نکات کلیدی جهت کار در آزمایشگاه

در بسیاری از پروژه ها، خصوصاً پروژه های مربوط به شیمی و زیست لازم است که دانش آموزان در آزمایشگاه به آزمایش بپردازند و فرضیه های خود را مورد آزمایش قرار دهند و به تجزیه و تحلیل آن ها بپردازند در ذیل 30 نکته مهم و کلیدی که هر فردی برای کار در آزمایشگاه باید بداند ارائه شد است، نکات ایمنی ذکر شده همه برای سلامتی شما بوده و امیدواریم آن ها را به دقت رعایت کنید:

1. ورود افراد صرعی، حامله، بی سواد (زیرا نمی توانند دستور العمل ها و بر چسب مواد شیمیایی را بخوانند) و بیماران قلبی و مغزی به آزمایشگاه ممنوع است. افراد دارای بیماری های خاص حتماً باید قبل از ورود، با مسؤول آزمایشگاه مشورت کرده و در صورت اجازه ی وی داخل شوند.

2. روش روشن کردن چراغ بونزن: ابتدا از بسته بودن شیر چراغ بونزن اطمینان حاصل نمایید. دریچه ی هوا را ببندید و سپس هم زمان با داشتن کبریتی روشن در دست چپ، با دست راست شیر اصلی گاز را باز کرده و سپس کبریت را نزدیک به چراغ نگاه داشته و با چرخاندن شیر چراغ بونزن، آن را روشن کرده سپس با باز کردن دریچه ی هوا، شعله را آبی کنید.

3. قبل از روشن کردن چراغ بونزن، اطمینان حاصل کنید که حلال های آلی و مواد آتش گیر نزدیک به آن نیستند.

حلال های آلی بسیار آتش گیر هستند و بخارهای آن ها در صورت نزدیک بودن به شعله، آتش گرفته و در نتیجه شعله ای در هوا ایجاد می شود که حتی می تواند موجب آتش گرفتن شیشه ی در باز حاوی حلال آلی مورد نظر از چند فوت دورتر گردد.

4. پیش از استفاده از حلال های آلی مطمئن شوید کسی در اطراف شما شعله ای روشن نکرده باشد.

5. هرگز بش از نیاز خود ماده ی شیمیایی بر ندارید.

هرگاه خواستید  ml5 از مایعی بردارید، از پیپت ml 10 استفاده کنید نه از پیپت با حجم بیش تر (برای افزایش دقت).

6. هرگز ماده ی شیمیایی را که از ظرف اصلی آن خارج کرده اید و به هر دلیلی از آن استفاده نکرده اید دوباره به ظرف اصلی باز نگردانید.

7. هنگام کار با ظروف آزمایشگاهی توجه داشته باشید که این ظروف داغ نباشند. گرمای حاصل از واکنش چند ماده (مثلاً گرمای حاصل از خنثی شدن اسید و باز)  یا گرما دادن یک ظرف روی چراغ بونزن ظرف را بسیار  داغ می کند.

شکل ظاهری ظروف بسیار داغ با ظروف سرد هیچ تفاوتی نمی کند، پس بسیار احتیاط کنید و برای احتیاط بیشتر ظروف آزمایشگاهی را به طور مستقیم با دست خود جا به جا نکنید و حتی الامکان از وسایل مخصوص این کار استفاده کنید.

8. گرما دادن لوله ی آزمایش به روش نادرست موجب بیرون پاشیدن مواد داخل آن و در نتیجه آسیب رساندن به افراد می شود.

9. برای نگاه داشتن لوله ی آزمایش روی شعله از گیره ی مخصوص لوله ی آزمایش استفاده کنید.

10. هنگام حرارت دادن، لوله ی آزمایش را با زاویه ی 45 درجه نگاه دارید.

11. هنگام حرارت دادن لوله ی آزمایش، سر لوله را به سمت کسی نگیرید ( تا در صورت بیرون ریختن مواد به دیگران آسیبی نرسد).

