تبیان، دستیار زندگی
) مجموعه های تاریخی مجموعه امیر چقماق مجموعه امیر چقمان توسط امیر جلال الدین شامی- از سرداران تیموری و حاکم یزد- در قرن نهم هـ. ق در شهریزد ساخته شد. این مجموعه شامل بناهای زیر است. مسجد امیر چقماق (مسجد جامع نو): این مسجد ...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

مساجد استان یزد 

معرفی بناهای تاریخی استان یزد (1)

مجموعه امیر چقماق

مجموعه امیر چقمان توسط "امیر جلال الدین شامی"- از سرداران تیموری و حاکم یزد- در قرن نهم هـ. ق در شهریزد ساخته شد. این مجموعه شامل بناهای زیر است.

مسجد امیر چقماق (مسجد جامع نو): این مسجد در ضلع جنوبی میدان امیر چقماق قرار دارد و بنای آن در سال 841 هـ. ق به اتمام رسید. مسجد امیر چقماق در زمان ساخت در خارج از حصار شهر قرار داشت. مسجد دارای دو ورودی، دو شرق (کوچه مسجد) و شمال (میدان) است. ورودی مسجد به ایوان بلندی منتهی می شود. این مسجد دارای گنبدی دو پوش از نوع تخم مرغ است و سطح بیرونی آن با کاشی های سبز رنگ پوشیده شده است و نیز دو شبستان زمستانی و تابستانی و ماذنه ای مستطیل شکل دارد.

تکیه امیر چقماق: این بنا به شیوه دیگر تکایا دارای دو مناره بلند است و در شرق میدان شهدای یزد قرار دارد. اصل بنای میدان و تکیه امیر چقماق- که سردر بازار قدیم یزد (بازارچه حاجی قنبر) به شمار می رفت. در اواخر قرن نهم هـ. ق هم زمان با ساخت بنای مسجد امیر چقماق ساخته شد. لیکن سردر، دو مناره با ساخت بنای مسجد امیر چقماق ساخته شد. لیکن سردر، دو مناره کاشیکاری رفیع و چند دهانه از طاق نماهای کنونی آن، از بناهای قرن سیزدهم هـ. ق است. تکیه دارای پنج غرفه باطاق های جناقی در دو سمت است. در دومین صفه سمت راست آن، ورودی پاشیر آب انبار بازارچه حاجی قنبر (موزه آب) قرار دارد. راه پله بام تکیه و ورودی منازه ها در اولین صفه سمت چپ واقع است. در نماسازی تکیه از آجرهای لعاب دار و کاشی استفاده شده و پایین مناره ها با خطوط کوفی لاجوردی تزیین شده است. در داخل غرفه وسط بنا، یک قطعه سنگ مرمر به ابعاد 25×25 سانتی متر نصب شده که روی آن نام سازندگان و تاریخ بنا به خط نسخ حک شده است. بر بدنه این سردر و اطراف غرفه ها، آیات قرآنی و اسماء جلاله با کاشی کتیبه سازی شده است.

آب انبار تکیه امیر چقماق: این آب انبار در حد فاصل تکیه و بازارچه حاجی قنبر قرار دارد و قدمت آن احتمالاً به دوران صفویه می رسد. تنها ورودی آن، در دومین صفه تکیه امیر چقماق قرار دارد و هشت پله آن زیر تکیه و مابقی (حدود چهل پله) تا زیر بازارچه حاجی قنبر کشیده شده است. خزانه آن در زیر یکی از مغازه های بازارچه حاجی قنبر قرار گرفته است. پاکار گنبد آب انبار در سطح زمین است. در حقیقت این آب انبار از گونه های نادری است که تیزه گنبد آن نیز، در زیرزمین قرار گرفته است و گنبد آن از بیرون پیدا نیست. این آب انبار دارای چهار بادگیر بود که دو بادگیر آن نابود و ساقه دو بادگیر دیگر که چسبیده به بازاراند، به بلندی یک قامت از پشت بام باقی مانده است.

نخل تکیه امیر چقماق: این نخل به ابعاد8/5× 8/5× 8/5 متر، در ضلع شرقی میدان قرار دارد و یکی از بزرگ ترین نخل های موجود در استان یزد است. این اثر، مجموعه مشبکی از چوب های تراشیده شده با گره چینی ها و تیرهای بزرگ است که تقریباً به شکل درخت سرو (نماد آزادگی) ساخته شده است. این نخل از سال 1229 هـ. ق در میدان امیر چقماق قرار داشته است. (پارچه روپوش سیاه آن با نقش شیرو خورشید که توسط "علی اصغر گرجی" تهیه شده، مربوط به سال 1229 هـ. ق است). از تاریخ دقیق ساخت آن اطلاعی در دست نیست.

بقعه ستی فاطمه: این بنا واقع در شمال میدان و مدفن "ستی فاطمه خاتون" (متوفی در قرن نهم هـ. ق) است. این شخص به همراه همسرش "امیر چقماق" مسجد جامع امیر چقماق را بنیاد نهادند.

این بنا دارای یک اتاق با گنبد شب کلاهی و پوشیده از کاشی های سبز رنگ است. پوشش داخلی بنا از گچ است و تعدادی کاشی های معرق، در مقرنس های آن به کار رفته است.

