بررسی تطبیقی نظام برنامه درسی تربیت معلم
در كشورهای انگلستان،ژاپن،فرانسه، مالزی و ایران
گذشته خواندید...سؤال 4. چه تشابهات و تفاوتهایی در زمینه محتوای برنامه درسی، در كشورهای مورد مطالعه وجود دارد؟
الف) تشابهات
در همه كشورهای مورد مطالعه محتوای دوره شامل موضوعات مربوط به آموزش و پرورش، موضوعات تخصصی و مهارت های تدریس است.
بیشتر كشورها افزایش برنامه های عملی و برقراری ارتباط و توازن میان آموزش های نظری و عملی را در دستور كار برنامه درسی تربیت معلم قرار داده اند. این كشورها ضمن تأكید بر گذراندن واحدهای نظری و در ك و فهم مطالب معتقدند كه واحدها باید به نحوی طراحی شوند كه: دانشجو - معلمان بتوانند همگام با این واحدها واحدهای عملی مربوطه را نیز بگذرانند و توانایی استفاده از مفاهیم نظری را در عمل و كلاس درس داشته باشند.
ب) تفاوتها
با توجه به طول دوره و تدوین استانداردها تعداد واحدهای ارائه شده در كشورها، موضوعات و چگونگی برقراری توازن میان واحدهای عملی و نظری تفاوت هایی وجود دارد.
در كشور انگلستان واحدهایی در زمینه كسب مهارت های ثبت و نگهداری فعالیت های دانش آموزان و ارائه گزارش های منظم كمی و كیفی به والدین، شناخت اهداف و نحوه ارزیابی و گزارش دهی و توانایی تنظیم فعالیت های تدریس با آن نیز ارائه می شود.
موضوع قابل توجه در ارائه واحدها این است كه دانشجو معلمان واحدهای تخصصی خود را هم به صورت نظری و هم عملی به صورت تلفیقی می گذرانند.
محتوای دوره برای دانشجو معلمانی كه می خواهند در مدارس متوسطه كار كنند، مجموعه ای از موضوعات آموزش و پرورش، مدیریت و ارزشیابی و موضوعات تخصصی است كه باید آن را تدریس كنند آنان همچنین واحدهایی را در زمینه مهارتهای تدریس در موضوعات خاص مانند مهارت تدریس در علوم، ریاضی و حتی مذهب می گذرانند.
تفاوت دیگر، مربوط به افزایش برنامه های عملی دانشجویان است كه ایجاد یك دوره تكمیلی در این كشور برای اخذ مدرك مهارت های حرفه ای است. همچنین دانشجو معلمان باید پس از پایان دوره یك دوره یكساله را كه بیشتر عملی است بگذرانند تا برای كار عملی در مدرسه كاملا آماده شوند.
دركشور فرانسه به دلیل كم بودن طول دوره ( 2سال) در سال اول بیشتر به تقویت و تحكیم مهارت های علمی و افزایش دانش پایه آنها پرداخته می شود.
در سال دوم كه شركت كنندگان آزمون ورودی را پشت سرگذاشته اند به آموزش مهارت ها و اصول حرفه ای معلمی پرداخته می شود. تلاش بر آن است كه دانشجو - معلمان بیشتر به كارهای عملی بپردازند و از دانش خود برای افزایش این مهارتها استفاده كنند.
در ژاپن با توجه به اصلاحات اخیر در محتوای برنامه درسی گروه سومی با عنوان "محتوای مربوط به برنامه درسی و حرفه تدریس" كه تلفیقی از واحدهای عملی و نظری است و به منظور ایجاد توازن میان این واحدها طراحی شده است .
در ایران و مالزی محتوا شامل دروس عمومی، دروس تربیتی و دروس تخصصی است. به طور كلی این دوره ها نظری است و برخی از دروس تربیتی و تخصصی عملی و نظری طراحی شده اند.
