جذابیت یک مسابقه تلویزیونی

مسابقه‌هایی در رقابت با دیگر برنامه‌ها پیروز می‌شوند كه طراحی درستی داشته باشند، به نیازهای مخاطب پاسخ بگویند و بتوانند بینندگان را برای لحظاتی سرگرم كنند. ‌در حال حاضر همه شبكه‌های تلویزیونی یا چندین مسابقه را روی آنتن دارند یا مشغول طراحی مسابقات جدید هستند.

«سرآشپز بزرگ»، «سرزمین دانایی»، «ردپا»، «مشاعره»، «گوی طلایی»، «چهار سه دو یك»، «دو راهی» و «مسابقه محله» عناوین تعدادی از مسابقات فعلی شبكه‌های تلویزیون هستند. برخی كارهای تلویزیونی هم لابه‌لای برنامه‌هایشان مسابقات تلفنی یا پیامكی طراحی می‌كنند. ‌در این گزارش، سراغ چند نفر از دست‌اندركاران مسابقات تلویزیونی رفتیم و از آنها پرسیدیم كه یك مسابقه باید چه برگ برنده‌ای داشته باشد تا به یك برنامه پربیننده تبدیل شود. تهیه‌كنند‌گان مسابقات تلویزیونی هركدام از دیدگاه خودشان عوامل جذابیت زای مسابقات تلویزیونی را عنوان كردند.

مسابقه باید به شرایط زندگی مردم نزدیك باشد

علیرضا ابراهیمی، مجری مسابقه همسفران آفتاب در گفت‌وگو با «جام‌جم» نزدیك بودن مسابقه به شرایط زندگی مردم را شرط اصلی جذابیت یك مسابقه تلویزیونی می‌داند. همسفران آفتاب مسابقه‌ای است كه در آن خانواده‌ها با موضوع روش‌های زندگی پا به میدان رقابت می‌گذارند. به نظر این تهیه‌كننده، فضای مسابقه باید به زندگی واقعی مردم شبیه باشد. او می‌گوید:‌ نباید خیلی وارد فضاهای فانتزی بشویم. همه ما در خانه كفش‌هایمان را واكس می‌زنیم و دوخت‌ و دوز می‌كنیم. در مسابقه هم باید سراغ همین جور كارها برویم.

‌ابراهیمی ادامه می‌دهد:‌ هدف از برپایی چنین مسابقاتی این است كه مهارت‌های زندگی را به مردم آموزش دهیم. یك مرد باید بتواند خودش دوخت و دوز‌های جزیی را انجام بدهد. ممكن است یك روز همسرش در منزل نباشد. مرد نباید كارش لنگ بماند. الان بیشتر آقایان فقط پختن نیمرو و املت را بلد هستند. آشپزی كردن مهارت مهمی است كه ما می‌خواهیم آن را آموزش دهیم. این تهیه‌كننده معتقد است:‌ برخی مسابقات از شركت‌كنندگان می‌خواهند كه كارهای خارق‌العاده انجام دهند. مثلا از مردم می‌خواهند كه نقش یك نیروی آتش‌نشان را بازی كنند و یك نفر را از طبقه دوم نجات بدهند. یا مسابقه مردان آهنین كه فقط قوی‌ترین مردان می‌توانند در آن شركت كنند. این مسابقات هم جذابیت‌های خودشان را دارند. اما مسابقه ما به‌دنبال سنجش توانایی مردم در كارهای روزمره است. ابراهیمی ادامه می‌دهد:‌در بخش عملی ما بچه‌های 7 ‌ساله هم شركت دارند. حتی این طرح را داریم كه بچه‌های 2ساله را هم به برنامه بیاوریم و از آنها بخواهیم در كارهایی مانند سینه خیز رفتن با هم رقابت كنند. این مجری اعتقاد دارد: ‌در یك مسابقه خوب باید حركت و جنب و جوش شركت‌كنندگان را ببینیم و نباید فقط سوال محور باشیم. مجری هم باید بتواند فضا را خوب مدیریت كند. مجری باید قدرت بداهه گویی داشته باشد.

