هفت حدیث برای زیارت امام رضا علیه السلام

هنگامی که انسان به زیارت امام معصوم می شتابد و به فضای عطرآگین بارگاه ملکوتی او فیض حضور می یابد، در پرتوی نور آن خورشید گرمی بخش قرار می گیرد تا حرارت معنی، وجود یخ زده او را گرم کند و فروغ دیدار، خانه دلش را روشن سازد و دیده اهل نظر، مس وجودش را کیمیا کند.

آنچه در پی می آید گفتگویی است با حجة الاسلام والمسلمین دکتر محمد شیخ الاسلامی، استاد حوزه و دانشگاه و مدیر گروه معارف رادیو قرآن که در عرصه های گوناگون فرهنگی و پژوهشی دارای فعالیت های چشمگیری بوده اند. در این گفتگو سعی شده است تا مباحثی  پیرامون فضلیت زیارت حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه آلاف التحیة و الثناء، به مناسبت بیست و سوم ماه ذی القعده که در منابع اسلامی به عنوان روز مخصوص زیارت حضرتش معرفی شده است، تقدیم شیفتگان و دلباختگان آن امام همام گردد.

بخش دوم مصاحبه

تبیان: اگر مایلید در ابتدا مقداری درباره اصل زیارت و آثار و برکات زیارت حضرت رضا علیه السلام گفتگو کنیم.

زندگی با برکت امام هشتم حضرت امام علی بن موسی الرضا علیه السلام از جنبه های گوناگونی قابل بررسی می باشد، جنبه های توحیدی، اخلاقی، فقهی، سیاسی، علمی و غیره که هر کدام فصلی جداگانه برای گفتگو و بررسی را می طلبد. یکی از این جنبه ها که بسیار قابل توجه و ارزیابی است، زیارت آن بزرگوار می باشد.زیارت حضرت امام رضا علیه السلام در بین ما ایرانیان بسیار قابل توجه است و هر ایرانی با آن مأنوس است و شاید بتوان گفت هیچ فرد ایرانی نباشد که در طول عمر خود، به زیارت این امام رئوف نرفته باشد و این تجربه ناب و شیرین معنوی را درک نکرده باشد.

در بحث زیارت، مطالب بسیاری قابل طرح و گفتگوست، از جمله اصل زیارت قبور مطهر ائمه علیهم السلام و تأکیدات فراوانی که در رابطه با آن در آموزه های دینی ما بیان شده است، همچون این آیه شریفه: "واتخذوا من مقام ابراهیم مصلّی" (بقره/125)، وقتی از مقام ابراهیم نبی که تنها جای پای اوست باید تبرک جست، به طریق اولی، قبور اهل بیت علیهم السلام که بدن مطهرشان در آن جای دارد، دارای برکات بی نظیری خواهد بود.

ما معتقدیم که قبور اهل بیت علیهم السلام از آنجائی که محل جسم مطهر آن بزرگواران است مورد توجه روح ملکوتی آن امام معصوم می باشد و پاکی و طهارتی که در آن مزار شریف وجود دارد و مورد تصریح قرآن نیز قرار گرفته است (انّما یریدالله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیراً (احزاب/33)) این طهارت و پاکی در فضای حریم شریف آن بزرگوار نیز جاری می باشد و شامل حال زائران آن امام معصوم نیز می شود. چرا که وقتی انسان خود را در معرض روشنایی خورشید قرار دهد، بواسطه ی آن، تاریکی خود را به روشنایی تبدیل می کند و یکسره نور و پاکی می شود. زیرا در متن نور، ظلمت معنا ندارد. بعنوان مثال "تفرقه" یک نوع ناپاکی است که در قرآن رجس و پلیدی شمرده شده است. حال این تفرقه در کنار حرم امام معصوم تبدیل به یکپارچگی و وحدت می شود و این بواسطه الفتی است که به برکت این وجود نورانی، بین قلوب ایجاد می شود. مثلاً شما در حرم امام رضا علیه السلام می بینید که رفت و آمدها و ازدحام گاهی منجر به اذیت شدن زائران می شود ولی با این حال هیچ ناراحتی و کدورت و یا گله ای وجود ندارد، زیرا قلوب به هم متمایل اند و آن تفرقه و ناپاکی در اینجا جایگاهی ندارد. البته واضح است که زائر نباید به هر نحوی که شده خود را به ضریح مطهر نزدیک کند ولو به قیمت ایجاد مزاحمت و ناراحتی برای زائران دیگر که در واقع مهمانان حضرت هستند.

