آفتاب حدیث (2)

هجرتى دیگر

گرچه قم مركز تشیع به شمار مى رفت و هر چه جوینده كلام اهل بیت علیه السلام را سیراب مى كرد اما عطش سیرى ناپذیر كلینى او را بر آن داشت تا آن دیار مقدس را به امید یافتن روایات و احادیث ناشنیده ترك كند.

او روستاها و شهرهایى بود كه كلینى به آن قدم نهاد در آن زمان كوفه یكى از مراكز بزرگ به شمار مى رفت و كمتر محدث و یا محققى بود كه در سفرهاى خود به آن شهر وارد نشده و از محضر عالمان آنجا استفاده اى نكرده باشد.

كوفه در حقیقت جاى تبادل نظر و نقطه آغاز در جهان اسلام به شمار مى رفت كه همه آزادانه در آن به تبلیغ مذهب خود مى پرداختند.

از این رو هر یك از نویسندگان و محدثان مذاهب گوناگون اسلامى مجلس درس و بحثى براى خود برپا داشته بودند و به نقل احادیث خویش مى پرداختند از این رو هر یك از نویسندگان و محدثان مذاهب گوناگون اسلامى مجلس ‍ درس و بحثى براى خود برپا داشته بودند و به نقل احادیث خویش ‍ مى پرداختند .

« ابن عقده » یكى از كسانى بود كه در این شهر سكونت داشت . او از حافظان بزرگ حدیث به شمار مى رفت و حافظه قوى او موجب شده بود كه آیتى از آیات حافظه در جهان شود.(4)

بسیارى از بزرگان مذاهب از محضر او كسب علم مى كردند او اگر چه نظر مذهبى « زیدى جاردى » بود اما زهد و پارسایى از او محدثى موثق ساخته بود كه همه مذاهب در نقل احادیث به او اعتماد داشتند كلینى نیز از این مرد بزرگ استفاده كرده ، از او روایاتى فرا گرفت .

تألیف كافى

بغداد براى كلینى سرزمین تألیف بود. وى در آنجا فرصت یافت تا اندوخته هاى سالها رنج و مشقت را در مجموعه اى گرد آورى كند او كه كمبودهاى جامعه شیعى را به خوبى درك كرده بود و مى دید كه با غایب شدن امام زمان (عج ) و دسترسى نداشتن همه شیعیان به نواب خاص آن حضرت ، جاى كتابى كه در بردارنده تعالیم اسلامى و شیعى باشد، خالى است تلاش خود را در پى تنظیم احادیث گردآورى شده ، جهت داد و براى شیعیان دستورالعمل و كتاب مفسر و مبین تعالیم و احكامى باشد كه قرآن به صورت كلى بیان كرده است .

كتابى است كه كلینى در طى بیست سال تلاش ‍ خستگى ناپذیر به تألیف این اثر جاودانه برترى و فضل علماى تاریخ اسلام به اثبات رساند. كارى كه او در مدت بیست سال براى تشیع به پایان رساند كارى بود كه شش تن از بزرگترین عالمان اهل سنت در مدت یك قرن براى مذهب خود انجام دادند و كتاب كافى مهمترین و نفیس ترین كتاب از مجموعه كتب چهارگانه حدیثى ( كتب اربعه مذهب تشیع است ) است .(6)

كافى در زمانى به تبیین ارزشهاى اخلاقى و اسلامى پرداخت كه اروپاییان دوران بربریت و وحشیگرى را مى گذراند و قبایلشان با قتل و غارت امرار معاش مى كردند.

زمانى كه آنها در جهل غوطه ور بودند و از علم چیزى نمى دانستند و عقل و علم را در دادگاههاى نمى دانستند و عقل و علم را در دادگاههاى تفتیش عقاید قرون وسطایى به محاكمه مى كشیدند اولین باب از اولین كتاب تشیع با عنوان عقل و آنگاه توحید و حجت ، ارزشهاى الهى و انسانى را آموزش مى داد.

كتاب كافى را هر كسى از دیدگاه خود بررسى كرده است .

بر كافى هم فیلسوف شرح نوشته است هم عارف و هم فقیه و این نشانه بزرگى و جامع بودن كافى است .

 شرحهاى مهم عبارت اند از:

1 - مرآت العقول از علامه مجلسى ، كه با دیدى فقهى نگاشته شده است .

2 - شرح صدر المتألهین معروف به ملاصدرا، كه نگرش او نگرشى فلسفى و عرفانى ب احادیث است .

3 - كتاب وافى نوشته ملاحسین فیض كاشانى .

4 - شرح ملا صالح مازندرانى .

كلینى بر مسند تدریس

كلینى در مسیر تحقق و نگارش از تغذیه فكرى شاگردانى كه به امید كسب علم از محضرش به بغداد سفر كردند لحظه اى غافل نبود. او در باور كردن اندیشه خدایى شاگردانش از جان مایه گذاشت .

بسیارى از بزرگان از او روایت نقل كرده اند كه از آن میان احمد بن ابراهیم معروف به ابن ابى رافع صیمرى ، احمد بن احمد كاتب كوفى ، احمد بن محمد بن سعد كوفى ، ابوغالب احمد بن محمد رازى ، عبدالكریم بن عبدالله بن نصر بزار تنسى ، على احمد بن موسى دقاق ، محمد بن مطلب شیبانى ، محمد بن على ماجیلونه ، محمد بن عصام كلینى ، جعفر بن محمد بن قولویة قمى مؤ لف كتاب كامل الزیارات ، هارون بن موسى تلعكبرى ، محمد بن احمد صفوانى و محمد بن ابراهیم نعمانى را مى توان نام برد.(11)

عروج كلینى

كلینى پس از هفتاد سال زندگى كه بیست سال آن تلاش و تحقیق همراه با رنجها و غربتها براى تدوین كتاب كافى بود از این جهان عروج كرد.

 او غروب نكرد بلكه با كتاب ارزشمند كافى هماره در آسمان تشیع پرتو افشانى مى كند.

او گرچه در قفس دنیا زیست اما در فضاى بهشت تنفس مى كرد چرا كه همه لحظه هاى عمرش را با كلام اهل بیت علیه السلام سپرى كرد.

 و سرانجام در ماه شعبان سال 329 ق . عروج كرد. (12) و نه تنها شیعیان بلكه پیروان دیگر مذاهب اسلامى را سوگوار و بغداد را با رفتنش یكپارچه ماتم كرد.

ابوقیراط محمد بن جعفر حسنى (13)یكى از بزرگان بغداد بر پیكر مطهرش نماز خواند و شیعیان با دلى پر اندوه پیكر مقدس او را در باب كوفه بغداد در بازار كوفه و در نزدیكى پل به خاك سپردند.

سلام بر كلینى روزى كه تولد یافت و روزى كه در آسمان دنیاى درخشید و عروج كرد و روزى كه در پیشگاه ذات اقدس او بر انگیخته مى شود.

((ابى الحسن محمد بن قاسم استر آبادى )) استماع حدیث كرده است .(27)

منبع: گلشن ابرار جلد اول

تنظیم: محمد حسین امین گروه حوزه علمیه تبیان