سؤال 5 . فرایند یاددهی – یادگیری در برنامه درسی كشورهای مورد مطالعه چگونه است؟
جدول 3. فرایندیاددهی– یادگیری در برنامه درسی تربیت معلم كشورهای مورد مطالعه
کشور | فرایند یاددهی – یادگیری برنامه درسی |
انگلستان | بیشتر آموزشها ی مربوط به مهارتهای حرفه ای كه دانشجو معلمان در این دوره ها در زمینه روشهای یاددهی - یادگیری می آموزند شامل نحوه استفاده منظم از مثالهای منابع كمك وزشی برای تمرینهای عملی كلاسی، روشهای متفاوت مانند روش بازی نقش و سایر فنون نمایشی، شفاف سازی اهداف و روش ارزیابی دستیابی به اهداف، برقراری ارتباط میان تئوری و عمل و اطمینان از اینكه وظایف عملی مرتبط با مفاهیم تئوری است. كاربرد تمرینهای عملی در كلاس درس واقعی، آموزش نحوه استفاده از منابع و مواد آموزشی روزآمد است. در واحدهای عمل ی از انواع وسایل و تجهیزات كمك آموزشی اعم از دیداری، شنیداری استفاده می شود. |
| فرانسه | دانشجو معلمان از ابزارهایی نظیر ارائه كار خود در كنفرانس یابحث و تحلیل در كار گروهی استفاده می كنند. در نخستین سال دوره تربیت معلم، تقریباً یك چهارم مدت آموزش به تجربه های عملی، تحلیل تجارب و مطالعه برای آزمون كتبی كه بر اساس شرایط فرد صورت می گیرد، اختصاص داده می شود. زمان باقیمانده نیز صرف یادگیری خود برنامه درسی می شود. در سال دوم نیز، دانشجو-معلمان به كسب تجربه های عملی می پردازند، ضمن آنكه این تجارب همراه با مسئولیت پذیری آنهاست و به صورتی است كه به آنها اجازه می دهد تا حداقل دو روز در هفته را صرف فعالیتهای غیرعملی مثل دوره های آموزشی نظری، مطالعه دروس و آماده كردن گزارش حرفه ای (شغلی) خود نمایند |
| ژاپن | تمركز در آموزش پیش از خدمت معلمان بر درس های نظری است تا عملی و كمتر به تجارب عملی پرداخته می شود، البته در اصلاحات اخیر سازماندهی برنامه به گونه ای است كه دروس نظری با دروس عملی تلفیق شده، اما بیشتر از روش سخنرانی استفاده می شود. |
| مالزی | گرایش به سمت دانش آموز محوری در فرایند یاددهی - یادگیری، استفاده از روش سخنرانی را كاهش داده است. در حال حاضر حركت به سمت فعال شدن سیستم آموزش و درگیر شدن دانشجویان در فعالیت های یادگیری خودشان است. |
ایران | در دوره ابتدایی اغلب واحدها به صورت نظری است. در دروس اختصاصی بررسی كتاب های دوره ابتدایی به صورت عملی و واحدهای روش تدریس كتاب های دوره ابتدایی عملی و نظری تدوین شده اند. واحدهای دروس تربیتی اغلب به صورت نظری هستند. درسایررشته ها نیز تقریبا به همین ترتیب است. برای دوره كارشناسی بیشتر دروس به صورت نظری و عملی و نیز كارگاهی تدوین شده اند. پژوهش ها نشان می دهد كه فرایند یاددهی - یادگیری معلم - محور و یكسویه است و معلمان بیشتر از روش سخنرانی دركلاس بهره می جویند. |
سؤال 6. چه تشابهات و تفاوتهایی در زمینه فرایند یاددهی - یادگیری در برنامه درسی دانشجو - معلمان وجود دارد؟
الف) تشابهات
با توجه به تأكید بر توازن میان تئوری و عمل در برنامه های درسی و افزایش برنامه های عملی، فرایند یاددهی یادگیری نیز به سمت بهره گیری از روش های فعال سوق داده شده است.
