رودربایستی، دشمن دیرینه صمیمیت
رودربایستی از ویژگی‌های ارتباط ایرانی‌ها با یکدیگر است که معمولاً باعث رنج‌های درونی می‌شود. برعکس در روابط صمیمی، این نوع فشارها وجود ندارد و آنچه از منابع دینی‌مان هم می‌آموزیم آن است که دوستان صمیمی با یکدیگر تعارفات و رودربایستی‌های مخرب را کنار می‌گذارند.
تاکنون چند بار اتفاق افتاده است که در مقابل خواهش دیگران و علیرغم میل باطنی خودتان کاری انجام داده باشید؟ تا کنون چند بار شده که برای اینکه دیگران درباره شما فکر بدی نکنند کاری کرده باشید؟ تا کنون چند بار شده که غذایی را با اینکه بدان میل نداشته‌اید خورده‌اید یا برعکس از خوردن غذای محبوبتان آن هم در حال گرسنگی صرف نظر کرده‌اید، صرفاً به خاطر اینکه نکند کسی درباره شما فکری بکند یا اینکه فکری نکند یا آنکه نکند که اگر آن کار را نکنید ناراحت بشود؟ تا کنون چند بار دیگران را تعارف به ورود به منزلتان یا خوردن غذایتان یا استفاده از وسایلتان یا وقتتان کرده‌اید در حالی که در حقیقت به آن تعارف هیچ میل باطنی نداشته‌اید؟
این نوع رفتار ویژه که شاید در بین هیچ ملتی در جهان – بجز ما ایرانیان - وجود نداشته باشد رودربایستی نامیده می‌شود. کافیست که کسی که محبتی به ما دارد یا قدری او را می‌شناسیم به ما رو کند و درخواستی داشته باشد تا ما در موقعیتی قرار بگیریم که توانایی تصمیم منطقی گرفتن را از دست بدهیم. در بسیاری موارد حتی درخواستی هم مطرح نمی‌شود و تنها احتمال و ذهنیت ما نسبت به دیگران است که باعث می‌شود با آن‌ها رودربایستی کنیم.
این در حالی است که آنچه نقش اصلی را در این رودربایستی‌ها به عهده دارد، نوعی فشار است؛ یعنی شخص گمان می‌کند که باید به هر قیمتی که شده درخواست طرف مقابل خود را اجابت کند و الا شرط خویشاوندی و ادب دوستی را رعایت نکرده است غافل از آنکه در بسیاری از موارد، به دلیل آنکه این کار را مختارانه و با طیب خاطر انجام نداده است و نوعی فشار عاطفی زمینه‌ساز آن شده است، این‌گونه تعاملات در درازمدت بر روابط بین آن دو فرد تأثیر منفی خواهد گذاشت.
شاید در ابتدا باور نکنیم اما حقیقت این است که ما در درونمان نسبت به این فشارهای عاطفی حساس هستیم و به سادگی نمی‌توانیم این بارها را تحمل کنیم. به عبارت دیگر فشارهایی که ما به خاطر انجام دادن کاری که بر خلاف میلمان مجبور به انجامش شده‌ایم، تحمل می‌کنیم به صورت مجموعه‌هایی از کینه در وجود ما ذخیره می‌شود و بعد از مدتی تبدیل به نفرت می‌شود.
تیره شدن روابط خیلی از دوستان قدیمی می‌تواند ریشه در همین امر داشته باشد که لااقل یکی از آن‌ها با استفاده از اهرم فشار عاطفی، دیگری را وادار به انجام اموری می‌کرده که انجام دهنده در حقیقت به آن‌ها مایل نبوده است و سرانجام رودربایستی دوام نخواهد آورد و بالاخره روزی پرده‌های خجالت کنار می‌رود و در آن وقت این کینه‌های انباشته شده تأثیر خود را آشکار خواهد کرد.
چگونه از پیدایش این وضع جلوگیری کنیم؟
راه چاره، بازگشت به صمیمیت و دوری از رودربایستی است. دو دوست که به طور حقیقی و نه ظاهراً با یکدیگر صمیمی باشند اگر از انجام خواسته‌های یکدیگر ناتوان باشند به سادگی این امر را با او مطرح می‌کنند و برای انجام آن بر خود سختی وارد نمی‌کنند.