تبیان: در میان زیاراتی که در باب زیارت حضرت رضا علیه السلام وارد شده اند، آیا زیارتی هست که با توجه به آن بتوان فضیلت زیارت ایشان را از آن استفاده کرد؟

در رابطه با زیارت حضرت امام رضا علیه السلام، زیارات متعددی در منابع روایی ما وجود دارد، که یکی از آنها "زیارت هفت حدیث" است. وجه تسمیه این زیارت به این نام اینست که در متن آن، هفت حدیث نورانی از اهل بیت علیهم السلام در فضیلت زیارت حضرت رضا علیه السلام وجود دارد. صرف نظر از سند معتبر این زیارت که در بحارالانوار و کامل الزیارات نقل شده و اعتبار آن نیز بررسی شده است، خود زیارت خصوصیت ویژه ای دارد و آن وجود همین هفت روایت زیبا و نورانی در متن آن است که هر کدام امیدبخش تر و نویددهنده تر از دیگری است. اساساً ائمه اطهار علیهم السلام بسیاری از معارف را در قالب زیارت به ما انتقال داده اند. از جمله همین زیارت شریف.

تبیان: اگر ممکن است مقداری به این احادیث بپردازیم.

اولین روایتی که در زیارت هفت حدیث بیان شده، روایت نورانی رسول اکرم صلی الله علیه و آله در فضیلت زیارت امام رضا علیه السلام است. قبل از اینکه حدیث را بیان کنم، بهتر است مقداری درباره ارتباط عمیقی که بین وجود مقدس نبی اکرم صلی الله علیه و آله و وجود نازنین سلاله پاک ایشان حضرت امام رضا علیه السلام وجود دارد مقداری گفتگو کنیم. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دو نفر را پاره تن خویش معرفی کردند یکی صدیقه طاهره علیهاالسلام و دیگری امام رضا علیه السلام. و این به خاطر سنخیت زیبا و قابل توجهی است که بین رسول اکرم صلی الله علیه و آله و امام رضا علیه السلام وجود دارد.

خود امام رضا علیه السلام فرمود: کسی که مرا زیارت کند مانند این است که رسول خدا صلی الله علیه و آله را زیارت کرده است. روایت جالبی داریم که به همین رابطه زیبا اشاره می کند. مردی می گوید: در همان زمانی که حضرت در بین راه مدینه و طوس بودند، شبی در خواب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را دیدم که به مسجد جامع شهر ما تشریف آورده بودند. من در خواب به مسجد رفتم و محضر رسول خدا مشرّف شدم، دیدم در کنار ایشان ظرف خرمایی وجود دارد که از آن به مردم مرحمت می کنند. ایشان مشتی خرما نیز به من دادند. من عرض ارادت و تشکر کردم و به منزل برگشتم. در راه تعداد خرماها را شمردم و دیدم مثلاً 19 تا خرما می باشد. در خواب پیش خود فکر کردم که شاید این بدان معناست که از عمر من 19 سال دیگر باقی مانده است. مرد می گوید: صبح فردا خبردار شدم که حضرت رضا علیه السلام به مسجد جامع شهر تشریف آورده اند. من هم خدمت حضرت رسیدم.

در مسجد امام رضا علیه السلام در گوشه ای نشسته بودند و از ظرف خرمایی که در کنارشان بود به مردم مرحمت می کردند. این صحنه را که دیدم، خواب شب گذشته ام برایم تداعی شد. وقتی حضرت به من نیز مشتی خرما دادند من همانجا آنها را شمردم، دیدم تعداد آنها با تعداد خرماهایی که در خواب از رسول خدا گرفته بودم برابر بود. از آنجائی که تصور می کردم تعداد این خرماها همان تعداد سالهایی است که از عمر من باقی مانده، از امام رضا علیه السلام خواستم تا خرمای بیشتری به من دهد. حضرت تبسمی به من کردند و فرمودند: اگر جدّم رسول خدا دیشب به تو خرمای بیشتر می دادند من هم همان را انجام می دادم.

این روایت اشاره به همان ارتباط تنگاتنگ بین رسول خدا صلی الله علیه و آله و امام رضا علیه السلام دارد. درست مانند همان سنخیت عمیقی که بین حضرت معصومه علیهاالسلام و حضرت صدیقه طاهره علیهاالسلام وجود دارد و به همین خاطر است که آیة الله مرعشی نجفی(ره) گفتند حضرت صدیقه علیهاالسلام در خواب به پدرم فرمودند که هرگاه خواستی مرا زیارت کنی، به زیارت دخترم در قم برو؛ و ایشان گفتند همان باعث شد که پدرم به قم بیایند و در آنجا ساکن شوند.

