تشخیص اولیه‌ی نوع باکتری‌ها 2

پژوهشگران عزیز یکی از مهارت های پرکاربرد درانجام پروژه های زیست مانند پروژه مبارزه با میکروب ها تشخیص باکتری هاست در ذیل یکی از روش های ساده اما پرکاربرد برای تشخیص باکتری های رایج معرفی شده است پیش از این نیز با روش شناسایی سه باکتری کوکسی، بامیل و کوکوباسیل آشنا شدید.

تشخیص باکتری‌های سخت‌رشد از روی شکل میکروسکوپی

اشکال دیگری که در پی می‌آیند، کم‌تر در نمونه‌های رایج و دسترس دیده می‌شوند. این اشکال باکتری‌ها ویژگی‌هایی دارند که منجر می‌شود معمولاً با روش‌های دیگر رنگ‌آمیزی و دیده شوند.

• اسپریل: برخی از باکتری‌ها به شکل مارپیچ یا سیم تلفن زیر میکروسکوپ دیده می‌شوند. این باکتری‌ها نسبت به دو گروه پیشین کم‌یاب‌تر بوده و در محیط‌های غنی دیده می‌شوند. باکتری‌های هلیکوباکتر در بافت پوشش سطح داخلی معده از این دسته‌اند. این مارپیچی‌ها سخت و انعطاف‌ناپذیرند.

• اسپیروکت: این شکل باکتری نیز مارپیچی و شبیه فنری باز است اما برخلاف قبلی قابلیت انعطاف دارد. شایع‌ترین جنس‌هایی که به این شکل دیده‌ می‌شوند و بیماری‌زا نیز می‌باشند، جنس‌های ترپونما، بورلیا و لپتوسپیرا هستند.

• هلالی: برخی باکتری‌ها کوتاه، نازک و خمیده (ویبریو یا کرسنت) اند و با گروه قبل به لحاظ شرایط رشد شباهت‌های دارند. مثل باکتری ویبریو کلرا که عامل وبا هست.

• چماقی: جنس‌های محدودی از جمله کورینه باکتریوم‌ها دارای شکل ویژه‌ای شبیه چماق، چوب کبریت یا راکت تنیس می‌باشند. علت این شکل ویژه برای باکتری‌های گوناگون، متفاوت است. در کورینه‌باکتریوم وجود گرانول‌ها، انکلوزیون‌ها یا دانه‌های درون سلولی مانند متاکروم‌های پلی‌فسفاتی می‌باشد. در حالی در مورد باسیلوس‌ها به علت بزرگ بودن اسپور انتهایی در آن‌ها می‌باشد.

        

کورینه‌باکتریوم‌های چماقی یا چوب‌کبریتی

باسیلوس اسپوردار شبیه راکت تنیس

• تخم‌مرغی یا گلابی‌شکل:

برخی باکتری‌های بدون دیواره به ویژه در نمونه‌های پزشکی خاص با اشکال متغیر دیده می‌شوند. این نمونه‌ها به دلیل نداشتن دیواره با رنگ‌آمیزی گرم قابل تفکیک نیستند و می‌توانند از جنس مایکوپلاسما باشند. مایکوپلاسماها کوچک بوده و زیر میکروسکوپ نوری به راحتی دیده نمی‌شوند اما روی محیط‌کشت آگاردار کلنی‌هایی به شکل تخم‌مرغ نیم‌رو! تشکیل می‌دهند. کلامیدیاها نیز در این دسته قرار می‌گیرند.

باکتری‌های گرم‌مثبت تخم‌مرغی شکل ممکن است از جنس باسیلوس مگاتریوم باشند. این باکتری‌ها می‌توانند کوتاه یا کشیده هم باشند و دارای اسپور در مرکز (شبیه زرده تخم‌مرغ نیم‌رو!) می‌باشند. توجه کنید که این شکل میکروسکوپی باکتری با مورد قبلی که در مورد کلنی‌های باکتری روی محیط کشت جامد بود، متفاوت است.

• دندریتی:

برخی از مایکوپلاسماها شبیه دندریت یا سلول‌های زائده‌دار زیر میکروسکوپ دیده می‌شوند.

حروفِ چینی

این اشکال به خاطر زاویه‌ی تقسیم در باکتری‌ها به وجود می‌آیند و در هر گروه متفاوت‌ند. برای مثال وقتی دو باکتری به شکل دیپلوکوک به هم چسبیده‌اند معنایش این است که این نوع باکتری تنها یک سطح تقسیم در یک زمان معین دارد. آن‌ها که رشته‌ای به هم چسبیده‌اند دو سطح تقسیم در طرفین دارند و الی آخر.

اهمیت دیگر این اشکال متنوع تجمع این است که به طور سنتی برخی جنس‌ها بر اساس شکل ظاهری یا تجمع‌شان نام‌گذاری شده‌اند و تا امروز نیز این نام برای آن‌ها باقی مانده است.

       

• کپسول:

هاله‌ی شفاف اطراف سلول نشان‌دهنده‌ی وجود کپسول می‌باشد.

تشخیص نوع باکتری از روی تجمع سلول‌های میکروبی

باکتری‌ها هم‌چنین از نظر نوع کنار هم قرار گرفتن زیر میکروسکوپ تفاوت‌هایی نشان می‌دهند. البته این عامل در تشخیص باکتری به اندازه‌ی شکل سلول‌ها کمک‌کننده نیست. ولی دانستن انواع آن برای توصیف شکل ظاهری باکتری به کار می‌آید.

• منفرد

• دوتایی یا دیپلوکوک

• چهارتایی یا تتراد

• رشته‌ای یا استرپتوکوک

• خوشه‌ای یا استافیلوکوک

• هرمی یا سارسین

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان ، تهیه: خانم یزدان پرست

تنظیم: نسرین صادقی