تكنولوژی آموزشی چیست؟

تكنولوژی آموزشی چیست؟

تكنولوژی آموزشی، به مفهوم جدید آن، از وسایل سمعی و بصری بحث نمی كند همچنین، هدف تكولوژی آموزشی، ترویج و توسعة تلویزیون، رادیو و ماشینهای آموزشی، كامپیوتر و سایر ابزارهای آموزشی قدیم یا جدید نیست. به علاوه تكنولوژی آموزشی به وسایل مكانیكی یا الكترونیكی نیز اطلاق نمی شود و چنانچه روزی پریزهای برق مسدود شود یا نیروی برق برای همیشه از بین برودع تكنولوژی آموزشی همچنان وجود دارد و ما نیز همواره به آن نیازمند خواهیم بود؛ زیرا تكنولوژی آموزشی به همان گستردگی آموزش و پرورش است.

مفهوم تكنولوژی آموزشی

تكنولوژی آموزشی، درعمل با طراحی و ارزشیابی برنامه های درسی، تجارب آموزشی، اجرا و اصلاح مجدد آنها بستگی دارد، به بیانی دیگر: تكنولوژی آموزشی یك روش اصولی و منطقی برای حل مشكلات آموزشی و برنامه ریزی درسی است كه با نوعی تفكر سیستماتیك ( منظم و علمی) همراه است.

با توجه به این مفهوم، اطلاق عنوان تكنولوژی آموزشی به وسایل سمعی و بصری یا سایر ابزارهای آموزشی و كمك آموزشی، صحیح به نظر نمی رسد. البته این بدان معنی نیست كه در روش تكنولوژی آموزشی، از وسایل سمعی و بصری یا رسانه های آموزشی استفاده نمی شود؛ بلكه بر عكس ، استفاده از وسایل سمعی و بصری و  كاربرد رسانه ها در همة مفاهیم و تعاریف تكنولوژی آموزشی مستتر است. اما هیچ یك از سیستمهای پذیرفته شدة تكنولوژی آموزشی، وسایل و رسانه ها را هدف نمی داند و آنها را وسیله ای برای عمومیت دادن و زودتر به نتیجه رسیدن تلقی می كند.

برای توجیه این مفهوم، نخست تكنولوژی و سپس تكنولوژی آموزشی را تعریف می كنیم.

تعریف تكنولوژی و تكنولوژی آموزشی

« كاربرد ابتكاری یافته های یك رشتة علمی را در صنعت- یا در یك كار عملی- تكنولوژی می گویند.»با توجه به این تعریف، تكنولوژی آموزشی را چنین تعریف كرده اند:

« مجموعه ای از معلومات ناشی از كاربرد علوم آموزشی و فراگیری در دنیای حقیقی كلاس درس، همراه با ابزارها و روشهایی كه كاربرد علوم گفته شده در بالا را تسهیل می كند...»[

علاوه بر تعریف فوق، از تكنولوژی آموزشی تعریفهای دیگری نیز شده است. تعریف زیر را كه از سایر تعریفها جامع تر است، برای آگاهی آن دسته از علاقه مندان كه به تازگی با مفهوم تكنولوژی آموزشی آشنا شده اند، انتخاب كرده ایم:

« تكنولوژی آموزشی عبارت است از روش سیستماتیك طراحی، اجرای و ارزشیابی كل فرایند تدریس و یادگیری كه براساس هدفهای معین و یا بهره گیری از یافته های روان شناسی یادگیری و علم ارتباطات و به كارگیری منابع مختلف- اعم از انسانی وغیر انسانی- به منظور آموزش مؤثرتر تنظیم واجرا می شود. »

از تحلیل تعریف فوق چنین نتیجه می گیریم كه تكنولوژی آموزشی:

- یك روش است.

- این روش سیستماتیك است؛ یعنی مؤلفه های فرایند آموزشی، با تدبیر خاصی ، در كنار هم قرار می گیرند. و براساس یك رابطة منطقی وعمل متقابل، برای رسیدن به یك هدف معین و به صورت یك واحد، عمل می كنند.

- هدف این روش(تكنولوژی آموزشی) رسیدن به آموزش مؤثرتر، یعنی افزایش كیفیت و كمیت یادگیری است.

- قلمرو تكنولوژی آموزشی، طراحی، اجرا و ارزشیابی كل فرایند تدریس و یادگیری است.

- در این روش ، از یافته های روان شناسی- بخصوص روانشناسی یادگیری و علوم ارتباطات- به طور عملی استفاده می شود.

- منابع لازم، براساس هدفهای آموزشی و محتوای درسی انتخاب می شود كه ممكن است شامل انسان یا اشیاء و ابزارهای یا هر دو باشد.

