مواظب دل‌هایتان باشید!

هر روز صبح از خواب برمی‌خیزیم و با افکار و اندیشه‌های گوناگونی که در سر داریم روز خود را سپری کرده، به شب می‌رسانیم و باز روز بعد و روزهای بعد و ... اما این روزهای پیاپی چگونه و با چه نوع اشتغالات فکری، یکی پس از دیگری می‌گذرند و جاده‌ی عمر ما را به سرعت طی می‌کنند؟ آیا بهره‌ی کافی از مقدار سپری شده‌ی عمر خود گرفته‌ایم یا خدای ناکرده در غفلت و بی‌خبری گذرانده‌ایم؟

نکند مصداق تعبیر قرآن کریم شده باشیم که درباره‌ی عده‌ای می‌فرماید: «لاهیةً قلوبهم» آن‌ها دل‌هایشان در لهو و بی‌خبری فرورفته و همه‌ی مسائل جدی را لعب و بازی و شوخی پنداشته، گرفتار لهو و اشتغال فکر به مسائل بی‌ارزش و غافل کننده هستند. اگر مراقب دل‌هایمان نباشیم و آن را آزاد بگذاریم تا به هر امری که می‌خواهد بپردازد و مشغول شود، آن وقت است که ممکن است این اشتغال، دل را از مسائل اصلی زندگی و یاد خدا غافل کرده و ما را بیچاره سازد.

درهای غفلت

1. آرزو

لهو یعنی سرگرم شدن به چیزی و بازماندن از امری مهم. کسانی که آن چنان سرگرم زندگی دنیا شده‌اند که از توجه به مسائل اصلی مثل حساب و قیامت غافل مانده‌اند، هرگز راه سعادت را نخواهند یافت، زیرا قرآن آنان را به شدت نکوهش کرده و در آیه‌ی 3 سوره‌ی حجر می‌فرماید: ذرهم یَأْکُلُوا وَ یَتَمَتَّعُوا وَ یُلْهِهِمُ الْأَمَلُ فَسَوْفَ یَعْلَمُونَ. این بیچارگان از زندگی‌شان جز خوردن و سرگرمی به لذات مادی و دل خوش داشتن به صرف آرزوها و خیالات واهی بهره‌ی دیگری ندارند. یعنی در حقیقت مقام خود را تا افق حیوانات و چهارپایان پایین آورده‌اند. بنابراین آن‌ها را به حال خود رها کن تا در همین امور دنیوی غرق شوند.

بدیهی است که انسان به آرزو زنده است و اگر آرزو از انسان گرفته شود، از کار و تلاش دست برمی‌دارد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرموده‌اند: الاَمَلُ رَحمَه لِاُمَتی وَ لَولَاالاَمَل مارَضَعَت والِدَة وَلَدَها وَ لاغَرَسَ غارِسُ شَجَرا. امید مایه‌ی رحمت امت من است. اگر نور امید نبود هیچ مادری فرزند خود را شیر نمی‌داد و هیچ باغبانی نهالی نمی‌کاشت.

ولی همین عامل حیات و حرکت اگر از حد بگذرد و به صورت آرزوی دور و دراز درآید، بدترین عامل انحراف و بدبختی است و درست همانند آب باران است که مایه‌ی حیات است، اما این آب اگر از حد گذشت مایه‌ی غرق شدن و نابودی خواهد شد. این آرزوی کشنده همان است که آیه‌ی فوق روی آن تکیه کرده و آن را مایه‌ی بی‌خبری از خدا و حق و حقیقت می‌شمارد. این آرزوها و امیدهای دور و دراز چنان انسان را به خود مشغول می‌دارد و غرق در عالمی از تخیل می‌سازد که از زندگی و هدف نهایی‌اش به کلی بیگانه می‌شود.

پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم: من از دو چیز بر شما می‌ترسم یکی پیروی از هوس‌ها که شما را از حق باز می‌دارد و دیگری آرزوهای طولانی که شما را از آخرت غافل نماید.

آرزوهای طولانی بر قلب انسان پرده‌هایی ضخیم می‌اندازد که توانایی درک واقعیت را از انسان می‌گیرد.

2. کار و تجارت

کاروانی از تجار وارد مدینه شد و آن روز، روز جمعه بود و مردم در نماز جمعه شرکت کرده بودند. رسول خدا مشغول خطبه نماز بود. کاروانیان به منظور اعلام آمدن خود طبل و دایره کوبیدند. مردم داخل مسجد نماز و رسول را رها نموده به طرف کاروانیان متفرق شدند. در این هنگام آیه 11 سوره جمعه نازل شد:

وَ إِذا رَأَوْا تِجارَةً أَوْ لَهْواً انْفَضُّوا إِلَیْها وَ تَرَکُوکَ قائِماً قُلْ ما عِنْدَ اللَّهِ خَیْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارَةِ وَ اللَّهُ خَیْرُ الرَّازِقِینَ.

