کدام مجتهد راحت تر می گیرد
افراد معمولاً پرس و جو می‌کنند که کدام مجتهد راحت‌تر می‌گیرد و سخت نمی‌گیرد تا از همان تقلید کنند در صورتی که کار مجتهد سر و کار داشتن با آخرت افراد است و هرگز برای خوش آمد من و شما حلال خدا را حرام و حرام خدا را حلال نمی‌کنند چه بسا که طبق ظوابط و شرایطی در برخی احکام ، نظری متفاوت داشته باشند .
یکی از اخلاقیاتی که در ارتباطات اجتماعی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، سعه‌صدر است؛ اگر بخواهیم در یک جمله کوتاه سعه‌صدر را تعریف کنیم، باید بگوییم: ظرفیت روحی بالایی که در تحوّلات، شادی‌ها، غم‌ها و نگرانی‌ها موجب واکنش معتدل و آرام می‌شود.
هنگامی که حضرت موسی علیه‌السلام مأمور به تبلیغ رسالات الهی می‌شود، اولین درخواست او از خداوند، شرح صدر است تا بتواند این مأموریت حساس را به درستی انجام دهد.
حضرت موسی علیه‌السلام عرض می‌کند: «رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی * وَ یسِّرْ لی أَمْری * وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانی * یفْقَهُوا قَوْلی » ؛ (1)«پروردگارا، شرح صدرم عطا فرما و کار مرا به رایم آسان گردان و عقده را از زبانم بگشا تا مردم سخنم را نیکو بفهمند.»
کسانی که دارای شرح صدر باشند، با شکست ها، ملامت دیگران و یا انتقاد دوستان، کلافه نمی‌شوند و در مقابل از موفقیت‌ها، فراگیری اصطلاحات، شهرت اجتماعی، تعریف و تمجید مردم و ... دچار اضطراب، نومیدی و یأس نمی‌شوند.
مبلّغین در موارد بسیاری مدیر روحی و فکری مردم گردیده و به طور جدّ عموم افراد، ریاست معنوی آنان را در منطقه و جامعه می‌پذیرند.
برای ریاست و انجام مسئولیت اداره انسان‌ها شرح صدر به صورت ابزاری دائماً مورد نیاز است. امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام می‌فرماید: «آلَةُ الرِّئَاسَةِ سَعَةُ الصَّدْر ؛ِ (2) ابزار ریاست سعه‌صدر است.»
شرح صدر و تبلیغ
در عرصه تبلیغ، سعه‌صدر از جایگاه و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا جایی که می‌توان این خصیصه بسیار ارزشمند را از بزرگ‌ترین عوامل موفّقیت مبلّغین معرفی کرد. سعه‌صدر در کلیه فعالیت‌های تبلیغی دارای آثار و برکات فراوان است که اکنون در صدد بیان تمام جزئیات این موضوع نبوده تنها به بخش‌هایی اشاره می‌شود.
در عرصه تبلیغ، سعه‌صدر از جایگاه و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا جایی که می‌توان این خصیصه بسیار ارزشمند را از بزرگ‌ترین عوامل موفّقیت مبلّغین معرفی کرد .
سعه‌صدر و معاندین
دشمنان دین و معاندین اسلام کسانی هستند که یا به هیچ دینی معتقد نیستند و یا طرفداران ادیان و مذاهب انحرافی هستند. در رویارویی با انحرافات و یا تبلیغات سوء آنان گرچه لازم است از طرق قانونی توطئه آنان کنترل شود و از نشر اعتقادات انحرافی آنان جلوگیری گردد؛ اما در مقام بحث و مناظره و ارتباطات اجتماعی، توجه به سعه‌صدر و تلاش برای هدایت افراد غیر مغرض، از اولویت‌های تبلیغی است؛ هر گونه تندی در بحث و ارتباطات اجتماعی که از واکنش منفی در بین مردم و طرفداران آن‌ها برخوردار بوده، نه تنها به هدایت آنان و روشن بینی مردم منجر نمی‌شود؛ بلکه به مظلوم نمایی و طرفداری عاطفی مردم از آنان خواهد انجامید.
