حوزه جبل عامل

جبل عامل شامل منطقه اى وسیع از لبنان است ، گرایش مردم این ناحیه به تشیع از هنگام تبعید ابوذر غفارى (م 31 ق ) صحابى معروف توسط عثمان به شام و نیز به وسـیـلـه معاویه به جبل عامل آغاز شده است ، مسجدى نیز در آن سامان تا عصر حاضر منسوب به ابـوذر غـفـارى مـى بـاشد، ابوذر غفارى در جبل عامل به ذكر مناقب و فضائل اهل بیت (ع ) و نقل حدیث مى پرداخت ، ولى متاسفانه عدم توجه پیشینیان به ضبط رویدادهاى تاریخى و در صورت از بـیـن رفـتن ضبط شده ها فعلا تاریخ روشن و گویایى از گذشته حوزه شیعى این نواحى در دست نیست ، شواهد تاریخى دال بر این است كه حوزه هاى كم رنگى مانند حوزه جبل عامل با حوزه هاى بـزرگ شـیـعـى مانند حوزه بغداد و كربلا و حله در ارتباط بوده اند، زیرا علماى شیعى طرابلس و صـیدا مكررا از سید مرتضى (م 433 ق ) سوالاتى نموده اند و او پاسخ داده و این رساله ها به جوابات الـمسائل الصیداویه و جوابات المسائل الطرابلسیه الاولى لغایت رابعه ، در فهارست ذكر شده است كه جوابات المسائل الطرابلسیه الثالثه شامل 23 مساله مى باشد (الذریعه ، 5/225).

از زعماى دیگر حوزه طرابلس شیخ ابوالقاسم سعدالدین مـعـروف بـه ابن براج از ائمه فتوى و قاضى القضات طرابلس ، وى شاگردان بسیارى تربیت كرد و پس از وفات ابن براج رهبرى حوزه شیعى را شیخ ابوالفضل اسعد (م قبل از 520 ق ) فرزند احمد بن ابى روح طرابلسى از فحول فقها به خود اختصاص داد، ابن حجر مـى نـویـسـد:

الـرافضى قاضى طرابلس له تصانیف فى الرفض و كان متعبدا زاهدا راهبا...

ناصر خسرو در سفرنامه خود شهر طرابلس را چنین یاد كرده است : برفتیم به شـهـر طـرابلس...در شهر مسجد آدینه عظیم پاكیزه و نیكو آراسته و...و در ساخت مسجد قبه اى بـزرگ سـاخـتـه و مـردم ایـن شـهـر همه شیعه باشند و شیعه به هر بلاد مساجد نیكو ساخته اند (سفرنامه ، 17)

شیخ نجم الدین طمان یا طومان، فرزند احمد عاملى از اعاظم علما و فقهاى امامیه ، وى سالها كرسى تدریس و رهبرى حوزه علمیه جبل عامل را به خود اختصاص داد.

قـریـه جزین یكى از روستاهاى جبل عامل در زمان رهبرى شیخ جمال الدین مكى عاملى مبدل به مـركـز فـرهـنگى بزرگ شیعه گردید، حوزه جزین در آغاز نیمه دوم قرن هشتم هجرى به دست تـواناى شیخ شمس الدین ابوعبداللّه محمد فرزند مكى عاملى معروف به شهید اول در قـریـه جـزین اداره مى شد كه شاگردان متعددى تربیت نمود، شیخ حر عاملى مى نویسد:

و قد سـمـعت من بعض مشایخنا انه اجتمع فى جنازه فى قریه من قرى جبل عامل سبعون مجتهدا فى عـصـر الـشهید و ما قاربه.

شهید اول رستاخیز علمى عظیم را در جزین پدید آورد، او نظام نوینى را در اداره حوزه خویش مستقر نمود و به تعیین وكلایى از طرف خود در اكثر مراكز شیعى مبادرت كرد و وظیفه آنان جمع آورى حقوق شرعیه سپس توزیع آن زیر نظر فقیه به مـسـتـحـقـیـن بود، و نفوذ او تا خراسان گسترش یافت و امیر على بن موید حاكم خراسان وزیر خـودشـیـخ محمد آوى را نزد او فرستاد و از وى براى هدایت شیعیان و قبول مرجعیت دعوت به عـمـل آورد امـا او نـپـذیرفت و كتاب لمعه را ظرف یك هفته تالیف و براى امیر فرستاد، شیخ حر عـامـلـى و سـیـد حسن صدر و شیخ آقابزرگ تهرانى و سید محسن امین در اعیان الشیعه اسامى شاگردان شهید را به تفصیل ذكر كرده اند.