اولین حدیث در زیارت هفت حدیث، از رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می باشد که می فرمایند: «سیدفن بضعة منی بأرض خراسان، ما زارها مکروب إلّا نفس الله کربه و لا مذنب إلّا غفر الله ذنبه»؛ هیچ شخص گرفتاری نیست که امام رضا علیه السلام را زیارت کند، جز این که گرفتاری او برطرف می شود و هیچ شخص گنهکاری نیست که حضرت را زیارت کند، مگر این که گناهانش بخشیده می شود.

این روایت ناظر به همان مطلبی است که در ابتدای بحث عرض کردم، که اقتضای زیارت امام رضا علیه السلام این است که ناپاکی ها را از بین می برد و سبب آمرزش گناهان می گردد و گرفتاریها و مشکلات به برکت این وجود مبارک از بین می روند.

تبیان: پس چرا گاهی بعد از زیارت، هنوز بعضی از گرفتاریها باقی هستند؟

به طور کلی، گرفتاری ها را می توان به دو دسته تقسیم کرد، یک دسته گرفتاری هایی هستند که تنها از منظر ما گرفتاری تلقی می شوند و دسته دیگر گرفتاریهایی اند که از منظر خداوند، گرفتاری شمرده می شوند. در واقع برخی گرفتاریها که از دید ما گرفتاری هستند، در منطق قرآن و آموزه های دینی گرفتاری به حساب نمی آیند. در این زمینه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند: همانگونه که یک مادر با دادن شیر به کودکش، او را رشد می دهد، خداوند نیز با بلایا و گرفتاری ها بندگانش را پرورش می دهد. از این روایت شریف، جواب سوال شما روشن می شود، و آن این که بعضی از سختی هایی که ما آن را بلا و گرفتاری می دانیم و رفع آن را از امام علیه السلام می خواهیم، در حقیقت گرفتاری نیستند، بلکه خود لطفی از جانب حضرت حق هستند که سبب رشد و پرورش ما می شوند.

در روایتی که از رسول خدا صلی الله علیه و آله در ابتدای زیارت هفت حدیث آمده، منظور این نوع گرفتاری ها نیست، بلکه آن بلایایی که بخاطر اعمال ناپسند ما گریبانگیر ما شده و در واقع محصول ناپاکی های رفتاری ماست. بنابراین آن دسته از گرفتاری هایی که لطف الهی و برای رشد مؤمن هستند، باید وجود داشته باشند، همانطور که خداوند در قرآن می فرمایند: «فلا یأمن مکرالله إلّاالقوم الخاسرون»؛ یعنی فقط افراد زیانکار هستند که مورد آزمایش و بلا قرار نمی گیرند.

تبیان: با توجه به روایت شریف پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، آیا می توان زیارت حضرت رضا علیه السلام را یک معیار برای تشخیص نوع گرفتاری ها قرار داد؟ این که کدام یک لطف خداست و کدام یک کفاره گناهان ما؟

بله، همینطور است، زیارت امام رضا علیه السلام یک محک است، به این معنا که اگر زائر بعد از زیارت دید که هنوز گرفتاری او حل نشده است، متوجه می شود که این گرفتاری، یک لطف الهی است که برای رشد و تکامل او شامل حالش شده است. البته باید دقت کرد که گاهی نیز این زیارت پربرکت تبدیل به معیار تشخیص نوع عمل بدی که ما انجام داده ایم و این گرفتاری محصول آن است، می گردد، یعنی زائر را به فکر فرو می برد که ریشه این گرفتاری کجا می تواند باشد و به او کمک می کند تا بی تفاوت از کنار این مطلب نگذرد و در رفع منشأ این بلا بکوشد، مانند این که حق الناس بر گردن خود دارد و یا به کسی ظلمی کرده است و مسائلی از این قبیل.