نکته‌ای که همه ما باید همیشه مد نظر داشته باشیم این است که نباید به افراد به صورت قشری نگاه کرد چرا که در هر قشری هم انسان‌های وارسته و متقی داریم هم افراد اهل گناه و معصیت ،اگر ما از یک پزشک خبط و خطایی دیدیم و مثلاً یک پزشک یک داروی اشتباهی برای ما تجویز کرد و یا در تشخیص بیماری ما اشتباه کرد ما نباید مارک بی سوادی و بی مهارتی را به همه پزشکان بزنیم .
سعه‌صدر و مخالفین
در اغلب اماکن تبلیغی، محلات، روستاها و شهرها افرادی یافت می‌شوند که به هر دلیل (موجه و یا غیر منطقی) نسبت به روحانیون بی علاقه و یا دارای ذهنیت‌های منفی هستند؛ این افراد با شایعه سازی، بدگویی و گاهی استهزاء عملی سعی در تخریب شخصیت و چهره علمی، اخلاقی و معنوی روحانی دارند و در کوچه و بازار و خیابان به مسخره کردن روحانی می‌پردازند و در مواردی به صورت بحث و مناظره با مبلّغان، اهداف خود را دنبال می‌کنند؛ بهترین و موفقیت‌آمیزترین روش برخورد با این افراد که در سیره معصومین علیهم السلام هم مصادیق آن به وفور دیده می‌شود، تحمّل و سعه‌صدر است. در برخورد با این افراد هنگام مناظره، بهترین روش، جدال احسن است و اگر استهزاء نمودند، زیباترین و مشروع‌ترین روش، سکوت است.
نکته‌ای که همه ما باید همیشه مد نظر داشته باشیم این است که نباید به افراد به صورت قشری نگاه کرد چرا که در هر قشری هم انسان‌های وارسته و متقی داریم هم افراد اهل گناه و معصیت ،اگر ما از یک پزشک خبط و خطایی دیدیم و مثلاً یک پزشک یک داروی اشتباهی برای ما تجویز کرد و یا در تشخیص بیماری ما اشتباه کرد ما نباید مارک بی سوادی و بی مهارتی را به همه پزشکان بزنیم و به هیچ پزشکی مراجعه نکنیم چرا که در این صورت جان خودمان در معرض خطر قرار می‌گیرد .
در مورد قشر روحانیت هم این امر صادق است اگر عده‌ای آن طور که باید شأن خود را در مقام حساسی که دارند رعایت نمی‌کنند و آن گونه که باید از پس وظایف خود بر نمی‌آیند ما نباید همه روحانیان را مورد اهانت قرار دهیم ، عده زیادی از این افراد تمام عمر خود را صرف علم آموزی در عرصه دین می‌کنند و شایسته است که ما نه برای رضایت ایشان ،بلکه برای سامان دادن به امور دینی و معنوی خودمان با مراجعه به این افراد که تخصصشان امور دینی است مراجعه کرده و از علمشان بهره ببریم .
گاه ممکن است در برخورد با همین افراد متقی و دانشمند پاسخی بشنویم که چنان به مذاق ما خوش نیاید و دوست داشته باشم که مثلاً امر راحت‌تری را پیشنهاد کنند در غیر این صورت خشمگین می‌شویم و مارک تحجر و خشکه مذهب بودن را بر ایشان خواهیم زد و از ایشان متنفر شده و گریزان می‌شویم .
عزیزان من و شما نباید فراموش نکنیم که اگر ما می‌خواهیم دین داری کنیم باید تسلیم باشیم و فلسفه دین‌داری هم همین است اگر می‌خواهیم به آن چه که دلمان می‌خواهد عمل کنیم و تابع هوای نفس باشیم این دیگر مراجعه با عالم دینی نمی‌خواهد . اما امر خدا سازش بردار نیست ،اگر ما می‌پذیریم که خداوند دانا و حکیم است و خیر بندگان را می‌خواهد پس باید در مقابل اوامر و نواهی حضرتش سر تسلیم فرو آوریم نه اینکه با بهانه گیری و بدبینی تیشه به ریشه خودمان بزنیم.
