بختیاری ها بر بام ایران
اگر كوله بار سفر بربندیم و از دامنه كوه های مرتفع و از گردنه رخ با شیب بسیار تند ، كه در دل رشته كوه های راسخ و استوار زاگرس قرار گرفته ، بگذریم ، خود را در میان طبیعتی پاك ، سرشار از لطف و صفا ، محصور در بین كوه های بلند سلسله جبال زاگرس كه قله های سربه فلك كشیده اش ، همیشه پر برف است ، می بینیم . سرزمینی بسیار زیبا و دیدنی با نام چهار محال و بختیاری كه شهر كرد بام ایران را در آغوش گرفته است .
در این استان زیبا كه در میان استان های اصفهان ، خوزستان ، كهكیلویه و بویر احمد و لرستان قرار گرفته ، جلوه مناظر طبیعی و جاذبه های توریستی به حدی زیباست كه گویی نقاش كهنسال طبیعت ، بر فراز زردكوه سر به فلك كشیده ، یك چند به نظاره نشسته و آنگاه مجموعه بدایع طبیعت را یكجا ، در پهنه دشت ها و سینه كوه ها و دره ها و چشمه ساران و جویبارها در كمال هنرمندی نقش زده است .
در حقیقت استان چهار محال و بختیاری ، به اعتبار طبیعت بی همتایش انگار همه جهان است: دشت ، رود ، جنگل های انبوه ، كوه های سر به فلك كشیده ،دره هایی كه نگاه تو را گیج می كنند و آبشارهایی ناپیدا كرانه،همراه با مانده های شگرف باستانی و تاریخی كه هویت منطقه را تشكیل می دهند .
وجود صدها مكان جاذب و دیدنی همچون آبشار آتشگاه لردگان ، دره عشق كوهرنگ ، چشمه دیمه ، سیاسرد ، سندگان ، تالاب چغاخور ، گندمان ، سولقان ، پل زمانخان ، رودخانه زاینده رود ،دشت لاله های واژگون ، غارهای یخی و آهكی ، پیست اسكی چلگرد و بابا حیدر ، پیر غار ، چشمه برم لردگان ، گرداب بن ، دریاچه شلمزار ، بلوط سبز كوه ، بازفت ، مجتمع توریستی سامان ، ارتفاعات زردكوه بختیاری ، چاله های زردكوه و صدها مكان دیدنی دیگر در استان سبب شده تا استان چهال محال و بختیاری به یكی از استثنائی ترین كانون های گردشگری مركز و جنوب ایران تبدیل شود كه هنوز ناشناخته و دست نخورده باقی مانده است.به اعتقاد كارشناسان ایرانگردی و جهانگردی یكی از ویژگی های ممتاز این استان ، فصلی نبودن گردشگری است.مناظر طبیعی به خصوص تنوع رنگ ها در حاشیه زاینده رود در فصل پاییز، همچنین كوچ عشایر بختیاری در این فصل كه سبب جذب بسیاری از گردشگران خارجی و داخلی علاقه مند به مطالعه آداب و رسوم و سنن ایل بختیاری می شود ، سبب شده تا این استان در تمام فصول سال پذیرای گردشگران داخلی و خارجی باشد . استان مرتفع چهار محال و بختیاری در همه فصول و روزهای سال پذیرای كسانی است كه به قصد تماشای دیدنی های آن بار سفر می بندند تا ایامی از سال را با فراغ بال در استان گل و شكوفه و كوه و آب سیر كنند . در جای جای چهار محال و بختیاری ، هنر طبیعت زیبا ، كوه ها و دشت های پر گل ، رودخانه های خروشان و ... دامن گسترده است .
استانی كه بیش از یك درصد وسعت خاك كشور را در بر نگرفته ، ده درصد حجم بارش و بارندگی و آب را در خود اختصاص داده است . به گونه ای كه نبض حیات دو استان بزرگ خوزستان و اصفهان در زرد كوه بختیاری می تپد و دو رودخانه كارون و زاینده رود با عظمت و قدرت فراوان ، اما در كمال فروتنی چون مردمان این استان ، روانه این دو دیار می شوند .
