چروک های فراموش شده
سالمندی مرحله کمال آدمی است. بزرگترها و سالمندان از نعمات، برکات و سرمایه‌های معنوی یک جامعه محسوب می‌شوند. سالمند در طول دوران عمر خود سردی و گرمی بسیاری چشیده و اکنون منبع و گنج ارزشمندی از تجربیات و افکار و انیشه‌های قابل استفاده است.
در جوامع سنتی ارزش و احترام بیشتری برای سالمندان قائل هستند. پیران در چنین جوامعی نقش راهنما، معلم و داور را ایفا می‌کنند. در کشور ما احترام به بزرگترها علاوه بر آنچه که در کتاب و سنت پیامبر و اهل بیت علیهم‌السلام آمده در فرهنگ و تمدن دیرین ما نیز ریشه و سابقه دارد. به طوری که در ادبیات کهن ما نیز به احترام به سالمندان و توجه به تجارب و سخنان آنان همواره مورد تاکید بوده است.
رشد شهرنشینی و مشکلات موجود اجتماعی موجب شده سالمندان دیگر آن ارج و قرب گذشته را نداشته باشند و علاوه بر آن گاهی اوقات مورد اذیت و آزار نیر قرار می‌گیرند. امروزه وقتی بحث خشونت و آزار پیش می‌آید بلافاصله ذهنها به سمت کودکان و زنان متبادر می‌شوند در حالی که آزار سالمندان چه در منزل و چه در جامعه مغفول مانده و کمتر کسی به آن توجه نشان داده است. البته بیشترین آزاری که متوجه سالمندان است بی‌احترامی، بی‌توجهی و بدرفتاری با آنان است. این نوع آزار بیشتر متوجه روان سالمندان است تا جسم آنان. انسان‌ها وقتی پا به سن می‌گذارند بیشترین نیازشان توجه و احترام کوچکترهاست و اگر با احترام با آنان برخورد نشود، از لحاظ روحی ضربات سنگینی را متحمل خواهند شد. بی‌توجهی به نیازهای اجتماعی و روانی سالمندان از جمله موارد خشونت روانی در جامعه است که منجر به افسردگی، کاهش اعتماد به نفس، یاس و ناامیدی، حقارت و... سالمندان می‌شود.
رشد شهرنشینی و مشکلات موجود اجتماعی موجب شده سالمندان دیگر آن ارج و قرب گذشته را نداشته باشند و علاوه بر آن گاهی اوقات مورد اذیت و آزار نیر قرار می‌گیرند.
گاهی اوقات بی‌احترامی به سالمندان تا بدانجا پیش می‌رود که به او اجازه دخل و تصرف در اموال خود و تصمیم‌گیری برای زندگی خود را هم نمی‌دهند و استقلال اقتصادی و اجتماعی را نیز از او سلب می‌کنند که این خود موجب فرسایش جسمی و روحی سریعتر سالمند و کاهش اعتماد به نفس وی می‌شود.
یکی از برکات حضور سالمندان در جامعه افزایش سلامت اجتماعی و استفاده از تجربیات آنان است. سالمندان دارای کوهی از تجربیات در عرصه‌های مختلف هستند که این سرمایه ارزشمندی است که در هیچ کتاب، جزوه، سایت و سایر منابع اطلاعاتی نمی‌توان یافت. این پتانسیل ارزشمند مشورتی باید در اختیار جوان قرار گیرد و جوانان نیز تشویق شوند علاوه بر احترام به سالمندان یاد بگیرند که از تجربیات آنان استفاده کنند و در امور مختلف با آنان مشورت کنند. اگر از سالمندان و تجارب آنان به خوب استفاده شود دیگر احساس پوچی و بی‌ارزشمندی نخواهند کرد و تجارب و افکار خود را در اختیار افراد جامعه قرار خواهند داد و برعکس اگر از این سرمایه‌ها استفاده بهینه نکنیم به مرور آنها تبدیل به انسان‌هایی می‌شوند که خاصیتی ندارند و برای جامعه مفید نیستند. در این صورت است که از لحاظ روحی و روانی دچار مشکل می‌شوند و گوشه انزوا در پیش می‌گیرند. چنین سالمندی افرادی زودرنج، نازک‌دل هستند که احساسی جز خمودگی ندارند و خود را مانعی برای رشد و پیشرفت جوان‌ترها می‌بینند.
