چرا نگرش مردم به دین عوض شده؟
چرا دید بیشتر افراد جامعه نسبت به دین عوض شده است؟ و یا اصولا چرا دین مثل سابق در متن زندگی مردم جریان ندارد و تا حدودی رنگ باخته است ؟
پاسخ :
بدون شک تغییر نگرش انسانها نسبت به هر چیزی عواملی دارد اینک باید دید چه عواملی می‌تواند مایه تغییر نگرش افراد جامعه نسبت به دین شود.
عوامل كم رنگ شدن دین در جامعه (سكولاریزاسیون)
سكولاریزاسیون فرایندی است كه طی آن وجدان دینی، فعالیت‌های دینی و نهادهای دینی، اعتبار و اهمیت اجتماعی خود را از دست می‌دهند.[1] برخی از عوامل پیدایش این فرایند یعنی سكولاریزاسیون درجامعه به شرح ذیل است.
1. خرافاتوجود خرافات و آموزه‌های عقل‌ستیز موجب از بین رفتن باور انسانها به دین می‌شود چرا كه وقتی عقل و دانش بشر به سستی آن خرافات دست یابد اعتمادش به دین را از دست می‌دهد و بدین جهت یكی از عوامل افول دین در جوامع، رخنه خرافات و مطالب نادرست در میان آموزه‌های دینی است.
شهید مطهری به نیكی در این‌باره می‌نویسد: «كلیسا چه از نظر مفاهیم نارسائی كه در الهیات عرضه داشت و چه از نظر رفتار غیرانسانیش با تودة مردم، خصوصاً طبقه دانشمندان و آزادفكران، از علل عمده گرایش جهان مسیحی و به طور غیرمستقیم جهان غیرمسیحی به مادیگری است... فلا ماریون در كتاب «خدا در طبیعت» می‌گوید كلیسا به این شكل خدا را معرفی كرد كه از چشم راستش تا چشم چپش شش هزار فرسخ فاصله دارد.»[2]
2. علم‌زدگی
پیشرفت های صنعتی و علمی موجب گردید تا گمان شود كه علم می‌تواند جای دین را بگیرد و این یكی از عوامل تغییر دید جامعه به دین گردید. برایان ویلسون در این باره می‌نویسد: «كار بست علم ـ به ویژه در فعالیت‌های تولیدی ـ و پیدایش و فنون جدید، از احساس وابستگی انسان به الوهیت كاست.»[3] یكی دیگر از فیلسوفان غربی نیز می‌نویسد: «بر وفق علم‌زدگی یا اصالت علم، گزاره‌ها فقط به میزانی كه با كمیات یا امور واقع تجربی ربط و پیوند دارند محتوای حقیقی و صدق دارند. علم‌زدگی با هر دینی كه شالوده مابعدالطبیعی معناداری دارد ـ قطع نظر از ادعای وحی و تنزیل فرا طبیعی ـ تعارض به بار می‌آورد.»[4]
پس یكی از عوامل افول دین در جوامع علم‌زدگی می‌باشد و البته همانطور كه شهید مطهری به نیكی فرموده‌اند علم به تنهایی برای سعادت‌بخشی انسان كافی نیست و علم و ایمان توأماً مایه سعادت دنیوی و اخروی انسان است و افراط در علم‌گرایی و نادیده گرفتن دین نهایتاً به زیان انسانها تمام می‌شود چنانكه دانشمندان غربی هم بر این امر اعتراف كرده‌اند. جورج سارتن در كتاب شش بال در این باره می‌نویسد:
«علم در بعضی زمینه‌ها ترقیات عظیم و شگفت كرده است ولی در زمینه‌های دیگر مثلاً سیاست ملی یا بین‌المللی كه مربوط است به روابط افراد انسان با یكدیگر، هنوز خود را ریشخند می‌كنیم.»[5]
3. عملكرد حاكمان دینی و دینداران
عملكرد حاكمان دینی تأثیر بسزایی در دینداری مردم دارد. نهرو در این‌باره می‌نویسد: «جنگ و نزاع ناپیدا میان پاپ‌ها در مردم اروپا تأثیر بسیاری به وجود می‌آورد. وقتی كه مردم می‌دیدند كسانی كه خود را جانشین و مظهر خداوند در روی زمین می‌نامند، چنین رفتاری، دارند طبعاً درباره تقدس و درستی و جدی بودن حرف‌هایشان به تردید می‌افتادند.»[6] البته این مسأله اختصاص به حاكمان دینی ندارد بلكه اگر دینداران نیز در رفتارشان دقت نكنند و اصول انسانی و دینی را رعایت نكنند و احیاناً دارای فساد اخلاقی و رفتاری باشند این وضعیت نیز مایه سستی باور جامعه به جایگاه دین در زندگی آدمیان می‌شود. البته انسان هوشیار و دانا همیشه حساب دین را از دیندار و حاكم دینی جدا می‌كند و ارزشمندی و نقش ارزشمند دین را بخاطر عملكرد ناشایست پاره‌ای از دیندارانی كه به آموزه‌های دینی عمل نكرد‌ه‌اند نادیده نمی‌گیرد.
