تبیان، دستیار زندگی
گشت و گذری در استان یزد ( قسمت 16) مجموعه خان این مجموعه در میدان خان شهریزد قرار دارد و شامل مدرسه، بازار و حمام است. این میدان وسیع و خوش طرح از مکان های زیبا و یکی از آثار محمد تقی خان بافقی (متوفی در سال 1213 هـ. ق) ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

معرفی بناهای تاریخی استان یزد (4)

گشت و گذری در استان یزد ( قسمت 16)


معرفی بناهای تاریخی استان یزد (4)

مجموعه خان

این مجموعه در "میدان خان" شهریزد قرار دارد و شامل مدرسه، بازار و حمام است. این میدان وسیع و خوش طرح از مکان های زیبا و یکی از آثار "محمد تقی خان بافقی (متوفی در سال 1213 هـ. ق) است. میدان خان با مغازه های اطراف خود راهی به بازار و مسجد ریگ دارد. مدرسه شفیعیه در زاویه شمال شرقی آن قرار دارد.

مدرسه: مدرسه خان در بازارچه "پنجه علی" شهرستان یزد قرار دارد. بانی مدرسه "محمد تقی خان بن میرزا محمد باقر بافقی" معروف به "خان بزرگ" است. این بنا مربوط به دوران زندیه است و در ردیف حوزه های علمیه یزد به شمار می رود. وصف این مدرسه در کتاب "جامع جعفری" آمده است.

حمام: این حمام که به "گرمخانه نور" نیز شهرت دارد، در سال 1212 هـ. ق در کنار "مجموعه خان" شهرستان یزد بنا شد. حمام خان نیز از جمله تاسیسات "محمد تقی خان بافقی" حاکم یزد است. از تزیینات این حمام، می توان به نقاشی های قسمت شاه نشین آن اشاره کرد. مساحت حمام خان 1170 متر مربع و زیربنای آن نه صد متر مربع است. این حمام به گاوروتون شاه نشین، خزینه و ... مجهز بود. حمام خان امروزه به چاپخانه سنتی تبدیل شده است.

مجموعه سرحوض

مجموعه سرحوض شامل آب انبار و مسجد، در روستای "عزآباد" شهرستان صدوق قرار دارد.

آب انبار: آب انبار سرحوض دارای سردری از اندود کاهگل ظریف با کاربندی گچی و راهروی ورودی آجری است. یک ردیف شبکه آجری کوتاه پس از شرفی بام در پیشانی بنا به چشم می خورد. چهار بادگیر ساده اطراف خزینه آب انبار را احاطه کرده است.

مسجد: این مسجد بنای کوچکی است که بر بام آب انبار سرحوض بنا شده و دارای بادگیر نسبتاً بلندی است. این مسجد در دو قسمت بنا شده و بادگیر، بین این دو قسمت قرار دار. قسمت خلفی حکم گرمخانه را برای مسجد داشته است. در گذشته با توجه به جمعیت اندک روستا، گرمخانه جوابگوی نمازگزاران در زمستان بود. همچنین حوضی بزرگ در جلوی پله های ورودی مسجد قرار داشت و به همین مناسبت نام آن به مسجد و آب انبار سر حوض معروف شده است.

مجموعه ناظم التجار

عمارت ناظم یا حسینیه ناظم التجار در محله قدیمی "گازرگاه" شهر یزد قرار دارد و از شرق با باغ ناظم و حمام گلشن و از غرب با خانه ناظم مرتبط است. بنیانگذار این عمارت "حاج محمد صادق ناظم التجار تهرانی" است و قدمت آن به حدود سال های 1290 تا 1299 (اواخر قرن سیزدهم هـ. ق) می رسد.

از ویژگی های بارز این حسینیه، دیوارهای بلند و کتیبه های خوشنویسی و نقاشی شده آن است. این کتبیه ها با رنگ طلایی و ترکیب بند معروف "محتشم کاشانی" مزین شده است. حسینیه دارای قسمت همکف و زیرزمین است. در مکانی که امروزه منبر در آن قرار دارد، یک پنج دری وجود داشت. یکی از درها به منزل ناظم و نوه او منتهی می شد. ورودی آقایان از در کوچکی بود که امروزه اثری از آن باقی نیست و ورودی بانوان از کوچه پشت حسینیه صورت می گرفت. در انتهای حسینیه حیاطی وجود دارد که آشپز خانه و محل قرار گرفتن دیگ ها بود.

حمام بزرگ گازرگاه، آشپزخانه، اقامتگاه مسافرین، قنات و پایاب و سایر آثار تاریخی اطراف به صورت زیبا و هماهنگ هنوز هم به عنوان یک مجموعه تاریخی استوار، برجای مانده است.

مجموعه (خانقاه) بیدا خوید

در روستای کوچک "بیداخوید" از توابع شهرستان تفت، مجموعه ای ارزشمند شامل مسجد جامع، حمام، بقعه، چله خانه و حسینیه وجود دارد. این محل مدفن "شیخ علی بلیمان بیداخویدی" (متوفی به سال 781 هـ. ق) است. محراب نفیس و کتیبه موجود در آن که به خط بسیار زیبای ثلث و از کاشی معرق است، آیات قرآنی و چندین سنگ قبر با ازاره های مرمرین خوش نقش و تراش، از جمله تزیینات این مجموعه است. گچبری های چله خانه آن نیز، از نمونه کارهای کم نظیر در سطح استان است.

مجموعه سلطان بندرآباد (خانقاه بندرآباد)

مجموعه سلطان بندرآباد در منطقه رستاق شهرستان صدوق، یک مجموعه کم نظیر از طاق و تویزه های ساخته شده با خشت و گل است. این مجموعه که به مرور زمان در زیر ریگ های روان کویری مدفون شده بود، به همت سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران از زیر خاک بیرون آورده شد. عمده ترین عناصر این مجموعه عبارتنداز: خانقاه، مسجد جامع، حسینیه، آب انبار، برج حفاظتی و مقبره که مدفن عده ای از مشایخ سلسله "دادایی" است.

سنگ قبرهای این مجموعه به لحاظ هنر طراحی، خوشنویسی و حجاری بسیار ارزشمندند. در تزیینات این بنا از کاشی های شش گوش فیروزه ای به صورت ازاره استفاده شده و در پاره ای موارد نقش های اسلیمی به صورت معرق به زیبایی آن ها افزوده است.

در مسجد جامع این مجموعه، منبری از کاشی معرق با نقش های گره، اسلیمی و خط ثلث وجود دارد که از نظر هنری، شبیه آن را در هیچ کجای استان نمی توان دید.

منبع: کتاب میراث فرهنگی استان یزد

تهیه و تنظیم: زهره پری نوش

لینک:

- معرفی برج های استان یزد

- معرفی تاسیسات حکومتی استان یزد

- معرفی زیارتگاه های زرتشتیان استان یزد

- معرفی بقعه های استان یزد

- معرفی امامزاده های استان یزد

- معرفی مساجد تاریخی استان یزد

- معرفی آب انبارها ، آسیاب هاو یخچال های استان یزد

- معرفی کاروانسراهای استان یزد

- معرفی بناهای تاریخی استان یزد (2)

- معرفی بناهای تاریخی استان یزد (3)