اداره کلاس

در مقاله قبل، در مورد شیوه قانون‌گذاری صحبت کردیم. در ادامه آن مطالب در مورد دلایل ضرورت وجود ضوابط و روش کار مشخص برای دانش‌آموزان بحث می‌کنیم.

1. 1- برای کاهش حس عدم امنیت در میان شاگردان، باید ضوابط و مقررات مشخص باشد و به روشنی بیان شود تا پیش‌بینی‌پذیر بودن مسائل کلاس، از عدم امنیت و نگرانی دانش‌آموزان کاسته شود. زیرا بخش تحتانی مغز مسئول اعمال حیاتی انسان است و چون این بخش از مغز در هنگام ترس فعال می‌شود، برای یادگیری واقعی باید این بخش از مغز در آرامش باشد.
3. 2- احساس ترس و عدم امنیت، یکی از موانع یادگیری است.

1. 3- وقتی معیارها به طور پیوسته به اجرا درآید، از بروز رفتارهای آزارنده و مخرب غیراجتماعی جلوگیری می‌کند. زیرا این رفتارها در فرآیند یاددهی – یادگیری مطلوب اختلال ایجاد می‌کند.
3. 4- خود معلم با وجود ضوابط از ابتدای کلاس و در مراحل مختلف، می‌داند از کلاس چه می‌خواهد و برنامه مشخصی دارد.
5. 5- با وجود ضوابط مشخص به طور غیرمستقیم به دانش‌آموزان نظم را آموزش می‌دهیم.

حال که با وجود ضرورت ضوابط آشنا شدیم، برای تنظیم آن چه کار باید کرد... 

1. 1- برای تنظیم ضوابط مورد نیاز کلاس باید وقتی را برای تفکر در مورد آنها بگذرانید و مشخص کنید برای مراحل تدریس زیر چه ضوابط مشخص و تعریف‌شده‌ای دارید.

1. 2- اداره کلاس شما باید براساس ویژگی‌های شخصی خودتان باشد و از کپی‌برداری صرف که با روحیه شما سازگار نیست، اجتناب کنید.
3. 3- در مورد ضوابط کار در کلاس، صراحت و قاطعیت داشته باشید.
5. 4- به شاگردان باید تفهیم کنید که چه انتظاری دارید و منطق این ضوابط را نیز برای آنها بیان کنید.

برای روشن شدن مطلب مثال‌هایی از وقت حضور و غیاب و ورود شاگردان به کلاس را در اینجا می‌آوریم.

از سه تا یک آهسته آهسته و بلند می‌شماریم. با این کار به شاگردان هشدار می‌دهم که انتظار این است که ساکت باشند و در ضمن این شمارش، صحبت‌ شان را تمام کنید.

به همه کلاس نظری می‌اندازم تا مطمئن شوم شاگردان همه رو به من نشسته‌اند.

نام شاگردان را یک ‌به ‌یک می‌خوانم.

تذکراتی که مسئولین مدرسه داده‌اند به بچه‌ها اطلاع می‌دهم.

به بچه‌ها اجازه می‌دهم آرام صحبت کنند.

1. 5- با بچه‌ها بحث کنید و آنها را در تعیین ضوابط مشارکت دهید زیرا اگر آنها احساس کنند که در این فرآیند سهیم هستند، ضوابط را بهتر رعایت می‌کنند و هم‌چنین برای پیشبرد مقاصد آموزشی این امر مهم و حیاتی است.
3. 6- از ضوابط نسخه‌ای را نوشته و روی دیوار کلاس بچسبانید، زیرا یادگیری از طریق دیدن بیشتر از شنیدن است.
5. 7- اگر می‌خواهید کلاس مطابق پیش‌بینی شما پیش برود، در روش‌ها و ضوابط، ثبات داشته باشید.
7. 8- این نکته را فراموش نکنید که گاهی شاگردان، معلم خود را محک می‌زنند تا ببینند چقدر در کارش جدی است.
9. 9- جریمه‌های درجه‌بندی شده به منظور تحکیم این روش‌ها در نظر بگیرید و شاگردان را از قبل از آنها مطلع سازید.

اولین خطا: تذکر

دومین خطا: مؤاخذه و درخواست ارایه توضیح از شاگرد

سومین خطا: ماندن در کلاس پس از اتمام مدرسه

چهارمین خطا: تماس با والدین

1. 10- با یک‌بار گفتن، ضوابط به طور خودکار و همیشه اجرا می‌شود. باید مرتب کنترل گردد که مطمئن شوید شاگردان ضوابط را درک کرده‌اند.
2. 11- چون ضوابط برای ایجاد نظم در کلاس و تسهیل در یادگیری است، اگر متوجه شدید ضوابطی که قرار داده‌اید این امر را میسر نمی‌کند، می‌توانید آنها را تغییر دهید.