وقتی مردم داد و ستد و یا سرگرمی ببینند، متوجه آن شده و تو را در حال ایستاده ترک می‌نمایند. به آنان بگو آنچه در نزد خداست بسیار بهتر از سرگرمی و داد و ستد است و خدا بهترین روزی رسان است.

به ایشان بگو آنچه نزد خداست از لهو و تجارت بهتر است برای اینکه ثواب خدایتعالی خیر حقیقی و دائمی و بدون انقطاع است اما آنچه در لهو و تجارت است اگر خیر باشد، خیری خیالی و غیر دائمی و باطل است و چه بسا خشم خدا را در پی داشته باشد.

در آیه 37 سوره نور می‌خوانیم: رِجالٌ لا تُلْهِیهِمْ تِجارَةٌ وَ لا بَیْعٌ عَنْ ذِکْرِ اللَّهِ وَ إِقامِ الصَّلاةِ وَ إِیتاءِ الزَّکاةِ یَخافُونَ یَوْماً تَتَقَلَّبُ فِیهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصارُ. مردانی که هیچ کسب و کاری آن‌ها را از یاد خدا غافل نمی‌سازد نماز برپا می‌دارند و زکات می‌دهند و از روزی می‌ترسند که در آن دل‌ها و دیدگان همه مضطرب و پریشان گردند.

در این آیه، خداوند امر به ترک تجارت و خرید و فروش و کسب روزی نمی‌کند بلکه می‌خواهد ما را به این نکته توجه دهد که تلاش و اقتصاد من‌های یاد خدا پوچ و بی ارزش است؛ و حتی در حال اشتغال به امور به ظاهر دنیوی نباید از یاد خدا و نماز و زکات غافل شد.

بنابراین از این آیه چنین فهمیده می‌شود که تجارت و اقتصاد لغزشگاه بزرگی است که می‌تواند انسان را به سقوط بکشاند و آنان که در این حوزه خود را حفظ نموده و فعالیت‌های اقتصادی به رایشان مانع از انجام فرائض و ذکر خدا نگردد انسان‌های بزرگ و سعادتمندی هستند.

طبیعت مال و فرزند این است که انسان را از یاد خدا غافل می‌سازد به همین دلیل خداوند در آیه 9 سوره منافقون به مؤمنین هشدار می‌دهد که درست است که اموال و اولاد از مواهب الهی هستند ولی تا آنجا که از آن‌ها در راه خدا برای نیل به سعادت کمک گرفته شود اما اگر علاقه افراطی به آن‌ها سدی در میان انسان و خدا ایجاد کند بزرگ‌ترین بلا محسوب می‌شوند.

امام باقر علیه‌السلام می فرماید: ما ذئبان ضاربان فی غنم لیس لها راع، هذا فی اول‌ها و هذا فی آخرها به اسرع فیها من حب المال و الشرف فی دین المؤمن ؛

دو گرگ درنده در یک گله بی چوپان که یکی در اول گله و دیگری در آخر آن باشد، آن قدر ضرر نمی‌رسانند که مال پرستی و جاه طلبی به دین مؤمن ضرر می‌رسانند.

4. تکاثر

أَلْهاکُمُ التَّکاثُرُ.

تکاثر و مفاخرت شما در داشتن مال و زینت دنیا و مسابقه گذاشتنتان در جمع عده وعده، شما را از آنچه بر شما واجب بود باز داشت و آن عبارت بود از ذکر خدا. در نتیجه عمری را به غفلت گذرانیدید تا مرگتان فرارسید.

بعضی افراد عادت دارند که مدام داشته‌های خود را – از مال و مقام و فرزند و موقعیت اجتماعی و...- به رخ دیگران بکشند و بر آن ببالند و این چیزها را عامل خوشبختی و سعادت خود بدانند، غافل از اینکه این قبیل امور اگر باعث اشتغال فکر و باز ماندن از عبادت و یاد خدا گردد نه تنها موجب خوشبختی است بلکه بدترین عاقبت را برای انسان در پی خواهد داشت.

پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم: یقول این آدم مالی مالی و ما لک من مالک الا ما اکلت فافنیت او لبست فابلیت او تصدقت فامضیت ؛  انسان می‌گوید مال من مال من ، در حالی که مال تو تنها همان غذایی است که می‌خوری و لباسی که می‌پوشی و صدقاتی که در راه خدا انفاق می‌کنی.

پس بیاییم عزم خود را جزم کرده و هوای قلبمان را داشته باشیم. نگذاریم اموری که ذکر شد دل‌های ما را ربوده و از آن خود کند و در نتیجه از یاد معبود و معشوق حقیقی غافل نشویم.

بخش قرآن تبیان