طبّ تحصیلی ابزاری برای تحقق تحصیل اثر بخش

چکیده

دانش آموزان امروز، مدیران و دست اندرکاران فردای جامعه اند و نظام آموزش و پرورش با برنامه ریزی برای تعلیم و تربیت اثر بخش آنان، عملاً برای ساختن جامعه ی فردا تلاش می کند. اما تحصیل اثر بخش مستلزم حضور هم زمان سه مؤلفه است: آموزش ها به درستی ارائه گردند، فراگیرنده برای دریافت این آموزش ها در محل آموزش حضور یابد و توان یادگیری داشته باشد. برای نیل به دو مؤلفه ی آخر، وجود یک بستر مناسب از سلامت جسم و روان ضروری است. زیرا اختلال در سلامت و بروز بیماری، دانش آموز را از حضور در کلاس محروم  می کند و از سوی دیگر ، بسیاری از اختلالات جسمی و روانی با امر یادگیری دانش آموز تداخل دارد. طب تحصیلی حیطه ای از علم است که به بررسی این دسته از اختلالات جسمی می پردازد و دست اندرکاران آن می کوشند با پیش گیری از ایجاد یا رفع آن ها، شرایط یک تحصیل اثر بخش را برای دانش آموزان فراهم آورند.

سرآغاز

کودکان و نوجوانان امروز، آینده سازان فردا هستند. دانش آموزان امروز، مهندسان، پزشکان، معلمان و استادان فردایی هستند که عزت و شکوه جامعه ی ما بسته به همت و تعهد و تدین آنان خواهد بود. درس و مشق و حساب و علوم و جبر که فرزندان ما بیش تر وقت و عمر خود را صرف آموختن آن ها می کنند، هدف نهایی تعلیم و تربیت نیست؛ بلکه وسیله ای است تا از مجرای آن ها بتوان دانش آموزان را برای آینده سازی مهیا کرد. بنابراین، مأموریت آموزش و پرورش امروز، فراهم آوردن شرایط و بستر لازم برای تحصیل اثر بخش دانش آموزان به منظور آماده کردن آنان برای پذیرش مسئولیتی خطیر در آینده است.

اما آن چه دراین میان نباید فراموش شود، این نکته ی مهم است که تعلیم و تربیت در یک بستر جسمانی و روانی سالم قابل حصول است. زیرا فراگیرنده ای که سلامت جسم و روان کافی ندارد، به درخت خشکیده ای می ماند که هر چه به پایش آب بریزند، نمی روید. بنابراین، برای داشتن تعلیم و تربیتی مؤثر، در قدم اول باید سلامت جسم و روان فراگیرنده را تأمین کرد. مأموریت طب تحصیلی فراهم آوردن چنین بستری از سلامت جسم و روان است تا از این رهگذر، مقدمات تحصیلی و تعلیم و تربیت کارآ و اثر بخش فراهم آید. اما این که گستره ی فعالیت این حیطه از علم تا کجا است، باید عوامل مؤثر بر عملکرد تحصیلی را بار دیگر مرور کرد.

عملکرد تحصیلی

هر نظام تعلیم و تربیتی در جهان، برای فراگیرندگان خود در هر پایه ی تحصیلی، اهداف آموزشی مشخصی را تدوین و تعریف کرده است. فراگیرنده باید، به تناسب سن، میزان مشخصی از دروس مانند علوم، ریاضی، زبان و ... را بیاموزد. عملکرد تحصیلی مجموعه فعالیت هایی است که فراگیرنده را به اهداف آموزشی تدوین شده ی متناسب با پایه ی تحصیلی او نایل می کند.

دارا بودن عملکرد تحصیلی رضایت بخش، مستلزم فراهم بودن شرایط مناسب برای انتقال صحیح آموختنی ها و از سوی دیگر پذیرش مناسب آموزش از طرف فراگیر می باشد. به بیان دیگر عملکرد تحصیلی مناسب در سایه حضور اضلاع مثلث عملکرد تحصیلی قابل حصول است.

انتقال صحیح آموختنی ها

شرط اول برای داشتن عملکرد مناسب تحصیلی، چندان در اختیار فراگیرنده نیست. زیرا برای انتقال صحیح آموختنی ها، آموزگار باید دانش و توانایی لازم را برای تدریس داشته باشد و وسایل و مواد آموزشی نیز باید برای تفهیم بهتر مفاهیم مناسب باشند. در مجموع، این مدرسه و اولیای مدرسه هستند که وظیفه دارند با استفاده از آموزگاران و مربیان توان مند و فراهم آوردن محیط آموزشی مناسب، مقدمات انتقال صحیح آموختنی ها را به فراگیرندگان فراهم آورند.

حضور سر وقت در کلاس

یکی دیگر از شرایط لازم برای رسیدن به عمل کرد تحصیلی اثر بخش، حضور فراگیرنده در کلاس های درس برای پذیرش آموختنی هاست. او باید با حضور فعالانه ی خود در کلاس و در خلال بحث و گفت وگو با مربی و سایر فراگیرندگان، آموختنی ها را بیاموزد و به خاطر بسپارد.

