تبیان، دستیار زندگی
هر کس در میدان علاقه مندی به خدا جایگاهی دارد و متناسب با رتبه اش فاصله ای با محبوب یافته است. مسلما همه ما دوست داریم که این فاصله را به حداقل برسانیم و به پروردگارمان نزدیک و نزدیک تر شویم. کلید محبوبیت در نزد خداوند در دستان کسانی است که در حلقه اول رف
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

دست رد به سینه دیگران نزنیم!

رفیق فابریک خدا (3)

قرب

هر کس در میدان علاقه مندی به خدا جایگاهی دارد و متناسب با رتبه اش فاصله ای با محبوب یافته است. مسلما همه ما دوست داریم که این فاصله را به حداقل برسانیم و به پروردگارمان نزدیک و نزدیک تر شویم. کلید محبوبیت در نزد خداوند در دستان کسانی است که در حلقه اول رفاقت با خداوند قرار دارند که حضرت ابراهیم علیه السلام نمونه بارز آن است. او که «نشان رفاقت ویژه» را از خداوند دریافت کرده و «مدال خلیل اللهی» را به گردن آویخته، می تواند رموز موفقیتش را در اختیار ما قرار دهد.

از روایات اهل بیت علیهم السلام برمی آید که دستیابی او به این مقام والا به خاطر پنج امتیاز است که یکی از آنها «دست رد نزدن به سینه دیگران» است. امام باقر علیه السلام می فرماید:

«خداوند، ابراهیم علیه السلام را خلیل(خود) قرار داد، چون دست رد به سینه هیچ درخواست کننده ای نمی زد.»(علل الشرائع، ج 1، ص 34)

لازمه زندگی اجتماعی این است که انسان نیازهای خود را با دیگران در میان بگذارد و از آنها درخواست کمک کند. خود ما نیز ممکن است در طول روز درخواست های فراوانی را از دیگران داشته باشیم و در مقابل، بسیاری از کسانی که در دور و بر ما هستند، تقاضایی مشابه از ما داشته باشند

برخورد شایسته با درخواست کنندگان همه ما ممکن است در برابر درخواست دیگران یکی از دو حالت زیر را داشته باشیم. حالت اول این است که ما می توانیم گره از مشکلات دیگران بگشاییم و توان یاری رسانی به آنها را داریم. حالت دوم هم این است که چنین کاری از عهده ما برنمی آید و نمی توانیم درخواست دیگران را اجابت کنیم. حال برخورد شایسته با دیگران را در هر دو حالت، بررسی می کنیم.

اما پیش از آن باید بدانیم که مقصود از «درخواست از دیگران»، گدایی و تکدی گری نیست. بلکه مراد، درخواست هایی است که هر انسانی ممکن است در طول زندگی خود از دیگران داشته باشد.

به طور کلی بشر موجودی است که نیازهای خود را در قالب زندگی جمعی برآورده می کند و با همکاری متقابل بر مشکلات زندگی فایق می آید. لازمه زندگی اجتماعی این است که انسان نیازهای خود را با دیگران در میان بگذارد و از آنها درخواست کمک کند. خود ما نیز ممکن است در طول روز درخواست های فراوانی را از دیگران داشته باشیم و در مقابل، بسیاری از کسانی که در دور و بر ما هستند، تقاضایی مشابه از ما داشته باشند.

این درخواست ها ممکن است از سوی والدین، فامیل، همسایه، دوست، آشنا، رفیق و یا رهگذران و ناآشنایان صورت پذیرد. همچنین ممکن است که تقاضا کننده حاضر باشد در برابر آن اجرت هم بپردازد. اما پرسش این است که در برابر خواسته دیگران چگونه باید عمل کرد:

حالت اول:

صدقه، کمک

توان یاری رسانی داریم: همه ما باید بیاموزیم که اصل اولی در مواجهه با درخواست های دیگران، یاری رسانی و برآورده کردن آن است. خداوند در سوره ضحی آیه 10 خطاب به پیامبر گرامیمان، می فرماید:

«وَ أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَرْ»؛ «و درخواست کننده را از خود مران.»

«لا تنهر» از ماده «نهر» به معنى «راندن توأم با خشونت» است. اما در اینكه منظور از «سائل» در اینجا چه كسى است، چند تفسیر وجود دارد: (تفسیر نمونه، ج 27، ص 107)

نخست اینكه منظور كسانى هستند که سؤالاتى در مسائل علمى، اعتقادى و یا دینى دارند. آیه 7 همین سوره هم می تواند قرینه ای بر این معنی باشد که می گوید:

«وَ وَجَدَكَ ضَالًّا فَهَدى»؛ «و (خداوند) تو را گمشده یافت و هدایت كرد.»

بنابراین گویا خداوند می خواهد در آیه 10 به این نکته اشاره کند که: «تو نیز به شكرانه این هدایت الهى، در هدایت نیازمندان كوشا باش و هیچ تقاضا كننده ای را که در پی هدایت و دانایی است، از خود مران.»