علاوه بر ضوابط که مواردی تقریباً ثابت در طول سال تحصیلی است. دستورالعمل‌ها نیز وجود دارد.

دستورالعمل‌ها، تدابیر غیررسمی هستند که در یک کلاس معین و یک موقعیت خاص وضع می‌شود که بگوید کارها چگونه انجام یابد. مثلاً در کلاس درس مواردی چون امتحان پیش می‌آید که در همان لحظه دستورالعمل‌هایی را به شاگردان باید داد.

1. 1- دلایل وجود دستورالعمل ار شرح دهید.

راهنمایی‌هایی که برای امتحان روز شنبه، قبل از شروع امتحان می‌دهم. آنها را به دقت دنبال کنید تا بتوانید از عهده امتحان برآیید و موفق شوید.

2. 2- بچه‌ها را سؤال کردن درگیر کنید.

چه عواقبی در انتظار شاگردی است که وسایل لازم را با خود به جلسه امتحان نیاورده باشد.

1. 3- برای مؤثر بودن دستورالعمل‌ها، آنها را باید جدی آموزش داد.
3. 4- دستورالعمل‌ها باید پیوسته اجرا شوند، زیرا اگر پیوسته نباشد، نقض می‌شوند.
5. 5- در دادن دستورالعمل‌ها باید متوسط شاگردان را در نظر گرفت، هرچند بچه‌های ضعیف‌تر را نباید نادیده گرفت.

 دستورهای خاص امتحان را توضیح دهید.

حال اگر ضوابط مناسبی در نظر گرفته باشیم و دستورالعمل‌ها را نیز به درستی به شاگردان منتقل کنیم، آیا در اداره کلاس موفق هستیم یا باز مسایل دیگری نیز هست که باید رعایت کنیم؟

چگونه است که شاگردان بعضی از معلمان را جدی می‌گیرند و بعضی دیگر را نه؟

و چگونه است که بعضی از معلمان از یک کلاس شکایت دارند ولی بعضی دیگر این‌گونه نیستند؟

در اصل معلمان موفق کسانی هستند که پی برده‌اند که باید همه توانایی‌هایشان را در کار معلمی به کار گیرند، این توانایی‌ها چه هستند که معلم می‌تواند استفاده از آنها تأثیرگذار باشد.

در اینجا ما آنها را به شرح زیر معرفی می‌کنیم:

1. 1- استفاده از زبان بدن

هنگام صحبت کردن با شخص یا گروهی، پیام ما علاوه بر آنچه می‌گوییم، از طریق چگونگی گفتن ما منتقل می‌شود.

براساس پژوهش‌ها 7٪ پیام از طریق کلام و واژه‌ها، 38٪ توسط آهنگ صدا و 55٪ توسط زبان بدن منتقل می‌شود.

هم‌چنین معلمانی که در ایجاد ارتباط غیرکلامی تبحر دارند، در انتقال دانش هم موفق‌تر هستند.

ژست شق و رق و باابهت این پیام را به دانش‌آموزان القا می‌کند که همه چیز در کنترل شما است و از طرفی هم می‌توانید بر کارهای بچه‌ ها نظارت کنید.

برای القای این‌که اعتماد به نفس دارید و در موضع ضعف و دفاع نیستید، سعی کنید دست ‌هایتان از دو طرف بدن آویخته باشد و حتی‌الامکان از حلقه کردن دست‌ها بر سینه اجتناب کنید.

1. 2- طرز نشستن و ایستادن

در طرز نشستن و ایستادن خود پیام‌های قوی را به مخاطبین می‌فرستید و هم‌چنین در نشستن و ایستادن قدرتی نسبی نهفته است.

در مدرسه که معمولاً بچه‌ها باید بنشینند، ایستادن در کنار کسی که در حال نشستن است، ایجاد اقتدار می‌کند.

کار ساده‌ای مثل نشستن شما روی صندلی بزرگ می‌تواند در مورد توازن قوا در کلاس پیام نمادین خوبی باشد.

1. 3- صمیمیت

گاهی یکی از بهترین شیوه‌های کنترل شاگردان ایجاد شرایطی است که بتوانید به آنها نزدیک شوید، به طوری که یکی از آنها محسوب شوید.