عنصر خلاقیت در مسابقات ما كم شده است

حسین مروی، تهیه‌كننده مسابقه سینمایی «چهار سه دو یك» در پاسخ به این سوال كه چطور می‌توان مسابقات را جذاب‌تر كرد، می‌گوید: به نظر من، مسابقه‌هایی كه حركت‌های نمایشی و تصویری داشته باشند، جذاب‌ترند. البته هدف شبكه 4 فقط ایجاد جذابیت نیست، هدف اصلی انتقال مفاهیم و اطلاعات است. ‌وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر، عنصر تفكر و خلاقیت در مسابقات ما كم شده است. مسابقه هفته یك فكر و ایده درست داشت و با سوال «از كی بپرسم» ایجاد هیجان می‌كرد. اما در حال حاضر مسابقات شكل‌های تخت و ساده‌ای دارند. مثلا شركت‌كنندگان باید از روی حوض آب بپرند یا موانع را رد كنند. شبیه این جور رقابت‌ها را در بیشتر مسابقات بدون هیچ‌گونه نوآوری می‌بینیم. ‌این تهیه‌كننده اظهار امیدواری می‌كند كه سری دوم «چهار سه دو یك» جذاب تر از قسمت اول باشد. او می‌گوید: در سری دوم ارتباط شركت‌كنندگان با هم چهره به چهره است. ضمن این كه ما در این بخش از شركت‌كنندگان تست بازیگری می‌گیریم و خلاقیت نمایشی شان را می‌سنجیم.

جایزه خوب، هیجان مسابقه را بالا می‌برد

از علیرضا سبط احمدی، تهیه‌كننده برنامه سرآشپز بزرگ می‌پرسم كه اهدای جایزه به برندگان چه تاثیری در جذابیت یك مسابقه دارد. وی پاسخ می‌دهد: برای جذاب تر شدن یك مسابقه تلویزیونی چند مولفه داریم كه جایزه یكی از مهم‌ترین آنهاست. هر چقدر كه جایزه بیشتر باشد، هیجان مسابقه بیشتر می‌شود. این هیجان هم شركت كننده و هم بیننده تلویزیونی را درگیر می‌كند. بنابراین میزان و حجم و ارزش جایزه با جذابیت یك مسابقه نسبت مستقیم دارد. در گذشته مسابقات نیم سكه و تمام سكه بهار آزادی هدیه می‌دادند. الان كه قیمت سكه بالا رفته است دیگر سكه نمی‌دهند. حتی اهدای معادل ریالی مبلغ سكه هم در توان برنامه‌سازان نیست. چون خیلی خرج روی دست تهیه‌كننده می‌گذارد. ‌این تهیه‌كننده با بیان این كه در مسابقه سرآشپز بزرگ به برنده هر قسمت معادل یك میلیون تومان كالا هدیه داده می‌شود، می‌گوید: ما به برنده نهایی‌مان معادل 5 میلیون تومان جایزه می‌دهیم. این جایزه‌ها را اسپانسرهای برنامه تقبل كرده‌اند و به برندگان از كالاهای تولید شده توسط خودشان می‌دهند. ‌علیرضا سبط‌احمدی با اشاره به جوایز 300 هزار تومانی مسابقه پیامكی برنامه نود می‌گوید: در آنجا مردم به قصد دریافت جایزه پیامك نمی‌زنند. آنها بیشتر در مسابقه شركت می‌كنند كه نظرشان را اعلام كنند. ولی به نظر من در مسابقات تلویزیونی جایزه‌ها باید میلیونی باشد. باید برنامه‌های مشاركتی تلویزیون با صاحبان صنایع و شركت‌ها بیشتر شود تا تهیه‌كنندگان بتوانند جوایز بزرگ بدهند. مثلا چه اشكالی دارد كه مسابقات تلویزیونی ما به برندگانشان یك دستگاه خودرو جایزه بدهند؟‌

