روز تعطیل شنبه بوده است یا جمعه؟

پاسخ :

«سبات» از مادة «سبت» در اصل به معنای قطع نمودن و سپس به معنای «تعطیل كار» به منظور استراحت آمده است و این‌كه «روز شنبه» در لغت عرب «یوم السبت» نامیده شده به خاطر آن است كه این نامگذاری متأثر از برنامه‌های یهود بوده كه روز شنبه را روز تعطیلی می‌دانستند.[1]

تعبیر به «سبات» در قرآن كریم كه می‌فرماید: «و جعلنا نومكم سباتا ؛[2] و خواب شما را مایة آرامشتان قرار دادیم اشاره لطیفی به تعطیل قسمت‌های قابل توجهی از فعالیت‌های جسمی و روحی انسان در حال خواب است كه موجب استراحت و تقویت روح و جسم و تجدید نشاط انسان می‌شود.[3]

در این كه چرا مسلمانان به جای روز شنبه، روز جمعه را تعطیلی خود قرار داده‌اند و علّت‌های قرار دادن روز شنبه به عنوان «یوم السبت» از ناحیة یهودیان و... احتمال‌هایی وجود دارد از جمله:

1. خداوند تبارک و تعالی روز شنبه را برای یهودیان به عنوان روز استراحت قرار نداد بلكه خودشان این ابتكار را به خرج دادند و روز شنبه را روز استراحت و تعطیلی قرار دادند، و چنین روزی (تعطیلی روز شنبه) در ادیان قبلی نبوده و به خوبی معلوم نیست كه آن‌ها چه روزی را روز استراحت و تعطیلی خود قرار می‌داده‌اند.

2. تعطیلی روز شنبه برای عدّه‌ای از یهودیان آن زمان به خاطر مسئلة امتحان در صید نكردن ماهی از رودخانه و منع شدن آن‌ها از این كار به عنوان اصحاب سبت بود و در واقع روز عبرت گرفتن برای آن عده بود كه می‌بایست آن روز را تعطیل كنند و در آن اندیشه نمایند و این مطلب به مسلمانان ربطی نداشت و استراحت در آن روز نیز در واقع به خاطر ماهی‌ها بود تا بتوانند برای نوشیدن آب شیرین آزاد باشند و در این فاصله یهودیان نیز بتوانند استراحت كنند.[4]

3. احتمال دیگر آن‌كه، فلسفه استراحت در ادیان مختلف با هم دیگر متفاوت است، بعضی از آن‌ها به مقدار كار نكردن و ماندن در خانه برای استراحت اكتفا می‌كنند، ولی با رشد تكامل فكری انسان‌ها و تكامل اقتصاد و صنعت در جهات مختلف، در ادیان بزرگ بعدی، بیكاری نمی‌تواند اسباب استراحت انسان‌ها را فراهم كند، بلكه موجب فتنه، فساد، جنگ و خونریزی و انحرافات دیگر می‌شود و خلاء فكری را به دنبال خواهد داشت كه آثارش را در ایام تعطیلات در خوش‌گذرانی‌های تفریحی مشاهده می‌شود كه در برخی موارد همراه با گناه و مرتكب شدن محرمات است و چه بسا بیكاری به خصوص به قشر جوان و نوجوان یك جامعه، زمینه‌ساز بسیاری از گناهان و انحرافات می‌شود. با توجّه به پیشرفت صنعت و ماشینی شدن مسائل مهم زندگی انسان‌ها فراغت بیشتری پیدا می‌كنند و به همین خاطر بیكاری حتی در یك روز در هفته نه تنها موجب آرامش و استراحت نمی‌شود بلكه در برخی موارد موجب فساد و انحراف می‌شود.

به همین مناسبت روز جمعه با توجّه به اهمیت ویژه‌ای كه از نظر معنوی دارد روز تعطیلی و دست كشیدن از تمام امور قرار نگرفته است بلكه روز نظافت جسمانی و روحانی قرار گرفته و توصیه شده كه در این روز انسان مراسم دعا، عبادت و... را به جای بیاورد؛ «ای كسانی كه ایمان آورده‌اید! هنگامی كه برای نماز روز جمعه اذان گفته شود، به سوی ذكر خدا بشتابید و خرید و فروش را رها كنید كه این برای شما بهتر است اگر می‌دانستید!»[5]

پس انسان‌ها وقت بیكاری و فراغت روز جمعه را به وسیلة دعا و عبادت می‌توانند بگذرانند و از فضیلت فراوان آن هم بهره‌مند شوند و به این وسیله با یاد خدا آرامش و استراحت روحی و جسمی خود را فراهم كند و خستگی جسمی و روحی در طول هفته و آلودگی‌های احتمالی در روزهای كاری هفته را از خود به دور نماید.