مثلاً اگر یکی از بستگان بخواهد اتومبیل ما را برای سه روز در اختیار بگیرد و یا دوستی مسئولیت رسیدگی و سرکشی از منزلش را در ایامی که در سفر است به ما بسپرد و ما قادر به انجام آن امور نباشیم، دو نوع رفتار می‌توانیم از خود بروز دهیم؛ یکی آنکه به سرعت و بر اثر غلبه رودربایستی پاسخ مثبت بدهیم و دیگر آنکه ابتدا قدری صادقانه با خود فکر کنیم که قادر به پذیرش آن مسئولیت‌ها هستیم یا خیر. در صورت دوم پاسخ هر چه باشد، مثبت یا منفی، نشانه صمیمیتی است که بین ما و او برقرار است؛ زیرا در روابط صمیمی، افراد این قدرت را دارند که با همان شدتی که عواطف و احساسات خود را بیان می‌کنند، بابت اشتباه‌ها و نیز ناتوانایی‌های خود از خدمت رسانی به یکدیگر بدون خجالت عذرخواهی کنند و اساساً روابط صمیمی، روابطی است که هیچ یک از طرفین برای رسیدن به خواسته‌های خود از اهرم‌های فشار - حتی اهرم دوستی و اعتبار خویشاوندی- استفاده نمی‌کنند و طرف دیگر نیز اگر قادر به انجام کاری نیست با لحنی محترمانه و مهربانانه از انجام آن عذر می‌خواهد و عذر او هم توسط درخواست کننده پذیرفته می‌شود.
قرآن کریم در این زمینه توصیه‌ای جالب توجه دارد. در آیه 28 سوره نور قبل از وارد شدن به خانه مردم، دستور می‌دهد که از آن‌ها اجازه بگیریم و در ادامه می‌فرماید: " و اگر گفته شد بازگردید، پس بازگردید، آن برای شما پاکیزه‌تر است و خدا به آنچه انجام می‌دهید داناست" یعنی طبق تعالیم قرآن اگر صاحب‌خانه ای به هر دلیلی توان مهمانداری از یک میهمان سرزده را نداشت نباید از جمله "متأسفانه الآن قادر به پذیرفتن شما نیستم لطفاً باز گردید" خجالت بکشد و نیز میهمان هم نباید از شنیدن این جمله ناراحت شود و نباید آن را نشانه بی حرمتی صاحب‌خانه به حساب آورد.
در آیه 54 سوره توبه هم یکی از خصوصیت‌های منافقان را در کنار کسل بودن در نماز، کراهت داشتن در انفاق‌ها ذکر کرده است: وَ لَا یَأْتُونَ الصَّلَوةَ إِلَّا وَ هُمْ کُسَالیَ وَ لَا یُنفِقُونَ إِلَّا وَ هُمْ کَارِهُون
کراهت در زبان عربی به معنای انجام دادن کاری تحت فشار و اجبار است و در این آیه خداوند منافقان را به خاطر اینکه انفاق‌هایشان از سر اجبار و ظاهر سازی و به خلاف میل باطنی‌شان است انجام می‌دهند، مذمت نموده است. از اینجا می‌توانیم بفهمیم رفتار کسانی که تحت فشار و اجبار ذهنی که نامش رودربایستی است هم کاری را انجام می‌دهند نیز به نوعی در قرآن مذمت شده است.
بسیاری از رو در بایستی ها در روابط انسان با دوستان پیش می‌آید. در این باره نیز توجه به فرمایشان اهل بیت راه گشاست، چنانکه در نهج‌البلاغه می‌خوانیم:
شَرُّ الْإِخْوَانِ مَنْ تُکُلِّفَ لَهُ
یعنی بدترین دوستان انسان کسانی هستند که انسان به خاطرشان به زحمت می‌افتد.
بنابراین قبول زحمت و فداکاری درباره دوستان باید فقط تا آن حد باشد که انسان از درون به آن راضی باشد و دچار رنج و زحمتی نباشد که قلبا آن را نخواهد.
یک دوست صمیمی به محض آنکه احساس کند بر اثر لطف و زحمتی که در حق دوست خود انجام می‌دهد دچار ناراحتی درونی شده است و از حد توانشان بالاتر شده است، از ادامه آن کار صرف‌نظر و عذرخواهی می‌کند. این کار نشانه بی‌محبتی نیست بلکه نشانه‌ای از یک دوستی رشد یافته و صمیمی است.
پس برای جلوگیری از پیدایش دشمنی‌ها و یا حتی ناراحتی‌های فردی در آینده، از همین امروز باید بخواهیم که با کسانی که دوستشان می‌داریم صمیمی باشیم و با خود تمرین کنیم که جمله «دوست داشتم کمکتون می‌کردم اما به دلیل...نمی‌توانم» و امثال آن را با لحنی نرم و دوست داشتنی و با تعبیرات مختلف به کار ببریم تا هم روابط مثبت خود را ادامه داده باشیم و هم از عوارض منفی رودربایستی جلوگیری کرده باشیم.
روح الله رستگار صفت
بخش قرآن تبیان
منابع:
قرآن کریم
بحارالانوار، ج22، ص384
المفردات، راغب اصفهانی، 772
نهج‌البلاغه، ص559
