مراقب تنبلی چشم کودک باشید

رشد و تکامل مرکز بینایی در مغز، از دوران جنینی تا حدود 10 سالگی ادامه دارد، اما حداکثر سرعت رشد آن تا 3 سالگی است. نتیجه تکامل دستگاه بینایی در این دوران، دید واضح و کامل است.

در این مدت بخصوص در سه سال اول زندگی، هر عاملی که باعث اشکال دید در یک یا هر دو چشم کودک شود، رشد و تکامل دستگاه بینایی را متوقف می‌سازد و در نتیجه باعث کاهش میزان بینایی می‌شود.

در نتیجه امکان دارد چشمی که از نظر ظاهر کاملا طبیعی است، از بینایی کامل و طبیعی برخوردار نباشد.

تنبلی چشم یا آمبلیوپیا  (Amblyopia)نوعی کاهش بینایی است که در آن نمی‌توان در چشم و یا در راه‌های عصبی بینایی، هیچ‌گونه عیب ساختمانی واضحی یافت. در واقع از مواردی است که نه بیمار چیزی می‌بیند و نه پزشک در چشم بیمار چیزی می‌بیند.

چشمی که دید کمتری دارد دچار تنبلی چشم است، به شرط این که در ته چشم نیز نتوان هیچگونه مشکل ساختمانی که مسئول کاهش بینایی باشد، پیدا کرد.

علل

- ارث: کودکانی که در خانواده آن ها سابقه تنبلی یا انحراف چشم وجود دارد، باید در اوایل دوران کودکی توسط چشم پزشک معاینه شوند.

- عیوب انکساری چشم (دوربینی، نزدیک بینی یا آستیگماتیسم) : اگر دید هر دو چشم بسیار کم باشد، هر دو چشم و اگر تفاوت بین آنها زیاد باشد، چشم ضعیف‌تر نمی‌تواند تصویر واضحی از اشیاء را دریافت کند و دچار تنبلی می‌شود.

در تنبلی چشم ناشی از عیوب انکساری، ظاهر چشم ها طبیعی به نظر می رسد، اما بینایی یکی از آن ها و یا هر دو چشم ضعیف می شود. این حالت از لحاظ تشخیصی مشکل ترین نوع تنبلی چشم است.

- اگر یک چشم نزدیک بین و دیگری دوربین باشد، کودک چشم نزدیک بین را برای بینایی ترجیح می‌دهد، بنابراین چشم دوربین مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و تنبلی پیدا می‌کند. این حالت حتی ممکن است باعث تنبلی هر دو چشم شود.

- انحراف چشم (لوچی یا استرابیسم) : می‌تواند باعث دو بینی شده در نتیجه تصویر واضحی روی شبکیه تشکیل نشود. بدین ترتیب مغز بتدریج برای حذف دو بینی، تصویر چشم منحرف را حذف کرده و کودک فقط از چشم سالم استفاده می نماید که این مساله به مرور، سبب تنبلی چشم منحرف می شود.

-اشکالات مادرزادی در ساختمان چشم، مانند: آب مروارید، کدورت قرنیه یا زجاجیه و پایین افتادگی پلک باعث می‌شود که چشم نتواند تصویر واضحی از اشیاء دریافت کند و بتدریج دچار تنبلی شود.

علائم

این اختلال معمولاً در سنین زیر 6 سال ایجاد شده و اغلب توسط والدین، معلمان و یا پزشک کشف می‌شود.

در سنینی که کودک قادر به بیان مشکلات خود می‌باشد ممکن است از: ضعف بینایی، خستگی چشم و یا سردرد شکایت داشته باشد.

زمانی که تنبلی چشم ناشی از عیوب انکساری باشد، تشخیص آن مشکل است، زیرا کودکان به راحتی توسط چشم دیگر می‌بینند و کمبود دید در چشم بیمار را جبران می‌کنند.

پیشگیری

تنبلی چشم نوعی اختلال بینایی است که اگر به موقع تشخیص داده و درمان نشود، فرد را از یک چشم بسیار کم بینا یا نابینا می‌کند و با تشخیص به موقع، به راحتی و کاملا قابل درمان است.

تنها راه پیشگیری از تنبلی چشم تشخیص به موقع عوامل ایجاد کننده آن است و چون بسیاری از این عوامل برای خانواده‌ها ناشناخته است، چشم همه کودکان باید حداقل سه بار قبل از دبستان در زمان های مختلف معاینه شود.

همچنین اگر کودکی انحراف چشم دارد، والدین باید به محض تشخیص، او را نزد متخصص برده و تحت درمان قرار دهند.

تشخیص

از نشانه های تشخیصی آن است که: اگر یکی از چشم ها تنبل باشد و چشم سالم توسط چشم‌بند بسته شود، ممکن است کودک تلاش نماید تا از اطراف چشم‌بند نگاه کند، یا سعی در برداشتن چشم‌بند نماید و یا اینکه گریه کند. در سن 3 تا 4 سالگی می توان بینایی را با کمک تابلوهای دیواری سنجید.

درمان

درمان تنبلی چشم معمولاً به صورت بستن چشم سالم و وادار کردن مغز به دیدن با چشم تنبل است. این درمان ممکن است هفته‌ها و یا حتی ماه‌ها طول بکشد که البته چشم سالم باید به تناوب باز شود.

در مواردی که تنبلی ناشی از عیوب انکساری است، تجویز عینک یا لنز سبب وضوح تصویر در چشم معیوب و درمان تنبلی خواهد شد.

مواردی نیز که تنبلی ناشی از انحراف چشم است، با جراحی و اصلاح انحراف، قابل درمان است.

*هشدار

- باید توجه داشت در صورتی که اشکال دید کودک، قبل از پنج سالگی درمان شود، حتی اگر چشم در این مدت تنبل شده باشد، با درمان، بینایی کامل بدست می‌آید. بعد از پنج سالگی، هر چه درمان چشم تنبل بیشتر به عقب بیفتد، احتمال بدست آوردن بینایی کامل کمتر می‌شود. بطوری که پس از 7 تا 10 سالگی، درمان هیچ تاثیری در بینایی نخواهد داشت.

- برای جلوگیری از تنبلی چشم، کودک باید بعد از تولد در زایشگاه توسط متخصص کودکان و در سنین 3 تا 4 ماهگی و 2 تا 3 سالگی توسط چشم پزشک معاینه شود.

- اگر کودک 4 تا 6 ساله دارید، هر سال برای سنجش بینایی او به پایگاه‌های سنجش بینایی مستقر در مهدهای کودک و آمادگی مراجعه کنید. اگر پس از سنجش بینایی کودکان در پایگاه‌های سنجش بینایی مراجعه به متخصص توصیه شد، برای پیشگیری از کم بینایی و نابینایی کودک، سریعا اقدام کنید.

فرآوری: مریم سجادپور

بخش سلامت تبیان

دانشنامه رشد

آی آر شفا

نسل فردا

مطالب مرتبط:

این چشم های کوچک باید خوب ببینند

حقایقی درباره ی چشم ‌نوزادان

باورهای غلط درباره چشم

چرا معاینه ی چشم اهمیت دارد؟

از چشم ها مراقبت كنیم