چند گام تا رسیدن به خوشبختی

سعادت و لذت بسیار به هم نزدیک و قریب الافق هستند و عمده تفاوت آن دو در این است که لذت در موارد لحظه ای و کوتاه مدت نیز به کار می‌رود، ولی سعادت صرفاً در مورد لذت‌های پایدار یا نسبتاً پایدار کاربرد دارد.

در سعادت، لذت پایدار نهفته است و اگر ممکن بود کسی در زندگی همیشه لذت ببرد، او کاملاً سعادتمند بود؛ ولی از آنجا که زندگی خالی از درد و رنج وجود ندارد، می‌توان گفت: سعادتمند در این جهان کسی است که لذت‌های وی از نظر کیفیت یا کمیت نسبت به درد و رنج‌هایش برتری و فزونی دارد.

رستن از گرفتاری‌ها و رنج‌ها و موانع و رسیدن به هدف و مطلوب انسان در راه رسیدن به مقصد و هدف خود پیوسته با موانع و گرفتاری‌ها و دشمنانی درگیر است، ولی با تلاش و جهاد می‌توان این گرفتاری‌ها را برطرف سازد و موانع را از سر راه برداشته، به هدف و مطلوب خویش نایل شود که در این صورت می‌گویند: رستگار شد؛ یعنی رَست و رها شد یا راحت شد و بر دشمن چیره گردید. اما شاید این سؤال پیش آید که چگونه می‌توان به فلاح و رستگاری دست یافت؟

ایمان

ایمان به معنای اذعان و تصدیق به چیزی و التزام به لوازم آن است؛ برای مثال ایمان به خدا در قرآن به معنای تصدیق به یگانگی او و پیامبرانش و تصدیق به روز جزا و بازگشت به سوی او و تصدیق به هر حکمی است که فرستادگان او آورده اند. لازمه ایمان نیز عمل صالح است و ایمان، تصدیق توأم با تسلیم و اطمینان خاطر است. ایمان به خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و ایمان به کتاب‌های پیشین و روز رستاخیز و آخرت، مایه سعادت اخروی می‌باشند.(1)

«مَنْ عَمِلَ صالِحًا مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما کانُوا یَعْمَلُونَ»؛ «هر کس کار شایسته ای انجام دهد، خواه مرد باشد یا زن، در حالی که مؤمن است، او را به حیاتی پاک زنده می‌داریم و پاداش آن‌ها را به بهترین اعمالی که انجام می‌دادند، خواهیم داد.»(2)

تزکیه نفس

خداوند در سوره شمس پس از این که هفت بار به آفریده‌های بزرگ و مهم مثل خورشید، ماه و... قسم یاد نموده، می‌فرماید: «قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَکّاها»؛ «به یقین سعادتمند شد کسی که نفس خود را از آلودگی‌ها (گناهان) زدود و پاک کرد». این نشانگر اهمیت پیراستن جسم و جان از ناپاکی‌هاست که در نتیجه آن، رستگاری و خوشبختی نصیب آدمی می‌شود. وقتی انسان نفس خود را پاکیزه کرد و آن را از صفات حیوانی مبرا نمود، آنچه خیر و مایه رستگاری اوست، از جانب خدا به وی الهام می‌شود.(3)

نماز و زکات

از عوامل بسیار مهم رسیدن به سعادت اخروی نماز و زکات است. «قدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ هُمْ فِی صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ»؛ «مؤمنان رستگار شدند، کسانی که در نمازشان خشوع دارند»؛(3) «قَدْ أَفْلَحَ مَن تَزَکَّی وَ ذَکَرَ اسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّی»؛ «به یقین کسی که پاکی جُست، رستگار شد و آن که نام پروردگارش را یاد کرد، سپس نماز خواند».(5)

کسانی هستند که به هنگام نماز آن چنان حالت توجه به پروردگار می‌یابند که از غیر او جدا می‌شوند و چنان غرق حالت تفکر و حضور و راز و نیاز با پروردگارشان می‌گردند که بر تمام ذرات وجودشان اثر می‌گذارد. این نماز موجب خودسازی و تربیت انسان و وسیله‌ ای برای تهذیب روح و جان است.