مثال بارز این حالت را می‌توان در امر تقلید دید افراد معمولاً پرس و جو می‌کنند که کدام مجتهد راحت‌تر می‌گیرد و سخت نمی‌گیرد تا از همان تقلید کنند در صورتی که کار مجتهد سر و کار داشتن با آخرت افراد است و هرگز برای خوش آمد من و شما حلال خدا را حرام و حرام خدا را حلال نمی‌کنند چه بسا که طبق ظوابط و شرایطی در برخی احکام ، نظری متفاوت داشته باشند .
در عرصه تبلیغ، سعه‌صدر از جایگاه و اهمیت ویژه‌ای برخوردار است تا جایی که می‌توان این خصیصه بسیار ارزشمند را از بزرگ‌ترین عوامل موفّقیت مبلّغین معرفی کرد. سعه‌صدر در کلیه فعالیت‌های تبلیغی دارای آثار و برکات فراوان است که اکنون در صدد بیان تمام جزئیات این موضوع نبوده تنها به بخش‌هایی اشاره می‌شود
ما باید در پی این باشیم که به بهترین وجه به وظایف خودمان عمل کنیم نه اینکه بگردیم ببینیم که کدام روحانی خوب است و کدام بد ، اگر از یک روحانی خطایی دیدیم می‌توانیم به کسی که می‌دانیم از وی با سواد تر است و می‌تواند مشکلمان را حل کند مراجعه می‌کنیم . چرا که در نهایت یک روحانی و آخوند را در قبر خودش می‌گذارند و من و شما را هم در قبر خودمان و هر کس خود باید جوابگوی اعمالش باشد .
سعه‌صدر و موافقین
اگر مبلّغ نسبت به افراد مسجدی دارای سعه‌صدر باشد، انتقادات، پیشنهادات و گاهی تندی‌های آنان را با بزرگواری تحمّل کند، دلسوزانه و مشفقانه برای رشد و ارتقاء معنوی آنان بکوشد، پدرانه در حدّ توان برای رفع مشکلات آنان اقدام کند، این روحیه به انسجام مردم و اهل مسجد کمک کرده و همگان را در جهت پیشبرد اهداف تبلیغی و گسترش معارف دین و ترویج عمل به دستورات دینی هماهنگ می‌سازد.
زمینه روحی سعه‌صدر
در اینکه چگونه می‌توان سعه‌صدر داشت و از کنار مشکلات، ناملایمات و سختی‌ها با بردباری و صبورانه عبور کرده و کلافه نشد، جای بحث گسترده‌ای است؛ لیکن به نظر می‌رسد یکی از مهم‌ترین عوامل مؤثر، گذشت از علقه های دنیوی است؛ اگر کسی برای سرای آخرت آماده باشد، بسیاری از مسائل ظاهری دنیا در نظر او رنگ باخته، اهمیت خود را از دست می‌دهد.
از رسول خدا صلی الله علیه وآله در به اره چیستی شرح صدر سؤال شد پیامبر صلی الله علیه وآله فرمودند: «نُورٌ یقْذِفُهُ اللَّهُ فِی قَلْبِ الْمُؤْمِنِ فَیشْرَحُ صَدْرَهُ وَ ینْفَسِحُ قَالُوا فَهَلْ لِذَلِکَ أَمَارَةٌ یعْرَفُ بِهَا فَقَالَ نَعَمْ وَ الْإِنَابَةُ إِلَی دَارِ الْخُلُودِ وَ التَّجَافِی عَنَْ دَارِ الْغُرُورِ وَ الِاسْتِعْدَادُ لِلْمَوْتِ قَبْلَ نُزُولِهِ ؛ (3) نوری است که خداوند در دل مؤمن می‌افکند، پس سینه‌اش گشاده می‌گردد، عرض کردند آیا علامتی دارد تا به آن شناخته شود؟ آن حضرت فرمودند: آری با توبه آماده باز گشت به خانه همیشگی است، و در خانه فریب ناآرام است (و به آن دل نبسته است) و برای مرگ قبل از نزول آن آماده است.»
پی نوشت ها :
1) طه/25 - 28.
2) بحار الأنوار، علامه مجلسی، مؤسسه الوفاء، بیروت، 1404 ق، ج72، ص357.
3) بحار الأنوار، علامه مجلسی، ج65، ص 225.
فرآوری : محمدی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع : ماهنامه اطلاع رسانی، پژوهشی، آموزشی مبلغان شماره144
