گلیم بخت شما سیاه است یا سپید؟
به نظر تو برای رسیدن به آرزوهایت چه چیزی مهمتر است؟ ظاهر و جسمی که ارث بردی؟ شرایط خانوادگی؟ دوستان؟ تلاش؟ یا چیزی شبیه شانس و سرنوشت؟
آیا تا بحال فکر کرده اید که چرا می گویند ایرانی ها فلان خصوصیت را دارند و یا عرب ها فلان ویژگی خاص را یا اروپایی ها فلان مدل احوال پرسی را؟
چه قدر به این مسأله اعتقاد دارید که رشد شما در هر کشور و فرهنگی متفاوت از فرهنگ دیگر خواهد بود؟در مورد وراثت چطور؟ آیا تاکنون کسی به شما گفته است که فلان رفتارتان یا طرز و لحن بیانتان شبیه پدر یا مادرتان است؟ آیا معتقدید همانگونه که شباهت ظاهری در بین اعضای یک خانواده وجود دارد از نظر اخلاق و رفتار فردی نیز شباهت هایی به چشم می خورد؟شما فکر می کنید کدام مهمتر است؟ وراثت یا محیط؟ هر دو و شاید هم هیچ کدام!!
وراثت یا محیط؟ مسأله این است!
یکی از مباحثی که در روانشناسی شخصیت مطرح است، تأکید بر تفاوت های فردی و رشد ویژگی های منحصر به فردی است که در افراد وجود دارد. روانشناسان و دانشمندان علوم تربیتی در این موضوع به 3 دسته تقسیم می شوند:
نظریه‌ی دسته اول- عاقبت گرگ زاده، گرگ شود!
افرادی که اینگونه فکر می کنند معتقدند عوامل ارثی نقش عمده ای در تعیین شخصیت شما دارند. در این نظریه، بسیاری از الگوهای رفتاری به ژن هایی مربوط می شود که بین انسان و سایر موجودات مشترک است. این گروه حتی وقتی به هیجانات اصلی مثل خشم، غم، شادی، نفرت و ترس اشاره می کنند، معتقدند که این هیجانات ذاتی است و با اطلاعات رمزگردانی شده در ژن ها ارتباط دارند. بنابراین، اینکه کودکان، بزرگسالان و میمون ها نیز این هیجانات را تجربه می کنند دلیلی است بر سهم مشترک انسان از میراث تکاملی و ساختار ارثی.
در تأیید این نظریه، احادیث فراوانی در اسلام وجود دارد که درباره‌ی انتخاب همسر به دلیل نقش او در کودکان، توصیه هایی دارد. از آن جمله که رسول اکرم (ص) فرمودند: ببینید نطفه‌ی خود را در چه محلی مستقر می کنید: «اُنظُر فی اَیِّ شیء تَضَعُ وَلَدَک فاِنَّ العرق دساسٌ».[1] این حدیث با کمال صراحت از قانون وراثت سخن گفته و از عامل آن به کلمه‌ی عِرق تعبیر کرده است. و نیز مولای موحدان حضرت علی (ع) فرمودند: حُسنَ الأخلاق بُرهانُ کَرَمِ الأعراق:[2] سجایای اخلاقی دلیل پاکی وراثت و فضیلت ریشه‌ی خانوادگی است.
دسته‌ی دوم- دوست ناباب!
در اینجا سخن از عوامل محیطی است. یعنی تجارب مختلف باعث شخصیت های گوناگون می شود و افرادی چون استوارت میل و جان لاک طرفداران این نظریه‌اند.
همچنین، عضویت در طبقات اجتماعی مختلف، پایگاه اجتماعی و اقتصادی فرد و نیز نحوه‌ی برخورد خانواده با کودک، از عوامل تأثیرگذار محیطی در رفتار و شخصیت آدمی می باشند. در بین احادیث اسلامی، به احادیث گهرباری برمی خوریم که صراحتاً به این مسئله تأکید دارند. مثلاً پیامبر گرامی اسلام (ص) در این باره می فرمایند: کُلُّ مولودٍ یولَدُ علی الفطرة حتّی یَکُونَ اَبَواهُ یُهَوِّدانِه وَ یُنَصِّرانِه. هر نوزادی به فطرت (اسلام و توحید) متولد می شود آنگاه پدر و مادرش او را به یهودیت و نصرانیت گرایش می دهند. و یا در حدیثی دیگر می فرمایند: هر انسانی از دین و روش دوست و هم نشینش پیروی می کند.[3]
و یا فخرالمتقین علی (ع) در نامه خود به حارث همدانی توصیه کرده است: «از رفاقت با کسانی که افکارشان خطا و اعمالشان ناپسند است برحذر باش زیرا آدمی به روش رفیقش خو می گیرد.»
نتیجه گیری:
شما چه فکر می کنید؟بالآخره چی شد؟!!
اینکه وراثت مهمتر است یا محیط مسئله ای است که بسیار جای سخن دارد. روانشناسان حامی هر دو طرف سال هاست با یکدیگر در حال بحث و منازعه‌اند و هیچ کدام نتوانسته اند دیگری را قانع کنند. البته جای تعجب هم نیست زیرا در علوم مختلف، عقل های ناقص بشری هیچگاه کاملاً مجاب و قانع نشده اند اما سؤال اینجاست که چرا در منابع اسلام که دینی الهی و متصل به سرچشمه‌ی وحی است، چنین تضادی در ظاهر به چشم می خورد؟
نظر شما چیست؟ آیا فکر می کنید ژن پدر و مادرتان مهمتر است یا نحوه‌ی تربیت و برخوردشان با شما؟ اصلاً والدین مهمترند یا دوستان و جامعه و دیگران؟
آیا هر دو؟ اگر بله، سهم هرکدام چقدر است؟
شاید هم هیچکدام! زیرا ما نمونه های زیادی از افرادی داریم که پدر و مادرشان کافر بودند و در محیط کفر هم زندگی می کنند ولی مسلمان شده اند و بسیار باایمان!
شما چه فکر می کنید؟
اگر مایلید بدانید بالاخره در نتیجه ی این بحث ها کدام دسته حرفشان به کرسی نشست؟ ومهمتر از آن اسلام چگونه این تضاد را سالها پیش حل کرده است منتظر قسمت بعدی این بحث باشید...
زهرا رادفر بخش خانواده ایرانی تبیان
پی نوشت ها :
[1] المستظرف، ج2، ص 218.
[2] غررالحکم، ص 379.
[3] وسائل الشیعه، ج4، ص207.
مطالب مرتبط :
