عبادت شبانه پا برجاتر است
عبادت در شب، به ویژه در سحرگاهان و نزدیک طلوع فجر، اثر فوق‌العاده ای در صفای روح، تهذیب نفوس، تربیت معنوی انسان، پاکی قلب و بیداری دل، تقویت ایمان و اراده، تحکیم پایه‌های تقوی در دل و جان انسان دارد که حتی با یک مرتبه آزمایش، انسان آثار آن را به روشنی در خود احساس می‌کند.
امام صادق(ع) در روایتی می‌فرمایند : سه چیز از عنایان مخصوص الهی است: عبادت شبانه، افطار دادن به روزه داران و ملاقات برادران مسلمان.همچنین در جای دیگری می‌فرمایند : نماز شب گناهان روز را از بین می‌برد.
حقیقت و فواید و اهمیت شب چیست؟خداوند شب و روز را خلق کرد تا مردم در روز به تلاش برای معاش خود بپردازند و شب را زمانی برای استراحت و تجدید قوای بدن قرار داد. آمد و شد (اختلاف) شب و روز باعث به وجود آمدن سال و ماه می‌شود و این اختلاف حکمت آمیز فضای مناسبی برای زندگی حیوانات و گیاهان و انسان ایجاد می‌کند آفرینش شب و روز از آیات و نشانه‌های الهی است که در هر کدام آن‌ها رمز و رازی نهفته است.
آرامش و سکونتی که در شب نهفته است باعث تغییرات جسمی و روحی قابل توجهی در موجودات زنده بالاخص انسان می‌شود. اینکه شب چه چیز نهفته‌ای دارد که این همه مورد توجه در آیات و روایات می‌باشد، به تعبیر خود قرآن همان تاریکی، سکونت، پوشش حاصل از تاریکی و سکونش می‌باشد و این سکون و آرامش باعث آرامش روحی شگرفی در انسان می‌شود و به همین دلیل قسمت عمده خواب در شب صورت می‌گیرد به خواب فرورفتن همه موجودات عالم، تعطیلی کار و مشاغل روزانه و محیط آرام و ساکت شب، محل مناسبی برای عبادت و خلوت با معبود و معشوق یگانه هستی است خلوتی که در آن خلوص عبادت و قرب انسان بیش از هر زمان دیگری است.
پاداش نماز شب چیست ؟
ناشئة:
معنایش قیام و برخاستن است. در روایتی از امام باقر و امام صادق علیهما السلام نقل شده که فرمودند: برخاستن برای نماز شب در آخر شب است. همچنین از امام صادق علیه‌السلام نقل شده که فرمود: معنای ناشئة برخاستن انسان است از رختخواب آسایش فقط به خاطر کسب رضایت پروردگار متعال یعنی در برخاستن از خواب، تنها یک نظر دارد و یک اندیشه در سر می‌پروراند و آن نیت خالص برای اطاعت پروردگار است که هیچ ریا و شائبه‌ای در آن نیست.
اشد وطئا:
یعنی زحمت و مشقتش بیشتر است.
در روایات مکرر ذکر شده که بهترین اعمال دشوارترین و پر مشقت ترین آن‌ها است .
اقوم قیلا:
اقوم: از ماده قیام گرفته شده به معنای پا برجاتر و استوارتر.
روان‌تر و استوارتر خواندن قرآن و ادعیه و مناجات با قاضی الحاجات به سبب حضور قلب و فرو نشستن آوازه‌ها در دل شب.
و قیل: به معنای سخن گفتن است که در این آیه اشاره به عبادت و ذکر خدا و قرائت قرآن دارد.
نماز شب در کلام وحی
در قرآن کریم متجاوز از ده مورد از شب زنده داران و متهجدین و آنان که پاسی از شب را به راز و نیاز مشغول می‌شوند و مشمول غفران و رحمت الهی می‌گردند ، یاد شده است به عنوان‌هایی از آن اشاره می‌شود .
دعوت پیامبر به شب زنده داری
خداوند به رسول اکرم (ص) چنین می‌فرماید :« و من اللیل فتهجّد به فافله لک عسی ان یبعثک الله ربک مقاما محمودا ، پاسی از شب را از خواب بر خیزید و ( قرآن و نماز ) بخوان ، این یک وظیفه‌ی اضافی برای توست تا پروردگارت به مقامی در خور و شایسته بر انگیزد » .(سوره‌ی اسراء/ 79)
بر خاستن از بستر برای راز و نیاز
خداوند می‌فرماید :« تتجافی جنوبهم عن المضاجهم یدعون ربهم خوفاً و طمعاً و مما رزقناهم ینفقون، آنان پهلوهای خود را از بستر گرم بر می‌گیرند و از خوش دوری می‌گزینند و خالق و رب خویش را می‌خوانند و ترس گناهان خویش به رحمت او چشم می‌دوزند و از آن چیزی که قسمت و روزی آنان کرده است ، انفاق می‌کنند .» (سجده /16).