یكی دیگر از امتیازات برجستهی این استان وجود 16 قله مرتفع است كه علاوه بر فراهم آوردن زمینه مناسب كوهنوردی مكانی ویژه برای زیستگاه انواع وحوش از قبیل پلنگ ، قوچ ، میش ،پازن ، خرس قهوه ای ، گراز ،روباه قرمز و انواع پرندگان مانند كبك ، چویبا ، باقرقره و انوع مرغابی است.
علاوه بر دو رودخانه بسیار مهم زاینده رود و كارون كه تنها سالانه از كارون نزدیك به یازده میلیارد متر مكعب آب از منطقه خارج می شود، وجود 20 رودخانه دایمی و خروشان دیگر نظیر بازفت ، كوهرنگ ، آقلاغ ، سبز كوه و خرسان حكایت از وفور نعمت الهی آب در استان دارد . عوامل مساعد جوی و طبیعی ، پوشش گیاهی متنوعی از درختچه های كوچك گون گرفته تا جنگل های بلوط ، پسته وحشی ، بادام ، گردو ، زالزالك و زبان گنجشك را در استان پدید آورده است ضمن آنكه وجود گونه های دارویی در سطح استان ، به ویژه در دامنه های كوهستانی از اعتبارات مهم گیاهان دارویی كشور محسوب می شود .
این استان از نظر تاریخی نیز قدمت دیرینه دارد؛ آثار به دست آمده در استان ، تاریخ هزاره ششم قبل از میلاد را نشان می دهند: ساختار اجتماعی-سیاسی بختیاری كه از شعبه های قوم لر است . به دو بخش بزرگ هفت لنگ و چهار لنگ تقسیم می شود و از ایل ، طایفه ، تیره ، اولاد و خانوار تشكیل شده است .
مورخ مشهور ، عباس اقبال آشتیانی در باره ساكنان بومی شهر كرد می نویسد : اهالی این منطقه از نژاد كردهای اصیل مهاجر كه برای دامداری و دامپروری به این منطقه كوچ كرده و دردشت های سرسبز و دامنه های مصفای این منطقه به زندگی پرداخته اند ومردم شهر كرد و بختیاری از دو نژاد كرد و پارتی ( آریایی ) هستند .
در این میان دستان هنرمند و هنرآفرین زنان و دختران این استان سال هاست كه با حوصله هر چه تمام تر شب و روز در دل تارهای به هم تنیده قالی ، بهترین نقش های اصیل ایران را به نمایش می نشانند و ظرافت و زیبایی زنانه خود را در پود فرش های معروف این خطه به ودیعه نهاده و هدیه دوستداران قالی اصیل ایران می كنند .
سوغات منطقه :
عسل بختیاری با شهرتی جهانی كه در بازارهای مختلف با نام عسل بختیاری ، عسل سبز كوه و عسل زردكوه شناخته می شود .گز، به ویژه گز بلداچی كه طرفداران بسیاری در داخل و خارج از كشور دارد و سوغات اصلی منطقه به شمار می رود .
قارا( قره قورت ) وروغن حیوانی از جمله سوغاتی های تولیدی و اختصاصی استان و به خصوص عشایر و دامداران است .
سیر ، موسیر ، تره كوهی ،كرفس و قارچ از جمله گیاهان خوراكی و دارویی پرطرفدار هستندكه در دامنه های مناطق اردل ، لردگان و زردكوه بختیاری می رویند .
نبات و پولك از جمله تولیدات استان است و در قنادی های سراسر استان به وفور یافت می شود .
محصولات كشاورزی نظیر گردو ، بادام ، كشمش ، برنج ،گندم ، سیب و انگور از دیگر تولیدات استان است .