مدرسه جبع ، حوزه جبع یا جباع از حوزه هاى شیعى در جبل عامل، این مدرسه یكى از مراكز مهم و مهد تربیت مجتهدان و عالمان شیعى به شمار مى آمد و بسیارى از فحول علماى شیعه از این حوزه كهن برخاسته اند و چند قرن مشعل فروزان مكتب اهل البیت (ع ) را برافراشتند، سید محسن امین سى و یك نفر از مدرسین و علماء و زعماى این حوزه شیعى را نام بـرده اسـت (خـطـط جبل عامل ، 255)، حوزه جبع حدود 726 ق به دست شیخ صالح بن مشرف عـامـلـى جـبعى جد چهارم و یا سوم شهید ثانى بنیان نهاده شد، از زعماى دیگر حوزه جبع شیخ نـورالـدیـن على فرزند احمد جبعى معروف به ابن الحجه یا ابن الحاجه است ، او پدر و مـربـى شهید ثانى بوده است ، شیخ زین الدین فرزند شیخ نورالدین على عاملى جبعى مـعـروف بـه شـهـیـد ثانى از اركان طائفه جعفریه ، وى پس از وفات پدر رنج سفر تحمل كرد و به دمشق ، مصر، حجاز و عراق سفر نمود و از بزرگان علم و دانش بهره گرفت و بعد به زادگاه خود جـبـع بازگشت و مدرسه بزرگ جبع را اداره نمود، وصدها فقیه معتقد به مكتب اهل بیت (ع ) را در این مدرسه تربیت كرد، پس از شهادت شهید ثانى در قسطنطنیه فرزندان و نوادگان و شاگردان وى هدایت و رهبرى حوزه جبع را ادامه دادند(دایره المعارف تشیع، چند تن از مجتهدین و زعماى حوزه جبع عبارتند از: شیخ شمس الدین محمد از اكابر علما و اساتید حوزه جـبـع قـبـل از شـهید ثانى ، شیخ حسن فرزند مهرین عاملى جبعى ازمعاصرین شهید ثانى ، شیخ جمال الدین ابومنصور حسن فرزند شهید ثانى معروف به صاحب معالم ، سید محمد بن عـلـى مـوسوى جبعى دخترزاده شهید ثانى معروف به صاحب مدارك ، شیخ ‌فخرالدین محمد نوه شـهـیـد ثـانى و مولف روضه الخواطر، شیخ بهاءالدین محمد بن على جزینى از خواص شاگردان شـهـیـد ثـانى ، شیخ حسین فرزند عبدالصمد جبعى پدر شیخ بهائى ، شیخ على فرزند زهره ،شیخ مـحـیى الدین احمد بن تاج الدین میبسى عاملى ، شیخ ابراهیم كفعمى از مشاهیر علماى شیعه (م 905 ق ) فرزند على جبعى صاحب المصباح و البلد الامین در ادعیه نامبردگان غالبا از شاگردان شهید ثانى بوده اند.

از آثـار شهید ثانى در جبع مسجدى است كه تا عصر حاضر به نام او معروف مى باشد، و این مسجد محل تشكیل حوزه درس وى و مقر رهبرى او بوده است .

مدرسه كرك نوح ، كرك نوح با فتح كاف و راء واقع در منتهى الیه جنوب كوههاى لبنان و منسوب بـه حـضـرت نوح (ع ) آن را كرك نوح مى خوانند، و این حوزه از قرن نهم آوازه بلندى داشت و در قـرن دهم هجرى اوج شكوفائى خود را طى مى كرد زیرا علماى بسیارى از این حوزه برخاسته اند: اكـثـر مـهـاجـریـن عـصـر صفوى از علماى جبل عامل به ایران از مجتهدین كرك نوح بودند، از مـشهورترین آنان شیخ نورالدین على (م 940 ق ) فرزند حسین عبدالعالى كركى معروف به محقق ثـانـى ، وى بـه ایـران هـجـرت نـمـود و قزوین را مسكن خویش قرار داد و شاه طهماسب منصب شـیـخ ‌الاسـلام را بـه وى تـفـویض نمود و خاندان شیخ ‌الاسلام در قزوین و تولیت در قم و تولیت (هدایتى ) در حضرت عبدالعظیم نوادگان دخترى او هستند .

منبع:سایت میزان

تهیه و تنظیم: علی فریادرس گروه حوزه علمیه