محدودیت‌های مسابقات تلویزیونی

تهیه‌كننده مسابقه سرآشپز بزرگ حضور اسپانسر (حامی مالی)‌ در مسابقات تلویزیونی را ضروری می‌داند و تاكید می‌كند: باید بپذیریم كه مدیریت تولید تلویزیونی دو شاخه دارد. یك شاخه‌اش به مباحث هنری مربوط می‌شود و شاخه دیگرش شامل مسائل صنعتی و بازرگانی می‌شود. در شبكه‌های تلویزیونی مطرح دنیا گاهی برنامه‌ها هزینه‌های خودشان را تامین می‌كنند. ما هم باید به جایی برسیم كه تولیدات فرهنگی‌مان به استقلال برسند. مدیران صنایع میلیون‌ها تومان برای ساخت و پخش پیام‌های بازرگانی خرج می‌كنند. اما بعضی هایشان نمی‌دانند كه اگر اسپانسر یك برنامه بشوند تاثیر بیشتری می‌گذارند. پیام‌های بازرگانی چند‌ثانیه روی آنتن می‌رود اما یك مسابقه تلویزیونی بیننده میلیونی دارد و زمانش هم بیشتر است. حسین مروی: تلاش می‌كنیم سری دوم «چهار سه دو یك» جذاب تر از قسمت اول باشد. در سری دوم ارتباط شركت‌كنندگان با هم چهره به چهره است. وی مجری خوب و دكور خوب را جزو عوامل تاثیر‌گذاردر كیفیت مسابقه عنوان می‌كند و می‌گوید:‌ این كه شركت‌كننده‌ها چقدر در مسابقه حركت دارند خیلی مهم است. سوالات هم باید درست طراحی بشوند. البته ما در زمینه برگزاری مسابقات محدودیت‌هایی هم داریم. مثلا در تركیه یك مسابقه آبی برگزار می‌شود كه ما نمی‌توانیم مشابهش را طراحی و اجرا كنیم. شركت‌كنندگان آنها پوشش‌هایی دارند كه با دین و عرف ما سازگار نیست. حتی اگر تمام شركت كنندگان هم مرد باشند، باز هم ما نمی‌توانیم آنها را در داخل استخر نشان بدهیم. ‌سبط احمدی ادامه می‌دهد: ما برای ساخت دكور، محدودیت مالی داریم. اگر اسپانسر قوی نداشته باشیم، نمی‌توانیم دكورهای پرخرج و عظیم كار كنیم. سبط‌ احمدی با اشاره به مسابقه هفته كه در دهه 70 از تلویزیون پخش می‌شد، یادآور می‌شود: آن مسابقه مخاطبان زیادی داشت. چون در آن زمان، برنامه‌های تلویزیون محدود بود. اگر الان مسابقه هفته تكرار شود، شاید آنقدر پرمخاطب نباشد. اكنون شبكه‌های تلویزیونی ایران رقیبان قدرتمندی دارند. ما برنامه‌سازان در این دنیای نابرابر رقابتی زندگی می‌كنیم و مجبوریم با تمام امكانات سرگرم‌كننده به رقابت با دیگران بپردازیم.

مهندسی پیام در مسابقات

ناصر كریمان، مدیر گروه تفریحات و سرگرمی شبكه تهران با اشاره به این كه مسابقات سرزمین دانایی، گوی طلایی و رد پا هم‌اكنون از شبكه 5 در حال اجرا هستند، می‌گوید: از سال 84 به بعد قالب مسابقه در شبكه 5 سیما جدی‌تر گرفته و در ژانر‌های مختلف مسابقاتی برگزار شد. شبكه 5 برای اولین‌بار مسابقه‌ای به نام سرزمین دانایی را در قالب مستند روانه آنتن كرد. همچنین سعی شد كه در كارهای جدید تنوع به وجود بیاید.

