به راستی مزد رسالت پیامبر چیست ؟
نویسنده: آمنه اسفندیاری
قرآن خود در آیه مورد بحث ما به این سؤال جواب میدهد: قل ما سالتكم من اجر فهو لكم ان اجرى الا على الله (سبا،47). بگو مزدى را كه درخواست كردم چیزى است كه سودش عاید خود شماست. مزد من جز بر خدا نیست. یعنى آنچه را من به عنوان مزد خواستم عاید شما می گردد نه عاید من. این دوستى كمندى است براى تكامل و اصلاح خودتان.
مزد رسالت چیست؟
قُلْ ما سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ إِنْ أَجْرِیَ إِلاَّ عَلَى اللَّهِ وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ (سبا ، 47)
بگو: هر مزدى كه از شما خواستم پس آن به نفع شماست، مزد من جز بر خدا نیست و او بر هر چیزى گواه است.
خداوند در این سلسله آیات (آیات 47 تا 50 سوره سبا) پنج بار به پیامبرش دستور میدهد كه از طرق مختلف با گمراهان بىایمان سخن بگوید و راه عذر را از هر سو بر آنها ببندد. در آیه گذشته سخن از دعوت به تفكر، و نفى هر گونه عدم تعادل روحى از پیامبر (صلی الله علیه و آله) بود.
در آیه مورد بحث سخن از عدم مطالبه اجر و مزد در برابر رسالت است. بارها در قرآن این سخن به میان آمده كه انبیا از مردم مزد و پاداشى نمىخواستند، در سورهى شعرا از آیه 100 تا 180 این مطلب از قول پیامبران مختلف تكرار شده است،
اینجا در واقع پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله) خطاب به آنها می فرمایند: من شما را دعوت به تفكر كردم، اكنون بیندیشید، و از و جدان خود سؤال كنید، چه چیز سبب شده كه من شما را از عذاب شدید الهى انذار كنم؟ چه سودى از این كار عائد من میشود؟ و چه فایده مادى براى من دارد؟
اضافه بر این اگر بهانه شما در این اعراض و روی گردانى از حق این است كه باید بهاى گزافى براى آن بپردازید، من اصولاً از شما اجر و پاداشى نخواستهام.
چنان كه همین معنى با صراحت در آیه 46 سوره قلم آمده: أَمْ تَسْئَلُهُمْ أَجْراً فَهُمْ مِنْ مَغْرَمٍ مُثْقَلُونَ" آیا تو از آنها پاداشى بر اداى رسالت خواستهاى كه بر دوش آنها سنگینى میكند"؟! در اینكه جمله " فَهُوَ لَكُمْ" چه مفهومى دارد؟ دو تفسیر وجود دارد:
نخست اینكه كنایه باشد از عدم مطالبه هر گونه اجرت بطور مطلق مثل اینكه ما مىگوئیم:" هر چه از تو خواستهام مال خودت" كنایه از اینكه چیزى از تو نخواستهام، شاهد این سخن جمله بعد از آن است كه می‌گوید: إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَى اللَّهِ." پاداش من تنها بر خداست
دوم اینكه اگر میبینید من در بعضى از سخنانم كه از سوى پروردگار آوردهام به شما گفتهام:
لا أَسْئَلُكُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى: " من از شما پاداشى نمىطلبم جز دوستى خویشاوندانم" (شورى- 23). این نیز سودش به خود شما بازگشت میكند چرا كه مودت ذى القربى بازگشت به مسأله" امامت و ولایت" و" تداوم خط نبوت" است كه آن نیز براى ادامه هدایت شما ضرورى است.
شاهد این سخن شأن نزولى است كه بعضى در اینجا نقل كردهاند كه وقتى آیه قُلْ لا أَسْئَلُكُمْ عَلَیْهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبى نازل شد، پیامبر (صلی الله علیه و آله) به مشركان مكه فرمود: خویشاوندان مرا ناراحت نكنید، آنها نیز این پیشنهاد را پذیرفتند، اما هنگامى كه پیامبر (صلی الله علیه و آله) از بت‌هاى آنها بدگویى كرد گفتند محمد (صلی الله علیه و آله) منصفانه با ما رفتار نمیكند، از یك سو از ما میخواهد خویشاوندانش را آزار ندهیم، ولى از سوى دیگر با بدگویى از خدایان ما، ما را آزار میدهد در اینجا آیه: قُلْ ما سَأَلْتُكُمْ مِنْ أَجْرٍ فَهُوَ لَكُمْ (آیه مورد بحث) نازل شد و به آنها گفت: آنچه من در این باره از شما خواستم به نفع خود شما بود، حال میخواهید آنها را آزار بكنید یا نكنید.( تفسیر" روح البیان" جلد 7 صفحه 308)
و در پایان آیه میفرماید:" و او بر هر چیزى شاهد و گواه است" (وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ).اگر من پاداشم را از او میخواهم به خاطر آن است كه او از همه اعمال و نیات من آگاه است.
به علاوه، او گواه حقانیت من است، چرا كه این همه معجزات و آیات بینات را او در اختیار من گذارده.
و به راستى برترین گواه اوست، چرا كه كسى كه حقایق را از همه بهتر میداند، و از همه بهتر میتواند ادا كند، و هیچ چیزى جز حق از او صادر نمی‌شود او بهترین گواهان است و او خداست.
پیامهای آیه:
1ـ مبلّغان الهى، باید بی‌توقّعى خود را به مردم اعلام نمایند. (در سه آیهاى كه مربوط به مزد رسالت است، با كلمهى «قُلْ» پیامبر مأمور به اظهار آن میشود. «قُلْ ... إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَى اللَّهِ»
2ـ آن چه زشت است سؤال و در خواست مزد است، ولى اگر خود مردم با عشق و بدون اكراه هدیهاى به مبلّغ دین دادند حساب دیگرى دارد. می فرماید: «ما سَأَلْتُكُمْ» و نمی فرماید: نمی‌گیرم.
3ـ شرط تأثیر سخن آن است كه مردم، رهبر را دلسوز و مخلص بدانند. «إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَى اللَّهِ» (اگر رهبر از مردم توقّع مادّى داشته باشد، جامعه او را تحمّل نمىكند: «أَمْ تَسْئَلُهُمْ أَجْراً فَهُمْ مِنْ مَغْرَمٍ مُثْقَلُونَ» (قلم، 47) آیا از مردم مزدى طلب می‌کنى كه پرداخت آن بر آنان سنگین است؟)
4ـ انتخاب راه خدا و مودّت اهل بیت علیهم السلام كه مزد رسالت است، در حقیقت به نفع خود مردم است نه پیامبر اكرم (صلی الله علیه و آله). «فَهُوَ لَكُمْ»
5ـ كسى كه خدا را ناظر و شاهد اعمال خود بداند به غیر او امیدى ندارد. «إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَى اللَّهِ وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ»
6ـ براى برطرف شدن سوء ظنها، خدا را بر صداقت خود گواه بگیریم. «إِنْ أَجْرِیَ إِلَّا عَلَى اللَّهِ وَ هُوَ عَلى كُلِّ شَیْءٍ شَهِیدٌ»
منابع:
1- تفسیر نورج9
2- تفسیر نمونه ج 18
3- تفسیر" روح البیان" جلد 7
