بزرگترین حمام ایران
حمام ها همیشه در معماری ایرانی پر رمز و راز بوده اند. از حمام فین کاشان گرفته تا حمام شاه عباسی، حمام وکیل‌الملک یا حمام گنجعلی خان... اما شاید از میان این همه حمام پر اسم و رسم و پر رمز و راز، «حمام چهار فصل اراك» یکی از دیدنی ترین آنها باشد که لقب بزرگترین حمام ایران را هم با خود یدک می کشد. حمامی که نام خود را مدیون نقاشی های ارزشمندی است که در چهارگوشه آن کشیده شده و در بعضی قسمت ها با کاشیکاری تکمیل شده است.
امروز اگر گذارتان به اراک بیفتد، حمام چهار فصل را به شکل موزه ای می بینید که یکی از افتخارات این استان به شمار می رود. بنایی 1600 متری که در خیابان شهید بهشتی اراك قرار دارد و از سال 1355 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
این حمام که اثری منحصر به‌فرد در كشورهای اسلامی به حساب می آید، در دوره قاجار و به دست شخصی به نام حاج محمدابراهیم خوانساری ساخته شد و شامل دالان ورودی، رختكن مردانه و زنانه، گرمخانه خصوصی و عمومی، هشتی بین گرمخانه و رختكن خزینه (حوضچه‌های آبگرم) آب انبار و سایر بخش‌های مرتبط است.
كف این بنا هم برای تامین آب از قنات و همچنین جلوگیری از اتلاف گرما و حرارت، حدود 3 متر پایین‌تر از كف خیابان ساخته شده است که در واقع می توان گفت معماری بنا در خدمت صرفه جویی انرژی قرار گرفته است. جالب تر این که راهروهای گرمابه به صورت پیچ دار و طولانی ساخته شده تا کسی که وارد حمام می شود، یک باره از فضای گرم حمام به بیرون نرود و سرما نخورد. در واقع یک مکانیزم مواجهه تدریجی با سرما به کار گرفته می شد!
حمام چهارفصل اراک دو قسمت مردانه و زنانه داشته و در آن یک بخش هم برای اقلیت‌های مذهبی در نظر گرفته شده بود. سربینه حمام زنانه، طاقی بلند و بدون ستون دارد كه با پله‌هایی پر پیچ و خم، هوای گرم را نگه می‌داشته و از طرف دیگر، دید عابران را به داخل حمام كور می‌كرده است.
كف خزینه اصلی یک ورقه مسی یكپارچه وجود دارد که آب گرم در آن پر می شد و در زیر آن هم مخزن حرارتی حمام قرار داشت. به این مخزن گلخن گفته می شود که با هیزم و بوته‌های برافروخته پر می شد . آب گرم و سرد از آنجا به بخش های مختلف حمام می رسید.
بزرگی حمام این اجازه را می داد تا در گرمخانه حمام جایی برای مشت و مال، حجامت و خضاب در نظر بگیرند و مهم تر از آن بساط چای و قلیان را فراهم کنند!
در كنار در ورودی مردانه، راهروی بلندی می بینید که به 3 حمام خصوصی می رسند. این حمام ها برای استفاده خواص ساخته شده بودند و البته گاهی برای اجرای مراسم خانوادگی، حنابندان، ختنه‌‌سوران و... مورد استفاده قرار می گرفتند.
در ساخت این حمام مصالحی مثل سنگ، آجر، كاشی و چوب به کار رفته و سقف تمام بخش‌ها به صورت گنبد طاقی با آجر و ملات گچ و آهك ساخته شده است. كف حمام هم با سنگ‌های سیاه گرانیت و ملاط آهك و ساروج پوشیده شده که نمای زیباتری به حمام می دهد.
رستم زاد
بخش گردشگری تبیان