سحرگاه زمان غفران الهی
قرآن مجید ، سحر خیزی را از صفات انسان پرهیزگار و خدا ترس می‌داند . خداوند در قرآن مجید می‌فرماید : « کانوا قلیلاً من اللیل ما یهجدون و با لا سحارهم یستغفرون ، آن پرهیزکارانی که به گمان در بهشت مکان داده شده‌اند ، آن‌هایی هستند که شب‌ها کم می‌خوابند و به عبادت مشغول می‌شوند ، اما به عبادت خود مغرور نیستند و در هنگام سحر از خدا طلب آمرزش می‌کنند ». (ذاریات /17)
امام صادق (ع) در تفسیر این آیه می‌فرماید : " کسی که در نماز وتر هفتاد بار « استغفر الله ربی و اتوب الیه » بگوید و یک سال مدوامت کند خداوند او را جز استغفار کنندگان در سحر « و المستغفرین با لا سحار » قرار می‌دهد و حتماً او را مشمول رحمت خویش می‌سازد .
نماز شب و تجدید قوا
عبادت‌های شبانه و نیایش‌های سحر گاهی پر از تلاوت آیات قرآن و وسیله‌ای برای باز سازی روحی و روانی انسان‌های با ایمان و پر هیزکار است .
در قرآن آمده است : « ان نا شئه اللیل هی اشد و طئاً و اقوم قیلا ... این دستور عبادت و تلاوت شبانه به خاطر آن است که برنامه‌ی عبادت و تعلیم ، شب پا بر جا و با استقامت‌تر است» (مزمل/6) .
قرآن و وصف شب زنده داران
خداوند در قرآن بندگان واقعی را شامل افراد ذیل می‌دانند ، انسان‌های صابر و شکیبا در بلایا و سختی‌ها ، راست گفتار و صادق ، فرمان بر از دستورات الهی در هر حال ، انفاق کنندگان اموال و آمرزش خواهان در سحر گاهان می‌داند که در نماز شب و نماز وتر شایسته است که هفتاد بار استغفار شود .
" الصابرین و الصادقین و القانتین و المنفقین و المستغفرین با لا سحار ، این بندگان صابر و شکیبا در بلایا و سختی‌ها ، راست گفتاران و فرمان بران در هر حال و انفاق کنندگان اموال در راه خدا و جویندگان استغفار خداوندی در سحر گاهان هستند »(آل عمران / 17)
کیفیت نماز شب
نماز شب 8 رکعت است و سپس دو رکعت نماز شفع و آنگاه یک رکعت نماز وتر که با فضیلت‌ترین نماز شب ، نماز وتر و شفع است و دو رکعت شفع برتر از وتر است .
برای نماز شب می‌توان به نماز شفع و وتر اکتفا کرد بلکه می‌توان به هنگام تنگی وقت ، تنها به نماز وتر اکتفا نمود . وقت نماز شب از نیمه‌ی شب تا فجر صادق است و هنگام سحر از سایر مواقع بهتر است و تمامی ثلث آخر شب « سحر » محسوب می‌شود و افضل از آن خواندن نماز شب ، نزدیکی‌های فجر است .(تحریرالوسیله / ج1/ص136)
نیایش بندگان در سحرگاهان از ویژگی‌های بندگان شایسته‌ی خداوند است ." و الذین یبیتون لربهم سجّداً و قیاماً ، کسانی که شب را برای پروردگارشان در حال سجده و قیام بیتوته می‌کنند . (سوره ی فرقان/ 64)
نتیجه گیری :
کسانی که خواب خوش شبانگاهی را بر خود حرام می‌کنند و در جایی که تظاهر و ریا وجود ندارد به ذکر خدا و قیام و سجود در پیشگاه با عظمت خالق هستی می‌پردازند و پاسی از شب را به مناجات مشغول و قلب و روح خود را با ذکر خداوند نورانی می‌سازند مشمول بخشش و رحمت خداوند خواهند بود .
پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند : " رکعتا الفجر خیر من الدنیا و ما فیها ، دو رکعت نافله‌ی صبح برای تو از آن دنیا و آنچه در آن است بهتر می‌باشد ."
فرآوری : زهرا اجلال
بخش قرآن تبیان
منابع :
سوز سحرگاهی ؛ مهدی راهبر
سجاده‌ی عشق ؛ محمد مهدی علی قلی
فضایل و آثار نماز شب، عباس عزیزی
سایت حوزه؛ مقاله علی محمد سلطان محمدی آرانی