تفسیر دیگر این است که منظور، كسانى است كه داراى فقر مادى هستند و به سراغ تو می آیند. بنابراین در برابر چنین افرادی، باید آنچه در توان دارى به كار گیرى و آنها را مایوس نكنى و از خود نرانى.

تفسیر سوم اینكه، «سوال» هم ناظر به فقر علمى است و هم فقر مادى. به بیان دیگر گویا خداوند، در این آیه به پیامبر دستور می دهد كه «تا می توانی به تقاضاى مشروع دیگران در هر زمینه ای که هست، پاسخگو باش»

آری، این معنی هم با تعالیم همه جانبه اسلام سازگار است و هم با رفتار سرشار از محبت پیامبر مطابقت دارد. بنابراین

بیایید همه با هم به این آیه با معنای وسیعش نظاره کنیم و دست رد به سینه دیگران نزنیم.

بی شک اگر این کار، به یک ادب عمومی تبدیل گردد و یک فرهنگ اجتماعی فراگیر شود، جامعه لبریز از محبت خواهد شد و پیشرفتی روز افزون به خود خواهد دید.

آیا اگر همه ما در تمامی سطوح علمی، در برابر پرسش های علمی دیگران احساس وظیفه ای جدی داشته باشیم، پیشرفت علمی جامعه دو چندان و صعودی نخواهد شد؟ آیا در جامعه کنونی ما پدر در برابر پرسش فرزندش، معلم در برابر پرسش شاگردانش، استاد در برابر کنکاش دانشجویانش و عالم دینی در برابر سوالات مخاطبانش احساس وظیفه ای به رنگ این آیه شریفه قرآن دارند؟ و یا به راحتی و با پاسخی سطحی از کنار همه این پرسش ها می گذرند و اندک زحمتی به خود نمی دهند؟

دوستان خدا همچون ابراهیم نبی و دیگر پیامبران الهی، تا می توانند دست رد به سینه درخواست کنندگان نمی زنند و با این کار خود هم محبت را در عرصه اجتماعی لبریز می کنند و هم تصاعد در رشد و پیشرفت را به ارمغان می آورند

آیا در بعد اجتماعی همه مردم به درخواست های یکدیگر پاسخگو هستند؟ و یا به بهانه های گوناگون از زیر بار مسئولیت چنین درخواست هایی شانه خالی می کنند؟ این درخواست ها ممکن است به شکل های گوناگون صورت پذیرد که موارد زیر نمونه ای از هزاران موردی است که ممکن است در طول روز برای یکایک ما اتفاق افتد. هل دادن یک ماشین تعمیری، تهیه بنزین برای وسیله نقلیه ای که بنزین ندارد، بلند کردن یک بار سنگین، راهنمایی برای یافتن یک آدرس، یاری رسانی در اسباب کشی همسایه و دوست و آشنا، مشاوره برای انجام کارهای روزمره دیگران، پا در میانی در منازعات خیابانی، ریش گرو گذاشتن در دعواهای فامیلی، میانجی گری در اختلافات خانوادگی، قرض دادن به دیگران و یا ضمانت پرداخت وام برای آنها.

روشن است که دوستان خدا همچون ابراهیم نبی و دیگر پیامبران الهی، تا می توانند دست رد به سینه درخواست کنندگان نمی زنند و با این کار خود هم محبت را در عرصه اجتماعی لبریز می کنند و هم تصاعد در رشد و پیشرفت را به ارمغان می آورند.

حالت دوم:

 توان یاری رسانی نداریم :  انسان ممکن است در مواجهه با برخی از درخواست ها توان یاری رسانی نداشته باشد. اما می تواند با راهنمایی یا ابراز همدردی به گونه دیگری به دیگران کمک کند. گاهی هم اگرچه خود توان یاری رسانی ندارد اما می تواند با سفارش و یا پیگیری، مشکل دیگران را حل کند و باری از دوش آنها بردارد.

بنابراین حتی اگر نمی توانیم پاسخی درخور به درخواست دیگران داشته باشیم، نباید با رفتاری ناشایست، دست رد به سینه دیگران بزنیم و آنها را دل آزرده کنیم. امام باقر علیه السلام می فرماید:

«فیما ناجی الله إلى موسى علیه السلام: أكرِمِ السائلَ إذا أتاكَ بِرَدٍّ جَمیلٍ أو إعطاءٍ یَسِیرٍ.»

«از جمله وحى هاى خداوند متعال به موسى علیه السلام این بود: هرگاه سائلى نزد تو آمد، او را گرامى دار، بدین سان كه یا با روى و زبان خوش جوابش كن و یا اندک چیزى به او بده.»

البته باید دانست که این برخورد در موضوع تکدی گری حرفه ای نیست. چرا که کمک کردن به گدایان حرفه ای بر معضلات جامعه می افزاید و سستی و رخوت را به بار خواهد آورد.

سیدمصطفی بهشتی

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.