شاید پرداختن به مسائل جوانان و مشکلات آنان ما را از مسائل و مشکلات و مطالبات سالمندان غافل کرده است. به دلیل فاصله زیاد نسل‌ها در عصر کنونی، جوانان گمان می‌کنند توصیه‌ها و ارشادات سالمندان به نوعی دخالت در امور شخصی آنان است بنابراین گاه در برابر نصیحت‌های سالمندان واکنش‌های تندی نشان می‌دهند که گاه منجر به تحقیر و دشمنی و حمله به آنان می‌شود. بنابراین باید کوشید تا فاصله میان نسل‌ها را کاهش داد تا سالمند و جوان در کنار یکدیگر قرار گیرند و از وجود یکدیگر بهره‌های لازم و کافی را ببرند.
همچنین خانه سالمندان که از فرهنگ غربی وارد کشورمان شده حاکی از بی‌عاطفگی و عدم احساس مسئولیت انسان در برابر کسانی است که عمری برای رفاه و آسایش ما تلاش و کوشش کرده‌اند و حال که باید ثمره این تلاش و کوشش خود را ببینند و از آن بهره کافی ببرند راهی خانه سالمندان می‌شوند و روزها را در انتظار مرگ به سر می‌برند.
نکات مورد توجه جهت افزایش بهره‌وری سالمندان و ایجاد نشاط در آنان:
کودکان از همان کودکی باید بیاموزند که به سالمندان چه در سطح خانواده و چه در سطح جامعه احترام بگذارند و این آموزش بیشتر توسط والدین آنها صورت می‌گیرد. والدین باید به گونه‌ای با سالمندان رفتار کنند که اگر روزی خود پا به مرحله سالمندی گذاشتند فرزندان آنان نیز همان رفتار را مرتکب شوند.
سالمندان دارای کوهی از تجارب و افکار و اندیشه‌ها هستند. دخالت دادن آنان در امور جامعه برای استفاده از تجربیاتشان موجب کاهش حس بی‌ارزشی و افزایش اعتماد به نفس در سالمندان می‌شود.
ایجاد مراکز مشاوره مددکاری در سطح شهر و اعلام آن به افراد برای مراجعه سالمندان نیز یکی دیگر از راه‌کارهای به کارگیری سالمندان اشت سالمندان می‌توانند در این مراکز مشکلات و مسائل مختلف خود را ارائه کنند تا تدابیر لازم جهت رفع مشکلات برایشان اندیشیده شود. زیرا شناسایی نیاز سالمندان و و حمایتهای اجتماعی و روانی از آنان در این حوزه موجب می‌شود سالمندان بانشاط‌تر داشته باشیم و دوران سالمندی به نحو موثرتر و با بهره‌وری بیشتر بگذرد.
یکی از برکات حضور سالمندان در جامعه افزایش سلامت اجتماعی و استفاده از تجربیات آنان است. سالمندان دارای کوهی از تجربیات در عرصه‌های مختلف هستند که این سرمایه ارزشمندی است که در هیچ کتاب، جزوه، سایت و سایر منابع اطلاعاتی نمی‌توان یافت
شناسایی ظرفیت سالمندان و به کارگیری آن جهت ارتقای سلامت اجتماعی نیز می‌تواند تاثیر بسزایی در افزایش بهره‌وری سالمندان داشته باشد. درست است که سالمندان پیر و فرتوت شده‌اند اما می‌توان کارهایی به آنها واگذار کرد تا به تناسب سن و امکانات بتوانند از عهده آن برآیند این عمل علاوه بر اینکه سالمند را از احساس خمودگی، سستی و تنبلی رهایی می‌دهد هم حضور وی در جامعه می‌تواند اثرات مادی و معنوی بسیاری داشته باشد.
سالمندی برای همه است. اگر به این نکته توجه کنیم برای سالمندان احترام و توجه بیشتری قائل خواهیم شد. سالمندان بیشتر از همه نیاز به توجه و احترام دارند که اگر به این نیازهای آنان به خوبی پاسخ داده شود رضایت خاطر و شادابی آنان حفظ خواهد شد. در این صورت بسیاری از پرخاشگری‌های آنان از بین خواهد رفت و تحمل و مدارای بیشتری نسبت به محیط اطراف خود نشان خواهند داد.
در نهایت محبت به سالمندان و حمایت از آنان در محیط‌های اجتماعی از جمله وظایف آحاد جامعه در برابر آنان است. اینجاست که جامعه‌ای اسلامی و سراسر خیر و برکت خواهیم داشت. توجه به این نکته که ما نیز خود روزی پیر می‌شویم و همچنین توجه به زیبایی‌هایی که در سالمندان وجود دارد می‌تواند نوعی رضایت خاطر و شادابی را به دلیل حضور سالمند در خانواده و اجتماع ایجاد کند.
پی نوشت:
[1] - اسرا، آیه 23 و 24
منصوره فراهانی بخش اجتماعی تبیان