آب انبار ستی فاطمه: این آب انبار در ضلع شمالی میدان امیر چقماق واقع و به دوره صفوی تعلق دارد. آب انبار دارای دو ورودی است؛ ورودی واقع در میدان آن تخریب و ورودی دیگر آن به عرض سه متر، در کوچه مجاور قرار دارد و دو سکوی نیم متری در دو طرف آن دیده می شود. پس از طی یک پله بدون سقف، سقف آب انبار شروع می شود. تعداد کل پایه ها شصت و چهار عدد است. پس از طی چهل پله محوطه ای به ابعاد 3×2 متر قرار دارد که در دو سمت آن، دو غرفه به ابعاد 5/1×5/1 متر دیده می شود. آب انبار ستی فاطمه دارای پنج بادگیر خشتی و یک مخزن بزرگ است. پوشش خارج گنبد تخم مرغی آن، با آجر پوشیده شده است.

بازارچه حاجی قنبر: بازارچه حاجی قنبر در ضلع شرقی میدان واقع و تکیه امیر چقماق بر درگاه این بازارچه ساخته شده است. این بازار که قدیمی ترین بخش بازار یزد است، از بناهای ساخت "نظام الدین حاجی قنبر جهانشاهی" (861 هـ. ق) است.

مجموعه سهل بن علی

مجموعه سهل بن علی در مرکز شهر یزد قرار دارد و شامل بقعه و مسجد است:

بقعه: این بقعه احتمالاً مدفن "شیخ الاسلام سعید جمال الا سلام محمد بن احمد بن محمد بن مهریزد" از عرفای مشهور یزد در قرن نهم هـ. ق است و یکی از احفادش به نام "مولا نا غیاث الدین علی منشی" از مشاهیر عصر آل مظفر، در سال 784 هـ. ق این مزار را بنا نهاد.

ورودی گنبد در ایوانی به دهانه سه و نیم متر و عمق پنج و نیم متر قرار دارد و صحن بقعه در جلوی ایوان و در ضلع شمالی مسجد قرار گرفته است. گنبد روی چهار دیواری به ابعاد 5/8 × 5/8 و ضخامت 5/1 متر قرار دارد و ابتدا به هشت گوشواره و سپس به شانزده گوشواره ختم می شود. بقعه از خشت و گل بنا شده و از داخل نیز با اندود گچ سفید کاری شده است. در داخل بقعه نیز کتیبه های گچی به خط ثلث دیده می شود.

مسجد: این بنا در ضلع غربی بقعه قرار دارد. یک ورودی آن از کوچه مجاورو ورودی دیگر آن از صحن بقعه است. بادگیر مسجد در ضلع جنوب غربی آن و بر کوچه اشراف دارد. پوشش سقف مسجد از طاق و تویزه است و صحن مشترکی بین بقعه و مسجد وجود دارد. ورودی مسجد از کوچه دارای هشتی با پوشش آجری است و کتیبه ای از کاشی معرق در پاکار سقف آن به چشم می خورد.

مجموعه مارکار

مجموعه ماکار شامل مدرسه، پرورشگاه، برج ساعت و آب انبار است و در محله "تل" شهر یزد قرار دارد. این مجموعه به خواست "پشوتن جی دو سابایی مارکار"- از زرتشتیان مقیم هندوستان- ساخته شد.

ساختمان مدرسه دارای دو قسمت است؛ آموزشگاه که شامل هجده اتاق و یک سالن با گنجایش هشتصد دانش آموز است و پرورشگاه که سه سالن خواب، نه اتاق، زیر زمین و اتاق های مخصوص مدیر پرورشگاه دارد. عمارت پروشگاه و آموزشگاه وابسته به آن در سال 1313 هجری شمسی بنا شد. ساختمان سرایداری آن در ضلع جنوب غربی بنا قرار دارد. سقف کلیه قسمت های ساختمان ضربی ساده و مصالح به کار رفته در آن خشت و گل است. نماسازی کلیه قسمت ها آجری است به استثنای ساختمان کوچک ضلع جنوب غربی (ساختمان سرایداری) که نمایی با اندود کاهگل دارد. دو ساختمان آموزشگاه و پرورشگاه به وسیله ایوان مسقف به هم راه دارند. حیاطی شامل حوض و باغچه ای از درختان مورد و سرو، حد واسط دو ساختمان اصلی است. بالای سردر مدرسه عبارت هرمت، هر خشت و هوشت و بالاتر از آن نماد فرو هر تعبیه شده است. در سالن معبد پرورشگاه نیز دو قاب کاشی که جملات اندرزگونه ای در آن آمده است با نمونه آن به خط میخی در دیوار رو به رویش دیده می شود.

برج ساعت که به یاد بود فردوسی شاعر بزرگ ایران به گاهنامه فردوسی شهرت دارد، در سال 1321 هجری شمسی ساخته شد و توسط بانی آن به شهرداری یزد اهدا شد. بر سنگ مرمر پایین دیواره ضلع شمالی آن چنین آمده است:

به نام اهورا مزدای آفریننده

انیشه نیک، گفتار نیک و کردار نیک

کتاب میراث فرهنگی استان یزد

تهیه و تنظیم: زهره پری نوش

لینک:

-

معرفی برج های استان یزد

-

معرفی تاسیسات حکومتی استان یزد

-

معرفی زیارتگاه های زرتشتیان استان یزد

-

معرفی بقعه های استان یزد

- معرفی امامزاده های استان یزد

- معرفی مساجد تاریخی استان یزد

- معرفی آب انبارها ، آسیاب هاو یخچال های استان یزد

- معرفی کاروانسراهای استان یزد