توانایی یادگیری

در کنار فراهم بودن شرایط برای انتقال صحیح آموختنی ها و حضور در کلاس درس، فراگیرنده باید توانایی یادگیری آموختنی ها را هم داشته باشد. به عبارت دیگر، او باید از حواس سالم (بینایی، شنوایی، لامسه و ...) برخوردار باشد، با استفاده از آن ها، آموختنی را وارد ذهن خود کند و در ادامه نیز بتواند این مفاهیم دریافتی رابه خاطر بسپرد و در نهایت، با یادآوری این اطلاعات، از آن ها برای نیل به مقصود استفاده کند.

اختلال عملکرد تحصیلی

نرسیدن فراگیرنده به اهداف آموزشی تدوین شده، متناسب با سن و پایه ی تحصیلی، به این معناست که عمل کرد تحصیلی او دچار نقصان و اختلال شده است. البته به شرطی می توان این نرسیدن به اهداف را به پای اختلال عمل کرد تحصیلی گذاشت که اهداف آموزشی به درستی تعریف شده باشند.اختلال عملکرد تحصیلی در نتیجه ی بروز اشکال در یکی از اضلاع این مثلث حاصل می شود.

در ادامه، به برخی از اشکالات، البته بیش تر از دید طب و سلامت می پردازیم.

پدیده ی غیبت

هنگامی که دانش آموز به دلایلی توان حضور در کلاس را نداشته باشد، مجموعه اقدامات انجام شده برای تفهیم و آموزش آموختنی ها، بی فایده خواهد بود. بنابراین، یکی از عوامل به وجود آورنده ی اختلال عمل کرد تحصیلی، غیبت و حضور نیافتن در کلاس درس است.

عوامل متعددی سبب می شوند فراگیرنده نتواند درکلاس حاضر شود؛ مانند بیماری، سفر، اخراج از کلاس، فرار از مدرسه و ... . اما بر اساس تجارب نگارنده از چند مدرسه، بیش از 80 درصد از دلایل غیبت فراگیرندگان، ابتلا به بیماری های گوناگون است.

از میان بیماری های گوناگون،بیماری های واگیر مانند سرماخوردگی و حوادث، بیش ترین موارد خانه نشین کردن فراگیرندگان به شمار می روند. طب تحصیلی با پیش گیری و کنترل این بیماری ها و درمان به هنگام آن ها، در کاهش موارد غیبت از کلاس نقش مؤثری دارد.

پایش اختلالات طبی فراگیرندگان بر اساس الگوی ابتلا به مدرسه

شکایاتی که فراگیرندگان به سبب آن ها ناچار از ترک کلاس می شوند، قابل شناسایی است. برای مثال، سردرد ها، دل دردها، دردهای های استخوانی مفصلی و ... از جمله شکایات شایعی هستند که فراگیرنده را به بیرون از کلاس می کشانند و حتی راهی منزل می کنند. بدون شک، اشراف بر علل به وجود آورنده ی این شکایات، افتراق علل مهم از غیر مهم و توانایی درمان و برطرف کردن آن ها، از وظایف طب تحصیلی در مدارس است. به این ترتیب، می توان اطمینان یافت که هیچ فراگیرنده ای بیهوده کلاس درس را ترک نخواهد کرد.

پیش گیری و کنترل همه گیری ها

از آن جا در مدارس، عده ی زیادی فراگیرنده مدتی در فضای بسته ی کلاس به سر می برند، احتمال انتقال بیماری های واگیر در میان آنان بسیار زیاد است. به این سبب، برنامه ریزی برای پیشگیری از همه گیری و شناسایی و درمان اولین موارد بروز یافته در بین فراگیرندگان، اقدام مؤثری درکاهش غیبت ناشی از بیماری است.

ناتوانی های یادگیری

برخی فراگیرندگان به رغم حضور در کلاس، توان یادگیری مؤثر ندارند. ممکن است فراگیرنده ای نتواند خواندن، نوشتن، ریاضیات و علوم رابه درستی بیاموزد. طب تحصیلی در این زمینه نیز برای بهبود عملکرد تحصیلی، به فراگیرندگان کمک شایانی می کند.

یکی از مهم ترین دلایل ناتوانی های یادگیری، اختلالات طبی است که ممکن است خود را در بدو شروع آموزش فراگیرنده نشان دهند؛ مانند برخی بیماری های متابولیک، اختلالات بینایی، شنوایی و ... یا در مراحل بعدی ایجاد ونمایان شوند؛ مانند اختلالات غده ی تیروئید، اختلالات هیپوفیز و برخی انواع عقب ماندگی های ذهنی.

مأموریت طب تحصیلی

طب تحصیلی حیطه ای از دانش است که با بهره گیری از علوم گوناگونی مانند پزشکی، علوم تربیتی، روان شناسی و بهداشت، از مجرای آموزش سلامت، پایش سلامت و حفظ و ارتقای سلامت، بستر مناسبی از سلامت جسم و روان فراهم می آورد تا در این بستر، یادگیری اثر بخش برای فراگیرندگان حاصل شود و به عمل کرد تحصیلی مطلوب آنان بینجامد.

منبع : رشد مدیریت مدرسه

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه : شکوفه باصری

تنظیم : نسیم گنجی منش