تبیان: آیا امکان دارد گاهی این زیارت بصورت دیگری معیار تشخیص گرفتاری ها واقع شود؟یعنی به برکت این زیارت به فکر فرو برود که شاید یک چیزی که در نظر او گرفتاری نیست، در حقیقت گرفتاری است ولی او به آن توجه نکرده فلذا با شناخت این بلا، در رفع آن اقدام می کند؟

بله، کاملاً درست است، گاهی یک مسئله که اصلاً آن را گرفتاری تلقی نمی کنیم، خود بلایی است که می تواند سبب آسیب زدن به ما شود و این زیارت خود یک فرصت طلایی می شود تا به برکت این وجود نورانی، از آن آگاه شویم و از او بخواهیم تا ما را متوجه آن کند و در رفع آن نیز ما را یاری نماید. برای این که مسئله روشن تر شود مثالی می زنم که بیشتر برای جوانان عزیز ملموس است. گاهی بعضی محبتها و عشق ها که ریشه درست و قابل اعتمادی ندارند، یک گرفتاری هستند که فرد از آن غافل است، زیرا بعضی اوقات افکار و اندیشه های شخص را تحت تأثیر قرار می دهد و حتی گاهی باعث نابود شدن دین او و گاهی هم حتی سبب از هم پاشیدن شاکله ی زندگی او و در نتیجه از دست دادن خانواده اش می شود. این خود یک بلاست که فرد آن را شاید یک لطف هم بداند و این اشتباه است.

گاهی هم ممکن است قضیه برعکس باشد یعنی در میان یک خانواده، رشته محبت و عشق از هم گسسته شده و باید دست باکفایتی باشد که بتواند دوباره این رشته از هم گسسته را به هم پیوند دهد. یکی از بهترین راه های رفع این نوع گرفتاریها، زیارت آقا امام رضا علیه السلام است. همانطور که پیامبر اکرم نیز فرمودند که: ما زارها مکروب الا نفس الله کربه.

روایت دومی که در باب فضیلت زیارت امام رضا علیه السلام در زیارت هفت حدیث آمده است از وجود نازنین آقا امیرالمومنین علی علیه السلام است، حضرت می فرمایند: «سیقتل رجل من ولدی بأرض خراسان بالسم ظلماً، اسمه اسمی و اسم أبیه اسم ابن‏عمران موسی علیه‏السلام، ألا فمن زاره فی غربته غفر الله ذنوبه ما تقدّم منها و ما تأخّر و لو کانت مثل عدد النجوم و قطر الأمطار و ورق الأشجار.»

یعنی در سرزمین خراسان مردی از فرزندان من با زهر کشته خواهد شد که همنام من است و نام پدر او نیز همان نام موسی علیه السلام پسر عمران است، بدانید کسی که او را در غربتش زیارت کند خداوند تمام گناهان گذشته و آینده اش را می آمرزد، حتی اگر به عدد ستارگان و قطره های باران و برگهای درختان باشد.

این که آیا یک زیارت می تواند چنین اثری داشته باشد و آیا می تواند گناهان را به این گستردگی از بین ببرد، در ابتدای بحث اشاره شد که در متن نور، ظلمت جایگاهی ندارد و مفصل عرض کردم.

تبیان: شاید اینجا سوالی مطرح شود و آن این که منظور از گناهان آینده در کلام آقا امیرالمومنین علیه السلام چیست؟ و چگونه گناهان آینده نیز تضمین داده می شود که بخشیده شود؟ آیا این ضمانت باعث جری شدن فرد در گناه، به این اطمینان که هر کاری کند بخشیده می شود، نمی گردد؟

این مسئله در قرآن نیز مطرح شده است، در سوره مبارکه فتح که خداوند به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرماید: «لیغفر لک الله ما تقدّم من ذنبک و ما تأخّر ...» که البته همانطور که مفسّرین نیز فرموده اند در این آیه شریفه منظور گناهان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیست بلکه منظور گناهان امّت ایشان است.

در ذیل این آیه شریفه، گفته شده است که منظور از این که ما گناهان آینده(ماتأخّر) را نیز خواهیم بخشید اینست که ما زمینه گناه در آینده را از سر راه شخص برمی داریم و او را در ترک معاصی یاری می کنیم، مگر این که خود شخص به اراده ی خودش بخواهد مرتکب معصیت شود که در اینجا اختیار را از کسی سلب نمی کنند. درست مانند همان حالتی که در ماه مبارک رمضان نیز وجود دارد که به برکت این ماه مبارک دستان شیاطین بسته می شود و به فرد توفیق توبه داده می شود و شامل نصرت های الهی می گردد. همین حالت در زیارت امام رضا علیه السلام نیز اتفاق می افتد و خداوند به برکت زیارت این وجود پاک، فرد را در ترک معاصی یاری می دهد و توفیق توبه از گناهانی را که بر اثر لغزش در آینده از او سر می زند، نصیب زائر امام رضا علیه السلام می کند. ادامه دارد...

متن زیارت هفت حدیث

بخش دوم این مصاحبه را فردا بخوانید