پاپوشهای سنتی
مناطق کوهستانی کردستان و باختران و فارس و گذرگاههای صعب العبور آن ها، کم بودن‌‌راههای ارتباطی ماشین رو، نوع معیشت مبتنی بر دامداری و کشاورزی و ضرورت تحرک‌فراوان در فصول سه گانه بهار و تابستان و پائیز (که فصلهای کار هستند) پاافزاری را‌می طلبد که سبک راحت مقاوم خنک و در عین حال ارزان باشد و خود عشایر، روستاییان و‌جوامع شهری و جوامع نیمه شهری با امکانات موجود در منطقه قادر به تولیدآن باشند.
گیوه نوعی پای افزار است که رویه آن را از ریسمان و نخ پرگ یعنی ریسمانهای پنبهای بافته و زیر،یا ته آن را گاه از چرم و غالبا از لتهای بهم فشرده و درهم کشیده می‌سازند.
گیوه را باید یکی از جالبترین و ارزنده ترین صنایع دستی روستایی ایران دانست.این پوشش‌قدیمی که روزگاری بخصوص در فصل تابستان مورد استفاده فراوان قرار می‌گرفت ، در سالهای اخیر به سبب رواج کفش ماشینی و جایگزین شدن آن بجای پای افزارهای قدیمی‌در اکثر مناطق ایران رونق و اعتبار دیرین را از دست داده و صنعتگران شاغل نیز بعلت کمی درآمد و کاهش تقاضادر این رشته به مشاغل دیگر روی آورده‌اند ولی زیبائی و تنوع و‌طرحهای متعدد گیوه آنچنان است که هنوز هم دارای متقاضیان فراوانی بوده و از استقبال‌قابل توجهی در فصول بها و تابستان برخوردار میباشد.
گیوه کشی یکی از صنایع دستی رایج و بومی استان باختران است و به ویژه در بخش اورامانات از جمله صنایع دستی مسلط میباشد. این صنعت بومی را می توان بر مبنای نوع‌تولید و محل تولید به دو بخش اصلی روستائی و شهری تقسیم کرد.
دو روستای حجیج و نودشه از بخش اورامانات جزو مراکز قدیمی و مهم تولید از گیوه‌می باشند که تخت آن کهنهای است و به نام گیوه زیرهای، شهرت دارد علاوه بر دو روستای‌یاد شده روستاهای دیگری که در آنها قبلاگیوه کشی و گیوه چینی معمول بوده و هنوز هم‌‌این کار ادامه دارد عبارت است از : روستای وراد، خانه دره، شرکان، میریه نروی، وزلی تنگ‌مردان، پیله گر بره سیمین علیا، طلسم، ژامرگ، تومک، زمگه حیدر، حسین آباد دوآب،قشلاق علیا، داربید.
مواد اولیه:
بخشی از مواد مورد مصرف گیوه بافان در محل و بخشی دیگر از نقاط دیگر تهیه میشود.
مواردی که در محل تهیه میشود.
پوست گاو، پیه، نری گاو و نخ تابیده است.
و مواردی که از خارج تهیه می شود عبارت است‌از:
1- برای گیوه های تخت زیره ای رنگ، پارچه نازک نخی، کتیرا، نخ تابیده-قرقره
2- برای گیوه های طرح جدید (تخت چرمی و پلاستیکی)، میخ پوست دباغی شده، پاشنههای لاستیکی، کف های لاستیکی، چسب، پوست، نری گاو،پارچه نخی، موی بز.
کار گیوه کشی معمولا در دو مرحله کارگاهی و خانگی انجام می شود. کارهای مربوط به تخت‌گیوه که کاری مردانه است معمولا در کارگاه و یا مغازه‌ها با ابزار گوناگون انجام می شود. در‌مناطق شهری کارهای مربوط به رویه گیوه توسط زنان و در خانه‌ها صورت می گیرد. این کار در روستاها هم به دست زنان و هم به دست مردان در خانه و قهوه خانه و اماکن عمومی در ایام فراغت انجام می شود.
گیوه نوعی پای افزار است که رویه آن را از ریسمان و نخ پرگ یعنی ریسمانهای پنبهای بافته و زیر،یا ته آن را گاه از چرم و غالبا از لتهای بهم فشرده و درهم کشیده می‌سازند.
در کارگاههای گیوه کشی معمولا سه نفر با هم کار می‌کنند این سه نفر که در یک مقطع‌‌مثلثی شکل بصورت زنجیرهائی و یا تقسیم کار معین کار را شروع می‌کنند و به مرحله انجام‌میرسانند عبارتند از:
1- پرونی paruni که از پارچه‌های رنگ شده فیتیله درست می‌کنند و نسبت به دو نفر دیگر از مهارت و تخصص کمتری برخوردار است در واقع پرونی در مرحله‌شاگردی گیوه کشی قرار دارد.