4. از جمله مسائل مهمی كه دین مقدس اسلام روی آن تكیه دارد، مسئلة گذراندن ایام فراغت است. در روایات اسلامی و فرهنگ اسلام نیز بر تفریح سالم زیاد تكیه شده و اهمیت ویژه‌ای برای آن در نظر گرفته شده است و برای این ساعات ارزش قرار داده شده و حتی از برخی ورزش‌های سالم در راستای پرورش روح و جسم از ناحیه خداوند متعال به عنوان عبادت یاد شده است. دید و بازدید از دوستان و آشنایان، گردش در صحرا، عبادت، ورزش‌های سالم مثل شنا، كشتی، اسب سواری، تیراندازی و... همه از تفریحات سالمی است كه بر انجام آن‌ها در اوقات فراغت تأكید و سفارش شده است.[6]

امام صادق ـ علیه السلام ـ می‌فرماید: «تفریح و فراغت مؤمن به دیدار و ملاقات برادران و نماز شب و... است.[7] و در روایتی دیگر ابوذر از پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ نقل می‌كند كه آن حضرت فرمود: «... این ساعات (فراغت) كمك و یاری كننده ساعات (كاری و اشتغال) است و وسیلة طهارت و پاك كردن قلوب می‌باشند...»[8]

بنابراین، در فرهنگ اسلامی و دین مقدس اسلام روز جمعه به عنوان روز تعطیلی كار و روز رسیدگی به روح و استراحت جسم قرار داده شده است و از جایگاه ویژه‌ای نیز جهت انجام مراسم دعا و عبادت برخوردار می‌باشد و انسان در این روز باید در پرورش روح و آرامش آن تلاش كند و با تفریح و سرگرمی‌های سالم خستگی را از جسم برهاند.

5. دانشمندان اخلاق، معتقدند كه هر مقدار نیروی مادی انسان در زندگی رفاهی او رشد كند و قوی باشد باید به همان اندازه قدرت روحی و معنوی انسان نیز قوی‌تر شود، تا در حوادث و شرایط سخت هواهای نفسانی و وسوسه‌های شیطانی و خواسته‌ها و تمایلات انحراف‌آور را كنترل و حفظ نماید، انسان همانند اتومبیلی است كه هر چه قدرت و سرعتش زیاد باشد به همان اندازه باید ترمز و كنترل آن نیز قوی و مطمئن باشد؛ به همین جهت دین مقدس اسلام كه آخرین و كامل‌ترین دین آسمانی است، هنگامی كه قوای مادی و صنعتی در آخرالزمان از جهات مختلف قوی و به حداقل تكامل می‌رسد، دین مقدس اسلام حتی در چنین شرایطی نیز تدابیر لازم را برای جلوگیری از انحرافات و مفاسد مختلف در نظر گرفته است و در این زمینه برنامه‌های زیاد را ارائه فرموده كه از جمله آن‌ها تعطیلی و استراحت در روز جمعه است كه در عین حال روز عبادت و نیایش در میان روزهای هفته قرار گرفته است تا توازن میان قدرت مسائل مادی با پرورش و رشد روح انسان‌ها برقرار شود.

پی نوشت ها :

[1] . ر. ك: راغب اصفهانی، مفردات الفاظ قرآن كریم، انتشارات دارالكتاب العربی، ص 94 و 95.

[2] . نبأ/ 9.

[3] . ر. ك: مكارم شیرازی، ناصر و همكاران، تهران، دارالكتب الاسلامیه، چاپ یازدهم، 1371 هـ ، ج 26، ص 19.

[4] . ر. ك: تفسیر نمونه، همان، ج 26.

[5] . جمعه/ 9.

[6] . ر. ك: تفسیر نمونه، همان، ج 24.

[7] . مجلسی، محمد باقر، بحالارانوار، لبنان، مؤسسة الوفاء، 1404 هـ ق، ج 73، ص 59.

[8] . حر عاملی، وسائل‌الشیعه، قم، مؤسسة آل البیت، 1409 هـ، ق، ج 16، ص 96.

گروه دین تبیان

منبع : اندیشه قم