در این زمینه بهره گیری از شیوه كارگاهی برای اداره كلاس های درس مورد تأكید است. اما در چگونگی استفاده از آن روش، در عمل و میزان آن تفاوتهای آشكاری میان كشورها وجود دارد.
ب)تفاوت ها
در انگلستان همه واحدها به شیوه ای طراحی شده است كه دانشجویان بتوانند در فعالیت های كلاسی درگیر شوند و اساتید نقش تسهیل كننده دارند. همچنین وسایل كمك آموزشی گوناگون در اختیار دانشجو - معلمان قرار می گیرد تا آنان ضمن شناخت این وسایل، روش كاربرد آنها را در كلاس درس بیاموزند.
كاربرد تمرین های عملی در كلاس درس واقعی، آموزش نحوه استفاده از منابع و مواد آموزشی روزآمد برای واحدهای عملی در نظر گرفته شده است.
در فرانسه فرایند یاددهی - یادگیری بیشتر به شیوه ای طراحی شده است كه دانشجو - معلمان از ابزارهایی نظیر ارائه كار در كنفرانس یا بحث و تحلیل در كار گروهی استفاده می كنند.
در سال دوم دانشجو معلمان به كسب تجربه های عملی می پردازند كه همراه با مسئولیت پذیری دانشجو - معلمان است.
در ژاپن در سال های اخیر، به روشهای فعال روی آورده اند و تلاش دارند كه آموزش سنتی را تغییر دهند. لیكن گزارش ها حاكی از تمركز در آموزش پیش از خدمت معلمان بر درسهای نظری است تا عملی و كمتر به تجارب عملی پرداخته می شود.
در مالزی در فرایند یاددهی – یادگیری، گرایش به سمت دانش آموز - محوری استفاده از روش سخنرانی را كاهش داده است. درحال حاضر به سمت فعال شدن سیستم آموزشی و درگیر شدن دانشجویان در فعالیت های یادگیری گرایش یافته است.
در ایران آنچه در متن برنامه دوره كاردانی پیش بینی شده است، نشان می دهد كه اغلب واحدها به صورت نظری است.
نتایج برخی گزارش های پژوهشی بیانگر آن است هنوز فرآیند یاددهی – یادگیری یكسویه ومعل م - محور است و معلمان بیشتر از روش سخنران ی در كلاس بهر ه می جویند.
سؤال 7. دوره كارورزی (تمرین عملی) در برنامه درسی كشورهای مورد مطالعه چگونه است؟
جدول( 4) دوره های كارورزی دركشورها را نشان می دهد.
کشور | دوره کارورزی |
انگلستان | آموزش مقدماتی معلمان به شیوه ای طراحی شده است كه دانشجو - معلمان باید 32 هفته در برنامه های چهار ساله و 24 هفته در برنامه سه ساله را به طور عملی آموزش ببیند. هر معلم تحت آموزش باید تجربه تدریس حداقل در دو مدرسه را داشته باشد، مجموع زمان های تدریس حتی به طور پاره وقت لازم است معادل زمانهای ذكر شده باشد. تدریس در محیط هایی غیر از مدرسه نیز مورد محاسبه قرار می گیرد. برنامه كار آموزی دانشجو - معلمان به نحوی تدارك دیده شده كه معلم اطمینان حاصل كه كند برای چالش های كلاس به خوبی آماده شده است. |
| فرانسه | دور ه كارورزی دانشجویان از سال دوم شروع و در طول دوره انجام می شود و هشت هفته آخر آموزش عملی این دانش آموزان به صورت رسمی انجام می شود، در حال ی كه این دانشجویان مسئولیت یك پست را قبول كرده اند. |