4. تبلیغات ستمگران و حق‌ستیزان
همانطوری كه در طول تاریخ ظالمان با سوء استفاده از مفاهیم و امور ارزشمند و مقدس آدمیان به استعمار جوامع و ظلم بر مردم اقدام كرده‌اند همچنین ستمگران همواره بر علیه دین تبلیغات دروغین كرده‌اند چون دین شعار مبارزة با طاغوت را سر داده و انسانها را با حقائق آشنا می‌سازد خداوند در قرآن می‌فرماید ما هیچ رسولی نفرستادیم الا اینكه شعارش و پیامش به مردم این بود كه با طاغوت‌ها و تجاوزگران مبارزه كنید و خدا را پرستش نمائید.[7] پروفسور هربرت آی‌شیلر استاد ممتاز دانشگاه كالیفرنیا می‌نویسد: «واژه امپریالیسم فرهنگی نشان‌دهندة نوعی نفوذ اجتماعی است كه از طریق آن، كشوری اساس تصورها، ارزش‌ها، معلومات و هنجارهای رفتاری و همچنین روش زندگی خود را بر كشورهای دیگر تحمیل می‌كند.» وی می‌گوید: «امپریالیسم فرهنگی از طریق ارتباطات، پدیده‌ای اتفاقی و اضطراری نیست بلكه برای كشورهای امپریالیستی كه تلاش می‌كنند بدین وسیله تسلط اقتصادی و برتری سیاسی خود را بر ممالك دیگر برقرار و حفظ كنند، امری حیاتی است.»[8] بنابراین استفاده از ابزارهای تبلیغاتی یكی از ابزارها و عوامل مهم ستمگران و متجاوزگران برای كمرنگ كردن ارزش‌های انسانی و دین است.
تا اینجا به پاره‌ای از عواملی كه می‌تواند باعث عوض شدن دید جامعه نسبت به دین شود سخن گفتیم. اكنون به دو نكته پایانی اشاره می‌كنیم. نكته اول :
نكته دوم : نه تنها امروزه انسانها از دین برنگشته‌اند و آن را دست كم نمی‌گیرند بلكه دید انسانها به دین فزونتر و محكم‌تر شده است آری در پرتو پیشرفت‌های ابزارهای اطلاع‌رسانی و علم‌آموزی، انسانها راحت‌تر از حقایق دینی آشنا می‌شوند و از باب نمونه از طریق ابزارهای رسانه‌ای انسانها با كمترین هزینه و زمان به اطلاعات زیادی درباره دین دست می‌یابند و حضور جدی ملت مسلمان در مراسم دینی و مذهبی را می‌توان نمونه‌ای از رشد باورهای دینی آنان به شمار آورد.
خلاصه آنكه بدون شك عواملی مایه افول دین می‌گردد ولی امروزه جوامع مختلف دنیا از جمله ایران اسلامی به ارزش دین پی برده‌اند و در پرتو فراهم شدن بسترهای مناسب و توسعه ابزاهای اطلاع‌رسانی به تعمیق و توسعة باورها دست یافته‌اند.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ سكولاریزم، سید محمدرضا حسینی مطلق، انتشارات پارسایان.
2ـ ریشه‌ها و نشانه‌های سكولاریسم علی ربانی گلپایگانی، كانون اندیشه جوان.
3ـ عرفی شدن در تجربه مسیحی و اسلامی، علیرضا شجاعی‌زند، انتشارات باز.
4ـ سكولاریزم در مسیحیت و اسلام، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم.
پی نوشت ها :
[1] . براین ویلسون، فرهنگ و دین، ویراسته میر چاالیاره، تهران، طرح نو، چاپ اول، 1374، ص124.
[2] . مطهری، مرتضی، علل گرایش به مادیگری، تهران، انتشارات صدرا، چاپ یازدهم، 1368، ص69ـ65.
[3] . فرهنگ و دین، همان، ص141ـ139.
[4] . قدردان قراملكی، محمد حسن، سكولاریزم در مسیحیت و اسلام، قم، مركز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه، 1379، ص86.
[5] . ربانی گلپایگانی، علی، ریشه‌ها و نشانه‌های سكولاریسم، كانون اندیشه جوان، 1379، ص49.
[6] . لعل نهرو، جواهر، نگاهی به تاریخ جهان، مترجم محمود تفضلی، تهران، مؤسسه انتشارات امیركبیر، چاپ دهم، 1377، ج1، ص501.
[7] . نحل/36.
[8] . هربرت شیلر، وسایل ارتباط جمعی و امپراتوری آمریكا، ترجمه احمد میرعابدینی، تهران، سروش، چاپ اول، 1377، ص40.
[9] . دیوید ری گریفین، خدا و دین در جهان پسا مدرن، مترجم حمیدرضا آیت‌اللهی، مركز مطالعات و انتشارات آفتاب توسعه، چاپ اول، 1381، ص151.
گروه دین تبیان
منبع : اندیشه قم