وی از مسابقات سرزمین دانایی، شهروند، ‌مسابقه بزرگ، راز سیب و هفت خوان به عنوان مسابقه‌های موفق شبكه 5 نام می‌برد و می‌گوید:‌ خیلی از مسابقات شبكه 5 فرا استودیویی بوده‌اند. مثلا مسابقه بزرگ را در فضایی هزار متری و در داخل یك سوله برگزار كردیم. ‌كریمان مسابقات تلویزیونی را به 3 دسته كلی تقسیم می‌كند و می‌گوید: دسته اول مسابقات تلفنی هستند كه معمولا شامل بازی‌های رایانه‌ای و گرافیكی می‌شوند. در مسابقات استودیویی مثل مسابقه هفته و پستچی اطلاعات عمومی شركت‌كنندگان سنجیده می‌شود. مسابقات میدانی هم توانایی فردی و ورزشی شركت كنندگان را می‌سنجند. مسابقه مستند سرزمین دانایی را می‌توان در قالب سوم دسته‌بندی كرد. ‌به گفته این مدیر تلویزیونی، ژانر مسابقه یكی از جذاب‌ترین و پربیننده‌ترین ژانر‌های تلویزیونی محسوب می‌شود. ضمن این كه در این ژانر می‌توان مهندسی پیام را براحتی انجام داد. ‌مدیر گروه تفریحات و سرگرمی شبكه تهران تاكید می‌كند:‌ در این ژانر می‌توان برخی اطلاعات را در قالب سوالات ارائه كرد. «باغ كتاب» طی چند سال گذشته در نظرسنجی‌های انجام شده عنوان پرمخاطب‌ترین مسابقه تلویزیونی را كسب كرد. این مسابقه پربیننده موضوع ترویج كتابخوانی را در دستور كار داشت. رد پای یك هم همین هدف را دنبال می‌كرد. هیچ روش دیگری در تلویزیون اینقدر ملموس جواب نمی‌داد. در مسابقات بازخورد مردم را خیلی سریع می‌گیریم. برنامه‌های تركیبی و نمایشی اینقدر سریع بازخورد نمی‌دهند.

بررسی مسابقات در 8 دسته كلی

در كتاب «مسابقات تلویزیونی» نوشته «بهمن نامور مطلق» مسابقات در 8 دسته كلی بررسی شده‌اند. معلوماتی پرسش و پاسخ، دیداری و شنیداری، هم‌شناختی، هوشی‌ـ حافظه‌ای، شانسی، نمایشی، ورزشی، جستجویی و تركیبی 8 دسته‌ای هستند كه نویسنده كتاب مسابقات تلویزیونی از آنها نام می‌برد.‌ به عنوان مثال در تعریف مسابقات هم‌شناختی آمده است:‌ یكی از انواع بازی‌ها كه به نوع پیشین (اطلاعاتی) شباهت دارد، نوعی است كه «هم‌شناختی» نامیده می‌شود. در این نوع از بازی‌ها میزان شناخت افراد از یكدیگر مورد سنجش قرار می‌گیرد. بویژه میزان شناخت زن و شوهر از یكدیگر كه دارای جذابیت بیشتری است؛ اما می‌توان با دیگر اعضای خانواده (پسر و پدر، مادر و فرزندان و...) یا دوستان و همكاران نیز این بازی را انجام داد.‌ مسابقات نمایشی بر پایه اجرای یك نمایش هنری یا شغلی استوارند. در تعدادی از آنها، از شركت‌كنندگان می‌خواهند كه با هنرنمایی نظر هیات داوری را جلب كنند، از دیگران پیشی بگیرند.

‌این مسابقات می‌تواند برگزاری نمایش تئاتری برای رساندن یك معما، تقلید از یك خواننده یا هنرپیشه یا انجام دادن كارهای گوناگون هنری به جای طرح مستقیم پرسش باشد.‌ به نظر می‌رسد بیشتر مسابقات تلویزیونی در قالب تركیبی می‌گنجند. چون در تعریف تركیبی آمده است: تعدادی از مسابقات جنبه تركیبی دارند؛ یعنی مركب‌اند از دو یا چند گونه‌ای كه در بالا عنوان شد. به طور مثال، قسمتی از مسابقه به پرسش و پاسخ و قسمتی دیگر به رقابت‌های بدنی اختصاص می‌یابد این مسابقه تركیبی است.