در اینجا این سوال ها پیش می آید كه : چرا گروهی وسایل سمعی و بصری( سخت افزارها) ، عده ای، مواد آموزشی (نرم افزارها) و جمعی هم فنون مربوط به طراحی ، اجرا و ارزشیابی كل فرایند آموزشی را تكنولوژی آموزشی می دانند؟ این چندگانگی تعبیر از كجاست؟  و چرا این چند گانگی در مفهوم تكنولوژی آموزشی به وجود آمده است؟

پاسخ این سؤال ها در مسیر و مراحل تكامل تكنولوژی آموزشی نهفته است كه به اختصار بیان می شود:

1- پیش از شكل گیری و ظهور مفهوم جدید تكنولوژی آموزشی، این عنوان به تكنولوژی ابزارهای سمعی و بصری( سخت افزارها) اطلاق می شد. در این مرحله ابزارها و وسایل سمعی و بصری رونق خاصی پیدا كردند. هدف از كاربرد این وسایل،كمك به معلم در امر آموزش بود. انواع پروژكتورهای فیلم و اسلاید، تلویزیون، رادیو، تخته سیاه، و... همه جزو وسایل سمعی و بصری محسوب می شدند. از این رو، این وسایل عملاً به نام وسایل كمك آموزشی معروف شدند. این عقدیه كه وسایل سمعی و بصری امر تدریس را تسهیل می كند؛ محیط كلاس را از یكنواخت بیرون می آورد؛ و گروه بیشتری از دانش آموزان زیر تعلیم قرار می گیرند، سبب توسعه و تكمیل كارافزارهای سمعی و بصری شده  كه در حقیقت همان تكمیل تكنولوژی ابزارهای آموزشی است. ولی این دلخوشی چندان طول نكشید و درعمل با شكست روبه رو شد. زیرا صرف هزینه های گزاف برای تهیة این دستگاهها و كم اعتباری آن ها از نظر معلمان، كمبود نرم افزارهای آموزشی، بی اعتقادی و همچنین ترس برخی معلمان از كاربرد دستگاه های فنی و بالاتر از همه، نبودن منطق و انگیزة كافی برای اثبات كارآیی این دستگاهها در پیشرفت امر آموزش، سبب دوری گرفتن و امتناع تدریجی معلمان از آن ها شد.

2- در مرحلة دوم، انواع مواد آموزشی، بویژه نرم افزارها( یعنی خوارك دستگاه های سمعی و بصری ، مانند: فیلم، اسلاید،

طلق شفاف، نوار ویدیو ، ...) توسعه پیدا كردند؛ به ترتیبی كه انواع عكس ها ، كتاب ها، كیت ها و بازی های آموزشی، یكی بعد از دیگری وارد صحنة آموزشی شدند. در همین دوره استفاده از اشیای سه بعدی و اشیای حقیقی دركلاس های درس معمول شد. ولی در هر حال هدف ، همان كمك به معلم و تسهیل امر تدریس بود؛ یعنی ابزارها و مواد كمك آموزشی به منظور تدریس بهتر ساخته می شدند. این وسایل نیز در  عمل چندان موفقیتی به دست نیاوردند. زیرا نرم افزارها اغلب براساس منافع شركتهای تجارتی و نه بر مبنای نیازهای آموزشی تولید می شدند.

از طرف دیگر ، اهل فن به تدریج تذكر می دادند كه  تدریس موفقیت آمیز، مستلزم یادگیری موفقیت آمیز نیست. در طرز تفكر اول، معلم محول تمام فعالیتهای آموزشی است و آموزش( تدریس) اصل به حساب می آید. ولی در برداشت دوم ، دانش آموز یا به عبارت بهتر،  یادگیری هدف غایی آموزش است. آثار این طرز تفكر در مرحلة سوم تكامل تكنولوژی ، به خوبی نمایان شد.

3- در مرحلة سوم، كل فرایند تدریس و یادگیری به صورت یك سیستم واحد آموزشی مورد توجه قرار گرفت كه محور اصلی سیستم را دانش آموزان تشكیل می دهد. براساس این طرز تفكر ، هدف های آموزشی تعیین می شود. محتوای درسی و تجارب آموزشی تنظیم می گردد، توانایی فردی دانش آموزان مشخص می شود؛ برنامه های آموزشی به طور منطقی به اجرا در می آیند و از كل فرایند آموزشی و یادگیری ارزشیابی به عمل می آید.

این طرز تفكر جدید دربارة تكنولوژی آموزشی ( برنامه ریزی علمی و منطقی كه از تعیین هدفهای آموزشی به ارزشیابی كل فرایند آموزشی منتهی می شود) در واقع قلمرو تكنولوژی آموزشی را تعیین وظایف تكنولوژیست های آموزش های را مشخص كرد. همچنین، در این دوره وسایل سمعی و بصری به نام وسایل آموزشی( نه وسایل كمك آموزشی) در داخل یك سیستم بزرگ تر آموزشی قرار گرفت و بدین ترتیب تكنولوژی ابزارهای آموزشی در شكم تكنولوژی قوی تر و تازه ای به نام تكنولوژی سیستم ها فرو رفت.

منابع:

[1] دانشگاه تربیت معلم- سمینار تكنولوژی آموزشی، تهران خرداد ماه 1356

[2] دفتر همكاری حوزه و دانشگاه ، نشریه تكنولوژی آموزشی

[3] دكتر ناصر موفقیان، چند گزارش در زمینه تكنولوژی آموزشی، خرداد ماه 1353

[4] Brown , LWis , Harcleroad, av.Instruction, Technology Media and Methods. New York, Fifth Edition

مرکز یادگیری سایت تبیان - تجمیع و تنظیم: نوربخش