2- پی کنه گیرpeykanegirکسی که دارای تخصص و‌مهارت است و به مرحله استادی نزدیک می باشد. او بخش میانی کار و به عبارت دیگر بخش‌اتصال فتیله ها را انجام می دهد و تخت گیوه را برای انجام کار نهائی که به دست استاد کار انجام می گیرد آماده می‌کند.
3- کلاشگر kelas-gerکه استاد و معمولا صاحب کارگاه است برش و پرداخت و تکمیل تخت گیوه و بط‌ور کلی موارد حساس و دقیق کار را انجام می دهد. مرحله دیگر اتصال رویه گیوه به تخت گیوه است و محل آنرا استاد کار با‌سوراخهائی که با درفش بوجود می‌آورد تعیین می کند و یک نفر دیگر که معمولا در خارج از‌کارگاه است این محدوده را با ریسمانی که از موی بز تابیده شده می‌دوزد. این کار‌راپرگامارونی pergama-runi و عامل این کار را پرکاماگیر Pergama-Gir می‌نامند.
ابزار کار
در کار گیوه کشی بط‌ور کلی از سه نیروی فشاری کششی و ضربه‌ای استفاده می شود و‌ابزارهای که در این صنعت دستی به کار می رود و جهت استفاده از این سه نیرو است و در‌پاره‌ای موارد به منظور نگهداری و مقاومت، پا هم به کار گرفته می شود و کلیه این نیروها از‌طریق دست وارد می شود پا به لحاظ انعطاف پذیری جایگزین سندان می شود و بط‌ور کلی ابزار‌کار عبارت است از: سندان چوبی، مشته، درفش، کوره درفش درفش ناوکش ، درفش‌‌پرگاماسم، کوره درفش پی کنه، چسنی، پرگاما، گزن، چوب ساوچوکله، روغندان، وز، دوار‌گیر، گوره گیر، قوتله، چاقو، پواز، گیره پی کنه.
مراحل مختلف ساخت:
1- آماده کردن پوست که مراحل زیر را شامل می شود و همه کارهای آن توسط استاد کار انجام می گیرد.
الف - خیس کردن
ب - گستردن آن روی زمین
ج - خاک یا خاکستر پاشیدن روی آن که به تدریج آب پوست را می‌کشد و خشکش میکندکه‌‌این کار گاهی از یکماه هم بیشتر به طول می‌انجامد.
د- نرم کردن پوسته رشته کردن پوست و درست کردن نسخه های باریک‌‌و زدون مو از تسمه ز نرم کردن تسمه ها با پیه
2- رنگ‌آمیزی پارچه
3- تهیه فیتیله توسط شاگرد
4- پی کنه گیر
کار گیوه کشی معمولا در دو مرحله کارگاهی و خانگی انجام می شود. کارهای مربوط به تخت‌گیوه که کاری مردانه است معمولا در کارگاه و یا مغازه‌ها با ابزار گوناگون انجام می شود. در‌مناطق شهری کارهای مربوط به رویه گیوه توسط زنان و در خانه‌ها صورت می گیرد. این کار در روستاها هم به دست زنان و هم به دست مردان در خانه و قهوه خانه و اماکن عمومی در ایام فراغت انجام می شود.
رنگ در گیوه
رنگ هائی که در تهیه گیوه بکار می رود عبارتند از رنگ‌های آبی ، قرمز، سفید، استخوانی،سیاه رنگ‌های آبی و قرمز که در تخت گیوه بکار برده می شود قبلا تخت گیوهها فقط به رنگ‌‌سفید بود رویه گیوه مردانه معمولا سفید بوده وبرای بافت گیوههای زنانه از نخ‌های رنگین‌و گاه از انواع منجوق نیز استفاده به عمل می‌آید. رنگ استخوانی، رنگ پاشنه و نوک تخت‌گیوه به دلیل استفاده از نری گاو که بعد از خشک شدن حالت استخوانی میگیرد به رنگ‌‌استخوانی است. رنگ سیاه ، رنگ موی بز که در پر گاما به کار میرود. سیاه است این رنگ در زیر رویه قرار می‌گیردو هرگز دیده نمیشود. در باختران 4 نوع گیوه معمول است:
1- گیوه تخت آجیده
2- گیوه تخت چرمی
3- گیوه تخت لاستیکی
4- گیوه رویه ابریشمی
مراکز تولید گیوه در ایران پراکنده بود و تقریبا در بیشتر نقاط کشور نشانه هایی از تولید این محصول می توان دید اما عمدتا مناطق مختلف باختران، استان‌مرکزی، فارس و... مرکز تولید انواع گیوه محسوب می شود.
بخش هنری تبیان
منبع: وانیوز
