قبر، باغی از بهشت یا گودالی از جهنّم؟!
در مقالهای پیرامون مراحل مراقبه و آنچه که ما را از سقوط در سراشیبیهای زندگی مانع میشود ،مختصراً نکاتی را بیان کردیم .در این مقاله به بررسی مرتبه دوم قانون مراقبه؛ که از آن به عنوان یاد آوری از مرگ و قیامت نام برده شده است میپردازیم .
مرتبه دوّم مانع سقوط ؛ قانون مراقبه
مرتبه دوّم قانون مراقبه، یا قانون مراقبه متوسط را مرحوم شهید اوّل در کتاب ارزشمند «ذکری الشّیعه» شرح داده است. این مرتبه از قانون مراقبه، آدمی را وادار میسازد علاوه بر محاسبه اعمال در پایان روز، در شبانه روز دست کم هفت، هشت یا ده مرتبه به یاد مرگ و قیامت باشد. به یاد اینکه اگر الآن بمیرم، آیا رستگارم یا نه؟ اگر پرونده سیاه داشته باشم، عذاب و سختیهای عالم قبر و برزخ را چگونه تحمّل کنم؟ و تلقین اینکه پرونده درخشان، عالم قبر و برزخ را آسان میکند. پیغمبر اکرم(صلی الله علیه وآله) میفرمایند: «الْقَبْرُ إِمَّا رَوْضَةٌ مِنْ رِیاضِ الْجَنَّةِ أَوْ حُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِ النِّیرَان ؛ قبر، باغی از باغهای بهشت و یا گودالی از جهنّم است و انسان باید برای آسانی و راحتی بعد از مرگ فکری بکند، هر روز صبح چند دقیقه به یاد قبر و قیامت بیفتد و تا شب، چندین مرتبه این تذکر و یادآوری را ادامه دهد.»(بحارالانوار،ج6،ص 275 )
قیامت، مسلّم است و آیات بسیاری در قرآن کریم به این موضوع مهم و اساسی اختصاص دارد. حتی با اینکه قرآن کریم، معمولاً به بیان کلیات هر موضوعی بسنده کرده است، در خصوص معاد، به تبیین برخی از جزئیات و خصوصیّات قبر و برزخ و قیامت و جهنّم و بهشت، پرداخته است و این، ضرورت اهمیت به معاد را آشکار میسازد.
نفس امّاره برای جهنّمی کردن انسان تلاش عجیبی دارد، از جمله مانع یادآوری مرگ و قیامت در نظر وی میشود. ولی اساس قانون مراقبه متوسط که مانع سقوط و تباهی آدمی است، بر یادآوری عوالم پس از مرگ میباشد. حتی مثلاً در نیمه شب که انسان در اثر تشنگی بیدار میشود، باید به یاد مرگ بیفتد و با خود بگوید که من اگر بخوابم و دیگر بیدار نشوم، آیا رستگارم یا نه؟ در وقتی که میخواهد از خانه بیرون رود، بگوید آیا من به خانه برمیگردم یا نه؟ اگر برنمیگردم، مرا از همان راه به سوی قبر میبرند، آیا در عالم برزخ رستگارم یا نه؟ در وقتی که به خانه برمیگردد، قبل از آنکه به خوردن غذا مشغول شود، به فکر این باشد که حالا به خانه آمدم، آیا دوباره میتوانم از خانه خارج شوم یا نه؟ اگر برنگشتم و از خانه مرا به قبرستان بردند، آیا قبر من یک گودالی مملو از آتش جهنّم است و یا باغی از باغهای بهشت است؟
روش قرآن کریم در یادآوری قیامتروش قرآن کریم نیز در یادآوری و تذکر قیامت، به همین صورت است. یعنی معمولاً در هر صفحهای و در بین آیات دیگر، قبر و قیامت و مرگ و بهشت و جهنّم را یادآور میشود، بلکه آدمیان بیدار شوند و فکری برای آخرت خود بکنند.
روز قیامت آنچنان سخت و وحشت آور است که هیچ کس به فکر دیگری نبوده و هر کس به فکر نجات خویش است . خداوند در قرآن کریم میفرمایند :
یوم یفر المرء من اخیه و امه و ابیه و صاحبته و بنیه لکل امری منهم یومئذ شان یغنیه ( سوره عبس ،آیات 34-37 )
در آن روز که انسان از برادر خود فرار میکند ، و از مادر و پدرش و زن و فرزندانش ، در آن روز هر کدام از آنها وضعی دارد که او را کاملاً به خود مشغول میسازد .
