نگاهی به مستند «دفاع مقدس»

البته در اغلب چنین مناسبت هایی «کیفیت» کمتر مورد توجه قرار می گیرد و معیاری هم برای اندازه گیری آن ارائه نمی شود. در پایان هم با برگزاری یک مراسم ویژه تقدیر و تشکر، همه چیز خوب و عالی جلوه داده می شود و مشخص نمی شود این فعالیت ها با چه کیفیتی صورت گرفته و تا چه اندازه موثر واقع شده است؟

در میان حجم انبوه برنامه های مناسبتی، کمتر پیش می آید که برنامه ای مورد توجه تمامی مخاطبان واقع شود و بتواند مفید واقع شود. از میان برنامه های هفته دفاع مقدس امسال سیما مستند «دفاع مقدس» این ویژگی را داشته و تقریبا توانسته توجه مخاطبانش را به چند نکته کلیدی و مهم جلب کند. البته چنین برنامه هایی با این رویکرد و قالب در سال های گذشته و مناسبت های مختلف نیز تولید شده که نمونه آن، ساخت مستندی درخصوص امام خمینی (ره) بود که با همین ساختار تولید شد.

مستند «دفاع مقدس» تلاش کرده تا مخاطب خود را با برخی از مقاطع و فرازهای مهم تاریخ دفاع مقدس آشنا کند. در این مستند گزارشگران سیما با حضور در مقابل دوربین و با بهره گیری از تصاویر آرشیوی و کمتر دیده شده، تلاش کرده اند تا روایتی جذاب از دفاع مقدس ارائه کنند. البته این مستند در «معاونت سیاسی» سازمان صدا و سیما تولید شده و معاونت سیما به عنوان مهم ترین بخش صدا و سیما، تاثیری در تولید آن نداشته است. به همین دلیل این توفیق نسبی را نمی توان به پای معاونت سیما نوشت و همچان عدم تولید برنامه هایی خوب و جذاب از سوی این معاونت مورد انتقاد است.

مستند دفاع مقدس از چند جنبه قابل توجه و ارزشمند است. جنبه اول اشاره خوب و ملموس به اتحاد مسوولان کشور در زمان جنگ است. برای تبیین این موضوع، سه مجری و راوی برنامه هر کدام لباس یک نیروی درگیر در زمان جنگ ـ یعنی ارتشی، سپاهی و بسیجی ـ را به تن کرده و برنامه را اجرا کردند. با این تمهید خوب و جذاب، برنامه به سراغ هر موضوعی رفته و در جای جای آن به این مسئله اشاره شده که وحدت مسوولان کشور در سال های دفاع مقدس یکی از عوامل موفقیت کشور در جنگ تحمیلی بوده است.تاکید بر چنین موضوعی در شرایط امروز که کشورمان بیش از گذشته نیاز به وحدت دارد، یکی از نقاط مثبت این برنامه است.

ویژگی مهم دیگر این مستند، تلاش در ارائه تصویری درست و اصولی از چهره های شاخص نظام جمهوری اسلامی است. در سال های اخیر شبکه ها و رسانه های خارجی تلاش های فراوانی کرده اند تا در خصوص نقش مقام معظم رهبری در مسائل و موضوع های مرتبط با انقلاب اسلامی و جنگ شبهه ایجاد کنند. این مستند با استناد به تصاویر و فیلم های مستند موجود از دوران دفاع مقدس، تصویری ملموس از حضور مقام معظم رهبری در جبهه های جنگ، نماز جمعه، صحنه های بین المللی و...ارائه می دهد و برای نسل امروز که در آن دوران حضور نداشته، نقش موثر ایشان در تحولات و موضوع های جنگ را تبیین می کند. دیدن تصاویر روزها و سال های دفاع مقدس که از طرفی سرشار از کمبودها و کاستی ها بوده و از طرفی دیگر با اتحاد مسوولان و همدلی مردم به عنوان مقطعی افتخار آفرین ثبت شده، بخش جذاب دیگر این مستند است. این موضوع امکان مقایسه خوبی میان شرایط آن روز جامعه و شرایط امروز پدید می آورد و مخاطبان می توانند با انجام چنین مقایسه ای، قدر رفاه نسبی فعلی و آرامش موجود این سال ها را بدانند.

در کنار این محاسن مستند «دفاع مقدس» از یک ضعف جدی برخودار است که به نظر می رسد به دلیل عدم حضور گروه های مستندساز حرفه ای در کنار سازندگان چنین برنامه هایی باشد. مستند مذکور در ترسیم شرایط حاکم بر کشور در دوران دفاع مقدس، صرفا بر مسائل سیاسی متمرکز شده است اما افرادی که در سال های دفاع مقدس زندگی کرده اند می دانند که در این دوران در کنار تدارکات نظامی، فعالیت های فرهنگی ـ هنری خوبی از سوی هنرمندان در کشور صورت گرفت که در تهییج مردم برای حضور در جبهه های دفاع مقدس نقشی اساسی داشت که در این مستند متاسفانه توجهی به آن نشده است. نکته مهم تر اینکه در کنار جنگ مردم زندگی عادی خود را داشتند که این موضوع هم در مستند دفاع مقدس مورد بی توجهی واقع شده و صرفا این مستند بر مباحث سیاسی متمرکز شده است.جای چنین جنبه هایی در این مستند خالی است و عدم توجه به آن چنین آثاری را خشک و بی روح می کند.

در کنار این ضعف، مشکل دیگر این مستند بهره گیری از ساختاری ابتدایی و ساده برای روایت است. مستند سازی در دنیای امروز کاملا متحول شده و با استفاده از بازسازی صحنه ها، بازسازی برخی موارد با استفاده از انیمیشن و شیوه های ابتکاری اینگونه، مستندهایی تولید می شود که گاه از فیلم های سینمایی جذاب تر است. چنین مستندهایی این روزها به خوراک اصلی بسیاری از شبکه های ماهواره ای فارسی زبان تبدیل شده و با همین آثار بخش عمده ای از علاقمندان به فیلم های مستند به بیننده چنین شبکه هایی تبدیل شده اند. این امکانی است که شبکه های داخلی هم می توانند از آن بهره ببرند تا از موضوع هایی جذاب همچون دفاع مقدس، آثاری تولید کنند که دامنه بینندگان آنها می تواند وسیع و گسترده باشد و به گروه خاصی محدود نشود.