12. هرگز ته لوله ی آزمایش را روی شعله ی مستقیم چراغ بونزن قرار ندهید بلکه میانه ی لوله ی آزمایش را حرارت دهید.

13. هنگام حرارت دادن لوله ی آزمایش حرارت را فقط در یک نقطه متمرکز نکنید.

14. هر چند ثانیه یک بار لوله ی آزمایش را چپ و راست کنید. (چند ثانیه پهلوی راست لوله و سپس پهلوی چپ لوله را حرارت داده و این کار را دائماً تکرار کنید) این کار به خروج گازها کمک کرده و در نتیجه از بیرون پاشیدن مواد جلوگیری می کند.

15. هرگز برای نگاه کردن به مواد درون ظرفی در باز همانند بشر، لوله های آزمایش و ... صورت خود را بالای ظرف نبرید.؟

ممکن است عاملی موجب واکنش مواد درون ظرف و در نتیجه بیرون پاشیدن مواد شود و آن گاه صورت و چشمان شما آسیب خواهند دید.

16. بهتر است از استوانه ی مدرج (مزور) فقط برای تعیین چگالی مایعات و حجم سنجی مایع استفاده شود برای بقیه ی کارها از دیگر ظروف همانند بشر، لوله ی آزمایش، ارلن مایر و ... استفاده کنید.

17. پس از برداشتن ماده از ظرف مادر، در ظرف را بلافاصله ببندید.

18. رُداژ اتصال دهنده ها را گلیسیرین بزنید تا چرب شود.

19. هرگز قطره چکان را داخل ظرف مایع اصلی نکنید، ابتدا کمی از مایع را درون بشری ریخته سپس با قطره چکان از بشر به مقدار مورد نیاز مایع بردارید.

20. از آن چه دیگران در اطراف شما انجام می دهند، با اطلاع و هوشیار باشید زیرا ممکن است موجب صدمه رسیدن به شما گردند.

21. ظرف های مندرج را روی هم زن مغناطیسی گرما ندهید.

22. کار با اسیدها و بازها باید زیر هود انجام گیرد.

23. هرگز نوک پیپت را داخل مایع یا محلول اصلی نکنید، بلکه مانند قطره چکان کمی از آن مایع را در بشر ریخته و با پیپت از آن به میزان دلخواه مایع بردارید.

24. در طول مدت آزمایش ورق و خودکار همراهتان باشد و تمام مشاهده ها و توزین ها را یادداشت کنید.

25. تمام ظرف های مواد شیمیایی باید برچسب های مخصوص شرکت سازنده (اعم از تاریخ بسته بندی، نام و مشخصات ماده ی شیمیایی، کدهای R و S و علامت خطر و ... ) را داشته باشند.

استفاده از محتویات ظرف هایی که برچسب آن عوض شده یا برچسب ندارد ممنوع است.

26. در آزمایشگاه باید اسیدها، بازها، مواد آتیش گیر و مواد سمی جدا از یک دیگر و دیگر مواد، در جای مخصوصی نگه داری شوند.

27. نگه داری ظرف های مواد شیمیایی در محل آزمایش و محل رفت و آمد ممنوع است.

28. اسیدها باید دور از فلزهای فعال هم چون سدیم، پتاسیم و ... نگه داری شوند تا از آتش سوزی و انفجار جلوگیری شود. همچنین اسیدها باید جدا از بعضی مواد شیمیایی که در اثر مجاورت با آن ها گازهای سمی و کشنده آزاد می شود (مانند سدیم سیانید و سولفید آهن) نگه داری شوند.

29. اسیدهای قوی همچون نیتریک اسید و پر کلریک اسید باید جدا از اسیدهای آلی و مواد آتش گیر نگه داری شوند.

30. پس از برداشتن مقداری محلول با پیپت بلافاصله درون پیپت را با آب مقطر بشویید.

بخش پژوهش های دانش آموزی تبیان

تنظیم: نسرین صادقی