بعضی وقت‌ها خوب است از فرصتی استفاده کنید و کمی با شاگردان‌تان بنشینید. این کار حس هم‌پایه بودن را ایجاد می‌کند و شاگردان می‌توانند مستقیماً با شما تعامل برقرار کنند.

اگر برای رودررو قرار گرفتن با مخاطب کاملاً بدن خود را بچرخانید، گفت‌وگوی‌تان خودمانی و خصوصی‌تر می‌شود. هم‌چنین این کار نشانه آن خواهد بود که کاملاً به آن توجه دارید و بیشتر علاقه‌مندید که در این کار سهیم باشید.

برای شروع کلاس بهترین حالت یک احوال‌پرسی ساده با شاگردان است.

برای اشاره به یک دانش‌آموز، از انگشت استفاده نکنید زیرا احساس ترس و نگرانی ایجاد می‌کند بلکه از او فاصله بگیرید و مستقیم به او نگاه کنید و اگر لازم شد با دست کامل به او اشاره کنید.

از هر دو شیوه کنترل و اقتدار و جدی بودن و صمیمیت آگاه باشید و به تناسب از آنها استفاده کنید.

1. 4- ارتباط چشمی

چیزی که باعث ناکامی بعضی از معلم‌ها می‌شود، اکراه آنها از ارتباط چشمی در هنگام بیان روش‌ها و ضوابط کلاس است. ارتباط چشمی برای درگیر کردن همه دانش‌آموزان به درس ضروری است.

نگاه به آرامی و باعلاقه به دانش‌آموزان، گفت‌وگوها را صمیمی‌تر می‌کند و آنها را درگیر درس می‌کند، این کار شبیه یک تعهد عاطفی و روانی است.

شاگردان از چشم‌های شما می‌خوانند که چقدر امنیت و اعتماد دارید، زیرا چشم‌ها میزان اعتماد به نفس شما را برملا می‌کند. حتی زمانی که حس درونی شما خلاف این مسأله بود، با این کار به حس اعتماد و امنیت تظاهر کنید.

1. 5- لحن صدا

صدا همراه ژست بدنی مناسب و ارتباط چشمی ابزار بسیار مهمی در کنترل جمعی است.

معلمی که اوضاع را در کنترل ندارد، فریاد می‌کشد پس از آن اجتناب کنید.

صدای خیلی آرام یعنی نداشتن صلابت و در نتیجه کسی به صحبت شما توجه نمی‌کند.

لحن صدا باید محکم و دارای صلابت کافی باشد.

تمام شدن مبحثی از درس و شروع بحث جدید را با تغییر لحن صدا نشان دهید.

در تعیین تکلیف شاگردان، از لحن صریح و قوی استفاده کنید.

می‌توانید صدای خود را ضبط کنید تا از تأثیری که صدایتان ایجاد می‌کند، آگاه شوید.

1. 6- وضع اندامی یا طرز نشستن و ایستادن

اهمیت و اعتبار گفته‌های‌تان را با وضع اندامی که به خود می‌گیرید، مشخص می‌کنید.

حرکات صریح و بی‌پروا، اعتماد به نفس را القا می‌کند، البته نباید غیرعادی باشد که عصبی بودن را نشان می‌دهد.

اگر به دست راست خود برای تأکید بر نکات درسی حرکت دهید باعث می‌شود که مخاطب در جریان ندریس دخیل شود.

کشیدن دست به طرف بدن، گرمی و خواست شما به شرکت همه بچه‌ها در درس را القا می‌کند.

برای اینکه آرامش را به شاگردان انتقال دهید باید پاها را روی هم نیندازید، دست را روی سینه گره نکنید، هنگام صحبت کردن کمی به جلو خم شوید.

ارزش لبخند را کم نگیرید، لبخند زدن و ارتباط چشمی مثبت و طولانی و حلقه نکردن دست‌ها، حس صمیمیت را القا می‌کند.

ژست‌های ناساز، پیام‌های معکوس می‌فرستند.

فشردن لب‌ها به هم، اجتناب از ارتباط چشمی، تکیه کردن به عقب و گره زدن دست‌ها، القا کننده وضعیت دفاعی است.

امید است که این دو مقاله قبل از شروع سال تحصیلی، راه‌گشایی باشد برای دوستانی که تجربه‌های اولین سال تدریس خود را می‌گذرانند.

در آینده در مورد مباحث دیگری با شما سخن می‌گویم...

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه: اکرم فرهانی - تننظیم: یگانه داودی