| ژاپن | به دلیل كم بودن تمرین عملی دانشجو - معلمان (چهار هفته برای ابتدایی و دو هفته برای دبیرستان) از سال 1989 میلادی، یك دوره ویژه مانند دوره انترنی پزشكی برای معلمان جدید تدارك دیده است. طول این دوره یك سال و به منظور ارتقای مهارت های عملی دانشجو - معلمان طراحی شده است. |
| مالزی | دوره كارورزی میان 12 تا 16 هفته در پایان دوره ارائه می شود. |
| ایران | برای دوره كارورزی در دروس تربیتی سه واحد عملی (كارآموزی) در نظر گرفته شده است كه شامل چهار ساعت كار عملی در مدارس و دو ساعت آموزش حضوری در مركز تربیت معلم در دو نیمسال سوم و چهارم است. |
سؤال 8. چه تشابهات و تفاوتهایی در زمینه برنامه دوره كارورزی مراكز تربیت معلم در کشورهای مورد مطالعه وجود دارد؟
الف) تشابهات
همه كشورها واحدهایی را تحت عنوان تمرین معلمی برای حضور دانشجو- معلمان دركلاس درس و مدرسه درنظر گرفته اند و آن را یكی از ضروری ترین برنامه های تربیت معلم می دانند و برنامه های خود را بر اساس آن طراحی كرده اند و در صدد افزایش طول این دوره هستند.
این كشورها در نظر دارند كه برای اجرای مؤثر این دوره ها میان مدارس و دانشگاه ها ارتباط نزدیكتر برقرار كنند.
معلمان راهنما در این كشورها از مجرب ترین معلمان مدارس انتخاب شده اند و به وظایف خود آگاهی كافی دارند.
ب) تفاوتها
در انگلستان و فرانسه این دوره در طول برنامه درسی تربیت معلم برنامه ریزی می شود تا دانشجو - معلمان بتوانند درباره تجارب خود در كلاس درس با اساتید و همكلاسی های خود به تبادل نظر بپردازند. در واقع به روش تلفیق با سایر واحدها برنامه ریزی می شود.
در انگلستان علاوه بر این دوره، یك دوره یكساله آموزش حرفه ای یادگیری براساس محیط كار در نظر گرفته شده است تا در این دوره دانشجویان كاملاً برای تدریس در مدرسه آمادگی پیدا كنند. طول دوره تمرین معلمی 32 هفته در برنام ه چهار ساله و 24 هفته در برنامه سه ساله است.
هر معلم تحت آموزش باید تجربه تدریس حداقل در دو مدرسه را داشته باشد. مجموع زمان های تدریس حتی به طور پاره وقت لازم است معادل زمان های ذكر شده باشد. تدریس در محیط هایی غیر از مدرسه نیز می تواند مورد محاسبه قرار گیرد.
برنامه كارآموزی دانشجو - معلمان به نحوی تدارك دیده شده كه معلم اطمینان حاصل كند كه برای چالش های كلاس به خوبی آماده شده است.
در فرانسه دوره تمرین معلمی دانشجویان از سال دوم شروع و در طول دوره انجام می شود و هشت هفته آخر آموزش عملی این دانش آموزان به صورت رسمی انجام می شود، در حالی كه این دانشجویان مسئولیت یك پست را قبول كرده اند.
در ژاپن یك دوره اینترنی برای معلمان جدید تدارك دیده شده است. طول این دوره یك سال و به منظور ارتقای مهارت های عملی دانشجو - معلمان طراحی شده است.
با وجود اینكه همه كشورها تأكید بر افزایش طول دوره تمرین عملی و گسترش آن در طول دوره دارند، اما در ایران هنوز تمرین عملی در حد سه واحد در نظر گرفته شده و در مالزی نیز هنوز اقدامات اساسی در این زمینه انجام نشده است.
نویسندگان :
اعظم ملایی نژاد
دکتر علی ذکاوتی
مرکز یادگیری سایت تبیان
گردآوری: نوربخش - تنظیم: داودی