هر کسی دارای پرونده ثبت و ضبط اعمال است . در روز قیامت پرونده خویش را مطالعه کرده و از دقت زیاد نگارندهاش شگفت زده میشود . در نامه عمل تمام اعمال انسان و آثاری که بر آنها مترتب شده ، نوشته میشود و این هم یکی از جلوههای قدرت بی پایان الهی است که در این مورد به نمایش در میآید . اعتقاد و ایمان به این مسأله به روشنی چگونگی قیامت را در خاطرها زنده نگه میدارد و اثر عمیقی در پیدایش تقوا و برگشت به سوی خدا دارد ؛ زیرا انسانی که معتقد است تمام اعمالش ثبت و ضبط میگردد ، مواظب کارهایش خواهد بود و کسی که معتقد به حساب و کتابی نباشد ، بی حساب اقدام به انجام هر کاری میکند .
مأموران صدیق الهی (فرشتگان) اعمال انسان را ثبت میکنند. قرآن کریم میفرماید: و ان علیکم لحافظین کراما کاتبین یعلمون ما تفعلون: و بر شما نگهبانانی است . نویسندگانی بزرگوار ، میدانند آنچه را انجام میدهید .( سوره انفطار ، آیات 10-12)
در روزه قیامت همه انسانها بازپرسی شده و مورد سوال واقع میشوند . قرآن کریم میفرماید : وقفوهم انهم مسئولون : آنها را نگه دارید که باید بازپرسی شوند .( سوره صافات ، آیه 24 )
در سوال روز قیامت استثنایی نیست و همگان مورد سوال قرار میگیرند: ان السمع و البصر و الفواد کل اولئک کان عنه مسوولا : همانا گوش و چشم و قلب، همگی مورد سوال قرار خواهند گرفت .(سوره اسرا، آیه 36)
قرآن کریم در آیات زیادی ، حساب روز قیامت را گوشزد کرده تا مردم آن را فراموش نکنند: اقترب للناس حسابهم و هم فی غفله معرضون : حساب مردم نزدیک شده ، در حالیکه آنان از روی غفلت روی گردانند .( سوره انبیا ، آیه 2 )
و جاءت کل نفس معها سائق و شهید: هر انسانی وارد محشر میگردد ، در حالی که همراه او حرکت دهنده و گواهی دهندهای است .( سوره ق ، آیه 21 )
و سیق الذین کفروا الی جهنم زمرا ... : و کسانی که کافر شدند، گروه گروه به سوی جهنم رانده میشوند.(سوره زمر ، آیه 71 )
و سیق الذین اتقوا ربهم الی الجنه زمرا ... : آگاه باشید ! به حساب خود رسیدگی کنید قبل از آنکه به حساب شما رسیدگی شود ، به درستی که در قیامت پنجاه توقفگاه هست که هر کدام مانند هزار سال است از آنچه شما میشمرید.( سوره زمر ، آیه 73 )
پنجاه موقف از مواقف روز قیامتمرحوم شیخ صدوقرضواناللهتعالیعلیه در کتاب اعتقادات خود مینویسد: در روز قیامت عقباتی وجود دارد که در هر عقبهای برای انجام واجبی و ترک محرّمی در نظر گرفته شده است. یک عقبه برای نماز، عقبه دیگر برای حج، عقبهای برای زکات و همینطور سایر واجبات
بنا به تأکید قرآن کریم ما انسانها مواقفی را در روز قیامت در پیش رو داریم که پنجاه موقف است و هر موقفی هزار سال طول میکشد، در این ایستگاهها که پنجاه هزار سال میشود باید پاسخ گوی اعمالِ خود باشیم و بهتر از هر چیزی توجه به انجام واجبات و ترک محرمات الهی است.
مرحوم شیخ صدوقرضواناللهتعالیعلیه در کتاب اعتقادات خود مینویسد: در روز قیامت عقباتی وجود دارد که هر عقبهای برای انجام واجبی و ترک محرّمی در نظر گرفته شده است. یک عقبه برای نماز، عقبه دیگر برای حج، عقبهای برای زکات و همینطور سایر واجبات.
به هر حال نامه به دست راست یا به دست چپ؟!
قرآن کریم میفرماید: " وَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتَابَهُ بِشِمَالِهِ فَیَقُولُ یَا لَیْتَنِی لَمْ أُوتَ کِتَابِیهْ وَ لَمْ أَدْرِ مَا حِسَابِیهْ : و امّا کسی که کارنامهاش به دست چپ او داده شود، گوید ای کاش نامهام به من داده نمیشد و نمیدانستم در حساب اعمالم چه نوشتهاند."
امّا در کنار این افراد، اشخاص دیگری هم هستند که با صدای بلند فریاد شادی سر میدهند کهای اهل محشر بیایید و نامهی اعمال مرا ببینید :" فَأَمَّا مَنْ أُوتِیَ کِتَابَهُ بِیَمِینِهِ فَیَقُولُ هَاؤُمُ اقْرَؤُوا کِتَابِیهْ : امّا کسی که کارنامهاش به دست راست او داده شود با صدای بلند میگوید: بیایید نامهی عمل مرا بخوانید."
فرآوری : زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منابع:
سایت آیت الله مکارم شیرازی
سایت پرسمان قرآنی
سایت حوزه