از خیالپردازی تا دروغگویی
اکثر والدین از این شکایت دارند که فرزندانشان ، با وجود اینکه از هیچگونه رسیدگی در تربیت وی قصوری سر نمی زند دروغگو بار آمده یا مغلطه و اغراق میکنند...
یکی از انحرافاتی که موجب شکایت والدین از فرزندان خود میباشد، درغگویی است. اکثر والدین از این شکایت دارند که فرزندانشان ، با وجود اینکه از هیچگونه رسیدگی در تربیت وی قصوری سر نزده دروغگو بار آمده یا مغلطه و اغراق میکنند. آنان از این بابت ناراحتند که آدمهای متدینی هستند، پرهیزگارند، دروغ نمیگویند. لقمه حرام نمیخورند و برای تربیت صحیح کودکان حتیالمقدور از تمام امکانات تربیتی استفاده میکنند، او را از بچههای درغگو و کم تربیت دور نگه میدارند، برای راستگویی تشویق میکنند، ولی با این وصف چرا باید درغگو از آب درآید.
دروغگویی در کودکان پیش دبستانی، بسیار شایع است؛ کودکان در این سن، نمیدانند دروغگویی اشتباه است؛ در کلام اغراق میکنند، حقایق را میپیچانند، وقایع را پنهان میکنند، داستان میسازند و بدیهیات را انکار میکنند؛ بههمین دلیل، پدر و مادران نباید بچهها را بهخاطر این دروغگویی تنبیهکنند، بلکه باید آن را موقعیتی جهت فرصتهای آموزشی بدانند و درواقع، به آنان یادبدهند که چرا دروغگویی اشتباه است.
بهطور معمول، پدر و مادران در برابر داستانسرایی (چرندگویی) کودکان، وقتی داستانی را که خلاف واقع است، میسازند و بسیار اغراق میکنند، ممکن است دو عکسالعمل نشاندهند: گروهی به داستانهای فرزندانشان گوشمیدهند و آن را تأیید میکنند و عدهای دیگر اعتنایی به آن نمیکنند. گروه دوم، داستانهای غیرواقعی بچهها را به دروغگویی نسبت میدهند و به فرزندانشان گوشزد میکنند که: «این داستانها، دروغ است و دیگر آن را تکرار نکن!»
هر دو گروه مذکور از والدین، در مواجهه با فرزندانشان، ناآگاهانه عمل میکنند زیرا در این سن، کودک خیالباف است و خیالبافی، لازمهی رشد ذهنی، عقلی و خلاقیت اوست. از آنجاکه کودک در این سن، نمیتواند بین خیال و واقعیت تفاوتی قائل شود، وظیفهی پدر و مادر، این است که هم در جهت تفکیک خیال از واقعیت و هم اجتناب از دروغگویی، آموزشهای لازم را به کودک بدهند.
برای نمونه وقتی کودک میگوید: «من امروز در مدرسه با دوستانم خیلی بازیکردم و خوشگذشت.» پدر و مادر باید پاسخ دهند: «راستی! خیلی دوستداری به مدرسه بروی و دوستان زیادی پیدا کنی؛ اینطور نیست؟» با این بیان، هم به احساس کودک احترام میگذاریم و هم به غیرواقعیبودن فکرش اشاره نموده و به او کمکمیکنیم تا کمکم خیال را از واقعیت متمایز نماید و رشد ذهنی سالمی را در جهت قوهی خلاقه پیش بگیرد.
پدر و مادرانی که خیالبافی کودک را به دروغگویی نسبتمیدهند، کودکانشان را سرکش و بدرفتار مینمایند و خود نیز نسبت به آنان شکاک و بدگمان میشوند؛ این امر، بهنوبهی خود، یک چرخهی دروغ و عدم اعتماد ایجاد میکند که چرخهای بسیار ناسالم است و باید هرچه سریعتر، آن را متوقف نمود تا خیالبافی کودک، در ورطهی دروغ و دروغگویی نیفتد زیرا دروغگویی مانند یک بیماری جسمی ساده، شروع و کمکم تبدیل به یک بیماری لاعلاج میگردد که برای والدین، بسیار دردناک است و تبعات آن میتواند خطرات زیادی برای خود کودک و خانوادهاش ایجاد نماید؛ به همین دلیل، ابتدا باید انگیزه و علت دروغ را شناسایی نمود و سپس به درمان آن پرداخت.
چند توصیه به پدر و مادرها
* سؤالهایی که کودک را وادار به دروغگویی میکند، طراحی نکنید.
* برای راستگویی، کودک را تشویق نمایید و ارزش سخن راست را برایش توضیح دهید. کودک باید ارزش راستگفتن را در عمل، تجربه نماید.
* انتظارات و خواستههای خود را با توجه به توان کودک تعدیل نمایید.
* کودکان را با یکدیگر مقایسه نکنید زیرا موجب رشد حسادت و درنتیجه، تشدید دروغگویی میشود.
* کودکان خود را سرزنش و تحقیر نکنید زیرا کودک برای جبران آن، به دروغگویی رویمیآورد.
* به سخنان آنان خوب گوشکنید و اجازه دهید احساسات خود را آزادانه بیان کنند.
* الگوی مناسبی برای فرزندان باشید. (فرزندان ما آنچیزی میشوند که ما هستیم، نه آنچه که میخواهیم.)
آیا میتوان دروغگو را تنبیه نمود؟
پیش از هرچیز برای درمان دروغگویی، یافتن علل و انگیزهی آن بسیار بااهمیت میباشد؛ برای نمونه دروغهایی که بر اثر ترس گفته میشود، با تنبیه تشدیدمیگردد زیرا کودک خردسال، قدرت تشخیص کافی ندارد و وقتی تنبیهمیشود، نمیداند بهخاطر دروغگویی تنبیه شده، بلکه تصور میکند بهخاطر اعمالی که انجام داده، تنبیه شده است؛ درنتیجه تلاش میکند راه بهتری برای پوشاندن حقیقت پیداکند؛ بههمین دلیل، در استفاده از تنبیه، باید احتیاطهای لازم را رعایت نمود.چند نکته
** تنبیه میتواند مؤثرترین روش برای دروغگوییهای یادگرفتهشده باشد؛ مشروط بر اینکه با جهت و آموزش لازم همراهگردد.
** تنبیه برای دروغگوییهایی که بر اثر ترس، فراپیشگویی و الگوبرداری میباشد، در طولانیمدت، بیاثر میگردد؛ باید علت و انگیزهی دروغ را مشخص نمود و سپس به درمان آن پرداخت.
** یادمان باشد که تنبیه باید بهعنوان آخرین ابزار ممکن درنظر گرفته شود، نه اولین ابزار!
فرآوری: نسرین صفری بخش خانواده ایرانی تبیان
منابع: مجله شادکامی و موفقیت/ مجله الکترونیکی رشد