ادای زکات و مداومت بر آن نیز که جنبه اجتماعی و مالی دارد، از دیگر صفات مؤمنان و رستگاران است. انسان برای رسیدن به نهایت کامیابی، باید غیر از توجه ویژه به نماز و اعمال عبادی به مسائل اجتماعی که از مهم‌ترین مصادیق آن مسئله زکات است، توجه کند؛ زیرا نماز زحمت جسمی برای فرد به دنبال دارد و زکات دادن، گذشتن از مال دنیا برای رضای خداوند متعال و اثر آن جلا دادن و صفا دادن به قلب و موجب نورانیت روح انسانی است.

وفای به عهد

اگر افراد یک جامعه به عهد و پیمان‌ها پایبند باشند و امانت دار، خیلی از مشکلات حل می‌شود. مسئولیت‌هایی که به افراد واگذار می‌شود، از جمله این امانات است. اگر همه به این نکته توجه داشته باشند که مسئولیتی که به آن‌ها سپرده شده است، امانتی بیش نیست و عهدی است که بین او و اداره یا شرکت و یا نظامش منعقد کرده است، حساس‌تر و دقیق‌ تر خواهد شد تا آن مسئولیت را هم در حضور جامعه و مردم و هم در محضر خداوند باری تعالی بهتر و مفیدتر به انجام برساند و دچار لغزش نشود، با ایمانی راسخ به ادای مسئولیت و تکلیف خویش در قبال جامعه و مردم بپردازد.

جهاد و امر به معروف و نهی از منکر

جهاد و نیز پایداری در مقابله با دشمن و مراقبت از کار دشمن، از عواملی است که نتیجه آن رسیدن به سعادت می‌باشد: «یا أَیُّهَا الَّذینَ امناء إِذا لَقیتُمْ فِئَةً فَاثْبُتُوا وَ اذْکُرُوا اللّهَ کَثیرًا لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»؛ «ای کسانی که ایمان آورده‌ اید! هنگامی که (در میدان نبرد) با گروهی رو به رو می‌شوید، ثابت قدم باشید و خدا را فراوان یاد کنید تا رستگار شوید».(6)

دشمن شناسی، مسئله مهمی است که آدمی همیشه باید مورد توجه قرار دهد و با توجه به شناختی که از دشمن پیدا کرده، به تدبیر امور بپردازد، راه‌های مقابله با او را کشف کند و نقاط ضعف و قوت او را بشناسد تا هرگز مغلوب دشمن نشود.

از سوی دیگر اگر مسئله امر به معروف و نهی از منکر در جامعه اجرا نشود، عوامل مختلفی که دشمنِ بقای «وحدت اجتماعی» هستند، مانند موریانه از درون ریشه‌های اجتماع را می‌خورند و آن را از هم متلاشی می‌کنند. بنابراین حفظ وحدت اجتماعی بدون نظارت عمومی ممکن نیست.

در حقیقت امر به معروف و نهی از منکر به سعادت انسان منتهی می‌شود: «وَلْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ وَأُوْلَکَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ»؛ «باید از میان شما، جمعی دعوت به نیکی و امر به معروف و نهی از منکر کنند و آن‌ها همان رستگارانند».(7)

توبه

توبه و انابه از گناهان گذشته و قرار گرفتن در زیر چتر حمایت الهی و اطاعت از اوامر خداوند متعال گام مهمی در رسیدن به هدف متعالی انسانی، یعنی سعادت دنیوی و اخروی می‌باشد: «فَأَمَّا مَن تَابَ وَ ءَامَنَ وَ عَمِلَ صَالِحًا فَعَسَی‌ أَن یَکُونَ مِنَ الْمُفْلِحِینَ»؛ «اما کسی که توبه کند و ایمان آورد و عمل صالح انجام دهد، امید است از رستگاران باشد».(8) (9)

پی نوشت ها:

1. ر.ک: مؤمنون: 1؛ بقره: 4؛ لقمان: 4 و 5؛ ترجمه تفسیر المیزان، ج 15، ج 4؛ احسن الحدیث، ج 7، ص 96.

2. نحل: 97.

3. مخزن العرفان، ج4، ص 150.

4. مؤمنون: 1 و 2.

5. اعلی: 14 و 15.

6. انفال: 45.

7. آل عمران: 104.

8. قصص: 67.

9. برای اطلاعات بیشتر ر.ک: مقاله عوامل رستگاری در قرآن، پروین حسینی.

زهرا رضاییان

بخش قرآن تبیان