قالی و قالیچه با شهرت جهانی و نقوشی زیبا كه می توان از نمونه های خستی ، گل مینا،چالشتر، ایلیاتی لچك ترنج ( بی بی باف ) ، تلفیقی از لچك ترنج و بندی"خشتی" گل پتو فرادنبه وگبه گندمان نام برد .علاوه بر نقوش فوق ، طرح های دیگری نظیر بته ( بته سر كج ) ، جقه ای سماوری ( گلدانی ) و نقوش جدیدی چون بافت نقشه شاهنامه ، تصویر حضرت علی (ع)، خانه كعبه ، نقشه آسیا ، نقشه ایران و بسیاری از قالی های منقوش از عناصر طبیعی ، لیلی و مجنون و .... در بیشتر نقاط استان متداول است .
خرسك: خرسك به معنای خرس كوچك ودر اصطلاح نوعی قالی ضخیم را می گویند كه از ارزش و كیفیت پایین برخوردار است . طرح این محصول چندان منقوش نیست.از نقوش ذهنی بافت خرسك می توان از طرح هایدوحوضه ، خشتی و قالبی نام برد ؛ اما نوعی از خرسك به نام گبه از طریق رفت و آمد و سكونت تركان قشقایی استان فارس در شهر گندمان استان یافت می شودكه این رقم ، صادراتی و بنا به سفارش برخی از كشورهای اسكاندیناوی و چند شركت فرش در ایران آماده می شود . تارو پود این محصول از پشم خالص و رنگرزی آن به طریق سنتی و گیاهی ثابت صورت می پذیرد.بافنده ، نقشه گبه را ذهنی بر روی كاغذ معمولی آورده و روی فرش پیاده می كند . نقوش آن تجسم كننده حركت چهار فصل ایل و الهام گرفته از مراتع طبیعی ، اشكال هندسی ، هیئت انسان ، حیوانات و پرندگان اهلی است . این طرح ها معمولاً با رنگ های زرد ، سبز ، قرمز ، آبی ، سرمه ای،قهوه ای و سیاه نشان داده می شود . زمینه اصلی در هر طرحی همیشه رنگ سبز است .
گلیم: گلیم ، زیراندازی مقاوم و منقوش است كه با عبور تارو پودهای رنگارنگ پشمی ، پارچه ای از نخ های زیر و رو به صورت به اضافه (+) بافته می شود . زنان و دختران قانع روستایی این خطه با استفاده از خلاقیت و ابتكار ذهنی بدون استفاده از طرح یا نقشه ، در همه فصل های سال به بافت گلیم كه شامل مراحل ریسندگی ، چله كشی ، برپایی دار و بافت است ،مشغولند .
سرانداز: این فرش زیبا و منقوش را تحت عناوین گوناگون نظیر"گلیم سوزنی " نیز می خوانند . زمینه اصلی سرانداز متشكل از خشت هایی است با طرح های متنوعی چون مناظر طبیعت ، ماكیان و حیوانات،كه بازگو كننده عشق ، هنر ، ذوق و خلاقیت ریشه دوانیده در افكار و اندیشه های روستاییان از دیر باز است و همچنان باقی مانده است .
از دیگر صنایع دستی استان می توان به جاجیم ، چوقا ،خورجین ، سیاه چادر ، سفره ، كمچه دان ( كه محل نگهداری قاشق است )نوعی روانداز برای حفاظت رختخواب و وسایل درون خورجین ، نمكدان(جهت حمل و نگهداری نمك در خانهاست که با مهره های رنگی تزئین می شود، ریس (كه جایگزین طناب و تسمه است )و همچنین گیوه اشاره كرد .
پیست اسكی
بارش فراوان برف كه معمولاً از اواسط آذر ماه شروع شده و گاهی تا اوایل اردیبهشت ماه سال آینده ادامه دارد ، منطقه را زیبا و باشكوه می كند و بدین ترتیب دشتها و ارتفاعات سفید پوش آماده پذیرایی از علاقهمندان به ورزش مفرح اسكی می شوند .
سرزمین بلند و رفیع بختیاری ها ، با طبیعت بكر و دست نیافتنی اش و مردمانی ساده و صمیمی ،خود را برای استقبال از قدوم پرمهر دوستداران هنر ، سبزه ، كوه و آب مهیا می كند .
