوهش مطمئنا پرده های موجود در کاخ گلستان متعلق به بنای مقام ابراهیم در مکه مکرمه می باشند.

  • پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
    پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
  • پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
    پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
  • پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
    پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
  • پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
    پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
  • پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
    پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
  • پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
    پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
  • پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
    پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
  • پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
    پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
  • پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
    پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
  • پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
    پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
  • پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
    پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
  • پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
    پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
  • پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
    پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
  • پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
    پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
  • پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
    پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
  • پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
    پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
  • پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
    پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان

  • پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
    پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
  • پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان
    پرده های مقام ابراهیم در کاخ گلستان

فراوری: یاسمن پیشوایی

بخش هنری تبیان


منبع مقاله: عباس خاکسار، موزه کاخ گلستان, دی ماه 1388